Редаксийа щейяти
Yüklə 2,79 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
31 rialı olaraq heç də o tarixi şəxsiyyətlərdən az material vermir. Ona görə də, bu romanlarda tarix bir fon olaraq işlənilir, burada konkret tarixi hadisələrdən, döyüşlərdən bəlkə də, az söhbət gedir, əvəzində isə tarixin bir çox qaranlıq məqamlarına aydınlıq gətirir. Əslində, N.Əbdülrəhmanlı bu əsərlə tarixşünaslığın çox mühüm bir problemini həll eməyə çalışır. Yazıçının əsas məqsədi bu səfirliyin gördüyü işlər, yaxud kefcil, arvadbaz birisi haqqında deyil, onların xristianlığı qəbul etməsi, həm də tarixdə bir şorgöz adam kimi tanıdılan insan- ların əsl kimliyini yaratmış olur. Bu mənada N.Əbdülrəhmanlının "Könül elçisi..." romanının strukturu mürəkkəb olduğu kimi, həm də dedektivari və dramatikdir. Doqquz fəsildən ibarət olan romanın əvvəlində yazıçı əsərin yazılması səbəbini izah edən "Ön söz yerinə, yaxud Dördüncü kitabın sirri" müqəddiməsində Don Xuanın dinini dəyişməsinin səbəblərini araş- dıran yazıçı oxucunu da bu mövzuya inandırmağa çalışır. Bəs nə üçün dördüncü kitab? Müəl- lif bunu belə əsaslandırır ki, Oruc bəy Bayat İspaniyada dörd kitab yazmışdır. Bu kitablardan üçü İspaniyada basılmış, bir kitab isə Oruc bəyin başına gələn hadisələrdən ibarət olduğu üçün nəşr edilməsi uyğun görülməmişdi. Yazıçının fikrincə, məhz həmin kitabda Oruc bəyin başına gələnlər olmuşdur. İspaniya krallığından oğluna yazdığı bir məktub da bunu deməyə əsas verirdi. Məktubda isə Oruc bəy oğlu Sultanəliyə onun haqqında gəzən şaiyələrə aydınlıq gətirərək yazırdı ki, onun və səfərətxananın digər işçiləri Əliqulu bəyin, Bünyad bəyin "di- nimizdən, imanımızdan" döndüyü barədə məlumatdan onları üzdüyünü yazır və buna səbəb kimi göndərdiyi əlyamanı oxumağı məsləhət görür (1, 11). Romanın "Son söz yerinə" hissəsində isə Oruc bəy Bayatın oğlu Sultanəli bəyin Tiflis yaxınlığındakı döyüşlərin birində həlak olması və atasına bir məktub yazması təsvir edilir. Burada gözünü atasının yoluna dikmiş oğulun gözləntiləri ifadə olunurdu. Yazıçı romanın so- nuna simvolik məna verir; onun yazdığı son məktubun qoyulduğu tarixdə (miladi 1