Raxmanova gulnoza annakulovna

3. 3§ Matematik fanlarni o’qitishda zamonaviy AKTlardan foydalanish
Ta'lim samaradorligini oshirish yangi ta'lim shakllarini yaratmasdan mumkin emas. Hozirda o'qituvchi avvalgidek ishlay olmaydi. U talabalarni axborot-kommunikat-siya texnologiyalaridan foydalanishga va mustaqil ravishda ma'lumot olishga o'rga-tishi kerak. Talabalar bilan ishlashimning asosiy yo'nalishlaridan biri bu o'quv ja-rayonida axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanishdir. Mustaqil ish eng yuqori darajadagi faoliyatni o'z ichiga oladi. Buning uchun o'quv ishlarini o'quvchilar mehnatga qiziqish, natijadan qoniqish hosil qiladigan, shu bilan birga ular mohiyatan mustaqil bo'ladigan tarzda tashkil etish zarur.
Belgilangan maqsadlarga erishish uchun quyidagilar zarur:

• Talabalarning ma'lumot bilan ishlash ko'nikmalarini shakllantirish;

  
  

• Muloqot qobiliyatlarini rivojlantirish;

  
  

• "Axborot jamiyati" uchun shaxsni tarbiyalash;

  
  

• Tadqiqot ko'nikmalarini shakllantirish, maqbul qarorlar qabul qilish qobiliyati.

  
  

Shaxsiy kompyuter shunchaki zamonaviy yuqori texnologiyalarning durdonasi emas - bu dunyo ma'lumotlariga yo'l ochib bergan eshikdir. Ta'limdagi shaxsiy kompyuter - bu o'qituvchini ham, o'quvchini ham ijodkorlik va yangilikka undaydigan, yangi o'qitish shakllariga o'tishga imkon beradigan vosita.

Axborot va kompyuter texnologiyalaridan foydalanish o'qituvchilarga o'z fanlarini o'qitishda yangi imkoniyatlarni ochib beradi. AKTdan foydalangan holda har qanday intizomni o'rganish aks ettirish va dars elementlarini yaratishda ishtirok etish imkoniyatini beradi, bu esa o'quvchilarning mavzuga bo'lgan qiziqishini rivojlantirishga yordam beradi. Multimedia prezentatsiyalari, on-layn testlar va dasturiy mahsulotlar bilan birga olib boriladigan klassik va yaxlit darslar o'quvchilarga bilimlarini chuqurlashtirish, o'rganish samaradorligini, intellektual saviyasini oshirish, o'z-o'zini o'rganish ko'nikmalarini singdirish, o'z-o'zini tashkil qilish va osonlashtirishga imkon beradi. amaliy muammolarni hal qilish.
Kompyuter texnologiyalari o'qituvchilarning o'zi tomonidan tasviriy material yaratish uchun yangi imkoniyatlar ochdi: videofilmlar, slaydlar, slaydfilmlar. Ma'lumki, bunday o'quv qo'llanmalari o'quvchilar uchun o'quv materialini tushunishni va yodlashni ancha osonlashtiradi, o'rganilayotgan hodisalarga qiziqishini uyg'otadi. Axborotni idrok etish materialni o'zlashtirishning muhim bosqichidir, tushunchalarni to'g'ri shakllantirish, ularning mohiyatini anglash unga bog'liqdir. Shu munosabat bilan kompyuterning ahamiyati tobora ortib bormoqda, uning grafik imkoniyatlari vizual-majoziy, grafik ma'lumotni ramziy ma'lumot bilan birgalikda ta'minlashga imkon beradi.
Yangi materialni tushuntirishda va amaliy ishlarni bajarishda Excel, Payint, Adobe Photoshor, Word, RowerRoint kompyuter dasturlaridan foydalanishingiz mumkin. Hatto yangi boshlanuvchilar ham ular bilan ishlashlari mumkin.
PowerPoint dasturi yordamida kompyuter taqdimotlarini qanday qilishni bilsangiz, dasturning istalgan bo'limi uchun o'quv ko'rgazmali qurollarni tayyorlashingiz mumkin.
Adobe Photoshop dasturini o'zlashtirish o'qituvchilar va o'quvchilarga sinf xonalari yoki o'quv ustaxonalari uchun original stendlar yaratishga imkon berishi mumkin, bu esa ularni sotib olish uchun pul tejash imkonini beradi.
O'qituvchi o'z mavzusi bo'yicha maxsus test chig'anoqlaridan foydalangan holda talabalarni bilimlarini qiziqarli elektron shaklda sinab ko'rishlari mumkin, shu bilan birga ularni sinab ko'rishga vaqtlarini tejashga imkon beradi, chunki bunday dasturlarning mohirona o'rnatilishi buni avtomatik ravishda amalga oshirishga imkon beradi. O'quvchilar bilimini kompyuter yordamida sinab ko'rish, bajarilgan ish natijalarini sarhisob qilish tartibini sezilarli darajada tezlashtiradi va ularni baholashda xatolar sonini kamaytiradi. Bugungi kunda butun dunyoda axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT) keng rivojlanib bormoqda, o'quv jarayoniga yangi axborot texnologiyalarini joriy etish zarurati shubhasizdir. Zamonaviy jamiyat dunyo axborot tarmog'i faoliyati sharoitida axborot resursidan ijtimoiy mahsulot sifatida faol foydalanish jarayonini tavsiflaydi, bu uzatilayotgan axborot hajmi va tezligi bo'yicha hech qanday jiddiy cheklovlarsiz ma'lumot olish imkoniyatini beradi. AKTning paydo bo'lishi va keng qo'llanilishi ularni aloqa va ta'lim vositasi sifatida ishlatishga imkon beradi. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari ta'lim sohasida, o'quv faoliyati va talabalar ijodida tubdan yangi imkoniyatlar ochadi. Sinfda AKTdan foydalanganda o'rganish uchun motivatsiya kuchayadi va o'quvchilarning bilimga bo'lgan qiziqishi rag'batlantiriladi, mustaqil ish samaradorligi oshadi. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari bo'yicha trening insonning keyingi kasbiy faoliyati uchun asosiy vositaga aylanganda birinchi marta shunday vaziyat yuzaga keladi. Loyiha topshiriqlarini tuzish jarayonida talabalarning tadqiqot qobiliyatlarini va tadqiqotchilarning qiziqishlarini rivojlantirish mumkin.
Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT) inson faoliyatining barcha sohalariga ta'sir ko'rsatdi va butun dunyo hamjamiyati hayotida sifatli o'zgarishlar va yangi haqiqatlarni amalga oshirdi. Zamonaviy hayotni axborotlashtirish alifbo yaratish bilan ahamiyati jihatidan taqqoslanadi; Bir qator mualliflarning fikriga ko'ra, aynan AKTga egalik qilish "axborot jamiyati" ta'rifini hozirgi tsivilizatsiya uchun ko'proq tatbiq etdi, bu esa so'nggi paytgacha ilmiy adabiyotda hukmronlik qilgan "postindustrial jamiyat" atamasini siqib chiqardi. AKTdan foydalanish qobiliyati sanoat jamiyatida o'qish va yozish qobiliyatiga tenglashdi va ularga egalik qiladigan va egalik qilmaydigan odamlar o'rtasida keskin ijtimoiy-psixologik bo'linishni keltirib chiqardi. Ko'chki kabi bilimlarni to'plash (axborot portlashi) zamonaviy jamiyat uchun xarakterli bo'lganligi sababli, ta'limning yangi kontseptsiyasi - "hayot davomida ta'lim" paydo bo'lishi, bu boshqa narsalar qatori mustaqil qaror qabul qilish qobiliyatini rivojlantirish va muloqot qilish qobiliyati tabiiy bo'lib qoldi. Ta'limning bunday inklyuzivligi milliy davlatlar chegarasidan chiqib, ham iqtisodiy, ham ma'lumot, ham ma'rifiy bo'lgan yagona makonga o'tishni nazarda tutadi. Bunday muhit eng samarali xalqaro aloqalarni talab qiladi. Axborot texnologiyalari madaniyatlararo muloqot uchun zarur bo'lgan ko'nikmalarni rivojlantirishda optimallashtiruvchi omil bo'lib xizmat qiladi. Global tarmoqlar va birinchi navbatda Internet, amalda cheksiz muloqotdan tashqari, deyarli cheksiz ma'lumotlarga ega bo'lish imkoniyatini yaratadi. Ushbu ulkan manbadan qanday foydalanishni o'rganish, o'qitishni optimallashtirish uchun haqiqatan ham qimmatli va zarur bo'lgan narsalarni tanlash - muhim jihat, diqqat va o'rganishni talab qiladi.
Maktabda sinfda axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish ijobiy va salbiy tomonlarga ega.
Misol 1. Maktabda sinfda eng ko'p ishlatiladigan manba prezentatsiyalardir. Ammo, agar dars mavzusi bo'yicha yaxshi taqdimot tuzilgan bo'lsa ham (yaxshi dizaynga ega slaydlar, sifatli rasmlar, slaydlar matn bilan ortiqcha yuklanmagan, slaydda ortiqcha narsa yo'q, barcha ma'lumotlar aniq va rang-barang), hatto bunday yaxshi prezentatsiyalar bilan ham muammolar paydo bo'ladi. Mana ba'zilari:
1. Taqdimotni aniq ko'rinadigan qilish uchun qorayishdan foydalaning. Va etti darsning barchasida talabalar va o'qituvchi sun'iy yorug'lik ostida, kunduzgi yorug'liksiz bo'lishga majbur.
2. Slayddagi ma'lumotlarni o'qish sizning ko'zingizni charchatadi. Va agar bir nechta taqdimotlar bo'lsa, unda ko'zlar charchoqdan charchaydi. Tibbiy nuqtai nazardan, bu asossizdir.
3. Ba'zan, agar sinfda tartib-intizom bilan bog'liq muammolar mavjud bo'lsa, o'qituvchi yangi o'quv materialini tushuntirmaydi, balki o'quvchilarni slayddan ma'lumotlarni qayta yozishga majbur qiladi.
4. Slayddan barcha ma'lumotlarni ko'chirishda talabalar ko'pincha o'qituvchining tushuntirishlarini tinglashadi.
Talabalar tomonidan Internet-resurslardan foydalanish bilan bog'liq 2-misol. Talabadan insho, ma'ruza yoki Internetda ma'lumot topish bilan bog'liq boshqa har qanday ish turini tayyorlash talab qilinadi. Kerakli narsani topgach, talaba tushunishi, tahlil qilishi, qiziqarli va haqiqatan kerakli ma'lumotlarni tanlashi va xabarning o'z versiyasini tuzishi kerak. Ammo bu odatda sodir bo'lmaydi. Kerakli ma'lumotlarni topishga ko'p vaqt sarflagan talaba topilgan materialni qayta ishlashni zarur deb hisoblamaydi.
Misol 3. Faraz qilaylik, talaba darsda turli xil o'quv dasturiy mahsulotlardan (nazorat qilish, o'qitish, namoyish etish, o'qitish) foydalangan, vazifalarni bajargan va matnli va grafik muharriridan foydalangan, hisob-kitoblarni amalga oshirgan va elektron jadvalda diagrammalar yaratgan, ma'lumotlar bazasi bilan ishlash, elektron darsliklar va imtiyozlarni o'qiydi. Keyin bu talaba darsda o'z tezligida katta ishlaydi va o'qituvchi individual va differentsial o'qitishni tanlaydi. Hammasi yaxshi, agar siz hisobga olmasangiz, talaba har bir darsda kompyuterda ko'p ishlashga majbur bo'ladi va bu sog'liqqa yomon ta'sir qiladi.
AKTdan foydalangan holda darslarni rivojlantirishga sarf qilingan sa'y-harakatlar, agar ATdan foydalanish uslubiy jihatdan oqlangan va samarali bo'lsa, qoplanadi. Bundan tashqari, agar o'qituvchi muntazam ravishda materialni elektron shaklda tayyorlasa, unda ma'lum vaqtdan so'ng keng ma'lumotlar bazasi to'planadi.
Ta'lim jarayoniga yangi axborot texnologiyalarining kiritilishi ta'limning an'anaviy ko'rinishini o'zgartiradi. Zamonaviy IT-ning asosiy tamoyillari:
· Kompyuter bilan ishlashning interaktiv (dialogli) rejimi;

· Boshqa dasturiy mahsulotlar bilan integratsiya (o'zaro bog'liqlik);

· Dastlabki ma'lumotlarni ham, vazifalarni belgilashni ham o'zgartirish jarayonining moslashuvchanligi.
Kompyuter texnologiyasida matnlar, tasvirlar, ovozlar, shakllar va shunga o’xshash boshqa ishlarni amalga oshirish imkoniyatlari maxsus dasturlash yordamida juda еngil va tezkorlik bilan hal etilmoqda. Shuning uchun matematika, fizika, ximiya, biologiya va boshqa fanlarni o’qitishda kompyuter texnologiyasidan foydalanish ijobiy natijalarni olib kelmoqda.
Shunday qilib, AKTni joriy etish va Internet tarmog‘idan foydalanish o‘qituvchi kasbiy mutaxassislik sohasida quyidagi imkoniyatlarni taqdim etadi:

• o‘quvchilarning darsga qiziqishlarini oshirishga xizmat qiladi;

  
  

• o‘qituvchining o‘z kasbiga ijodiy yondashuvi uchun ko‘plab imkoniyatlar taqdim etadi;

  
  

• o‘qituvchining mustaqil ta’lim olishi, masofaviy malaka oshirishi uchun keng imkoniyatlar taqdim etadi.

  
  

Hech kimga sir emaski, bugungi kunda boshlang‘ich sinf o‘quvchilari ham AKT vositalari­dan bemalol foydalana oladilar va kompyuterga oid savodxonlik doirasida bilimga ega bo‘lishlari ham mumkin. 1–2 sinf o‘quvchilari ham hatto telefon, planshet kabi ko‘plab zamonaviy vositalardan foydalanish, tovushli va video axborotlarni qabul qilish va uzatish, kompyuter ekranidagi imkoniyatlar bilan ishlash, fayllar tizimi, interaktiv majmualar bilan tanishishni o‘zlashtirib olgan bo‘lishlari ham ehtimoldan holi emas.

Shunday ekan, bunday zamonaviy bilimlarga ega bo‘lgan o‘quvchilarga dars o‘tuvchi o‘qituvchidan ham AKT vositalaridan keng foydalanish, dars jarayoniga tatbiq etish uchun turli loyiha va taqdimotlar tayyorlash hamda o‘quvchilar uchun darsni interaktiv va innova­tsion texnologiyalar asosida yanada qiziqarli qilib, taqdim etish talab etiladi. O‘quvchi atrof-olamga oid bilimlar bilan bir qatorda, AKTga oid bilimlarning asosini ham aynan o‘qituvchidan olgani ma’qul deb hisoblayman. Shu bois, bugungi kunda o‘qituvchining AKTga oid va innova­tsion texnologik malakalari darajasini muntazam oshirib borish zarurati yuzaga keladi.
Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini ta’lim jarayoniga joriy etishdan maqsad ham aynan o‘quvchilarni zamonaviy axborotlar, texnika vositalari bilan tanishtirish, bu sohada savodxonlik darajalarini oshirish, eng asosiysi, mazkur axborotlardan to‘g‘ri foydalanish malakalarini oshirishdan iboratdir. Boshlang‘ich ta’lim o‘qituvchisi sifatida shuni ta’kidlamoqchi edimki, boshlang‘ich ta’lim o‘quvchi hayotida har bir o‘zlashtirib boradigan bilim va malakalarining poydevori bo‘lib hisoblanadi, shu sababli ham o‘qitish sifati boshlang‘ich sinflar o‘qituvchisi zimmasiga katta mas’uliyat yuklanadi.
Ta’lim jarayoniga AKTning joriy etilishi o‘qituvchiga kasbiy-mutaxassislik faoliyatida rivojlanib, katta bilim va tajribaga ega bo‘lib borishida muhim ahamiyatga ega.
Boshlang‘ich sinflar o‘qituvchisini boshqa fanlar o‘qituvchilariga nisbatan ta’lim sohasi­ning eng universal mutaxassisi deyish mumkin. Uning asosiy vazifalari qatoriga o‘quvchi-bolalarga o‘qish, yozish, matematik tushunchalar asoslari va atrof-olam haqidagi dastlabki bilimlarni berish, shuningdek, ularda umumiy ta’limga oid dunyoqarash va kommunikativ salohiyatlarini shakllantirishdek hayotiy muhim masalalar ham kiradi. Fanlarga oid yangi bilimlarni egallab borishda ham kompyuter va raqamli texnologiyalardan foydalanish katta imkoniyatlarni taqdim etadi. Raqamli ta’limiy resurslar yordamida o‘qituvchi o‘quv materia­lining ko‘rgazmaliligini, qiziqarliligi va samarasini oshirishi mumkin, ayniqsa, o‘quv materialining ko‘rgazmaliligidan foydalanish boshlang‘ich sinflar o‘qituvchisiga juda qo‘l keladi.
Bundan tashqari, AKTdan foydalanish turli tadbirlar o‘tkazishda ham muhim ahamiyat kasb etadi. Yaqinda ta’lim muassasamizda ham shunday tadbirlardan biri — «Sog‘lom ona va bola yili»ga bag‘ishlab, «Biz sog‘lom farzandlarmiz» nomli tadbir o‘tkazdik. Bayramona ruhda o‘tkazilgan tadbir mazmuni o‘quvchilarning turli fanlarga, shuningdek, AKTga oid bilimlari tanlovi bilan boyitilgandi. Unda o‘quvchilar zamonaviy AKT vositalarining yosh avlod ta’limi va tarbiyasiga ta’sir etuvchi foydali va zararli jihatlarini aks ettiruvchi chiqishlarni namoyish etdilar. Boshlang‘ich sinflar o‘qituvchilari tomonidan o‘tkazilgan mazkur tadbirni tayyorlashda AKT vositalaridan foydalanish uning yanada qiziqarli o‘tishini ta’minladi.
Modellashtirish yordamida o’quvchilarga ma`lumotlarni grafik rejimda kompyuter multimediasi ko’rinishida taqdim qilish mumkin. Bu maxsus sistema-lar yordamida turli sonli va analitik matematik hisoblarni, oddiy arifmetik hisob-lashlardan boshlab, to xususiy hosilali differensial tenglamalarni еchishdan tash-qari grafiklarni yasashni ham amalga oshirish mumkin. Axborotlarni ifodalash va uzatishga bo’lgan ehtiyoj so’z, yozuv, tasviriy san’atda, kitob chop etish, pochta aloqasi, telegraf, telefon, radio, oynai jahon va ishlab chiqarishning boshqa jabha-larini boshqarishning barchasi kompyuter texnologiyalari yordamida osongina hal qilinmoqda. Buning siri shundaki, axborotning katta qismi, shu paytgacha asosan, qog`ozlarda, magnit tasmalarida, ya’ni EHM dan tashqarida saqlanmasdan, matn, chizmalar, sur’atlar, tovushlarning barchasini axborot shaklida EHM larda saq-lash, qayta ishlash va uzatish usullarini ishlab chiqilganligidadir.
Multimediyani rivojlantirish o'quv qo'llanmalari zamonaviy ta'lim tizimini rivojlantirish va yangi IT-ni ta'lim jarayoniga keng joriy etish sharoitida dolzarb vazifaga aylandi.

Bugungi kun o‘qituvchisi kompyuter va AKT hamda internet tarmog‘i imko-niyatlaridan keng foydalana bilishi zarur. Ta’limiy dasturlar, raqamli ta’limiy resurslar hamda axborot manbalaridan foydalanish, zarur axborotlarni topish va ta’lim masalalarini hal etishga muvofiqlarini tanlab ola bilish, axborot muhiti vositalaridan, shuningdek, skaner, raqamli fotosuratga olish qurilmasi va video-kamera, raqamli mikroskop, proyeksion uskunalardan foydalanishni bilishlari shart deb hisoblayman.

Pedagogik faoliyatga o‘qituvchi kadrlarni tayyorlashda ta’lim jarayonini axborot-lashtirish va axborot texnologiyalari tizimi haqida chuqur bilim berilishi zarur. AKT ta’lim jarayonida o‘quvchi-larga nafaqat bilim va mazkur sohada malakala-rini shakllantirish, balki ularning dunyoqarashlarini kengaytirish, shaxsiy sifatla-riga ta’sir etib, intellektual rivojlan-tirish, bilishga qiziqishlarini oshirishga ham xizmat qiladi.
Bu haqda ko‘plab olimlar tadqiqotlarida ta’kidlanganligi, OAV materiallari ham guvohlik beradi. AKT o‘quvchilarning ijodiy tafakkurlari rivojlanishiga ham kuch-li ta’sir etadi. O‘quvchilarga bilim berish jarayonida axborotlarning obrazli ifodala-nishi o‘quv materialini yanada boyitib, oson o‘zlashtirilishiga yordam beradi. Umuman olganda, ta’lim-tarbiya jarayoniga AKT joriy etilishi quyidagi afzallik-larga ega ekanligi haqida ko‘p ta’kidlanadi:

• AKT vositalari o‘quvchilarni ta’lim jarayonida fanlarni o‘zlashtirishga alohida jalb etish va qiziqishlarini oshirishda muhim omillardandir;

  
  

• o‘quvchilarni intellektual faoliyatga undaydi;

  
  

• o‘quvchilarni fanlar bo‘yicha turli olimpiada, viktorina, tanlovlarga tayyorgarlik ko‘rishlarida ijobiy imkoniyatlarni taqdim etadi.

  
  

Yuqoridagilardan kelib chiqib, bo‘lajak o‘qituvchilar faoliyatida quyidagi tavsiya-lar foydadan holi bo‘lmaydi deb o‘ylaymiz: zamonaviy o‘qituvchi o‘quvchilar bi-lan axborotlashgan ta’lim jarayonida o‘zaro hamkorlikda muloqot qilishi uchun ham axborot texnologiyalariga oid bilim va malakalarga ega bo‘lishi, ta’lim jarayo-nidagi turli vaziyatlarda o‘z bilim va malakasi bilan o‘quvchilarning talablariga ja-vob berishi zarur; AKTdan foydalanib, yangi metodik masalalarni hal etishi, fanga oid bilimlarini chuqurlashtirishi, o‘z kasbiy mahorati darajasini oshiri-shi zarur;

AKTga oid savodxonlik o‘qituvchining o‘quvchilar, hamkasblar, ota-onalar oldida obro‘yini oshirish omillaridan biri ekanligini to‘g‘ri anglash zarur; kompyuter o‘qi-tuvchiga o‘quvchilar o‘zlashtirishini kuzatish uchun monitoring bazasini tashkil etish, o‘quvchilar erishayotgan natijalarini samarali kuzatish vositasi sifatida foy-dalanishni bilish; o‘qituvchilik kasbiy-mutaxas­sislik faoliyatiga ijodiy yondashish-ga rag‘batlantiruvchi vosita sifatida foydalana bilish zarur.
Ota-onalar ham AKT vositalaridan foydalanayotgan farzandlari tarbiyasida quyi-dagilarga e’tiborli bo‘lislari zarur degan fikrdamiz: farzandingiz zamon bilan ham-nafas ulg‘ayib borishida kompyuter va boshqa zamonaviy qurilmalardan foydalan-ishlariga to‘sqinlik qilmang, biroq ulardan to‘g‘ri foydalanishlarini doimiy nazorat qilib boring. Farzandlaringiz o‘zligini anglab borishida hamda shaxs sifatida rivoj-lanishlarida mazkur qurilmalarning ijobiy ta’sirini ham ta’kidlash zarur; kompyuter farzandlaringizning mustaqil ta’lim olishida qulay imkoniyat yaratuv­chi yanada qi-ziqarli omil bo‘lishiga e’tibor bering; kompyuter, planshet kabi qurilmalardan to‘g‘ri foydalanish ma’lum ma’noda farzandlaringiz bilan munosabatingizga ijobiy ta’sir etadi.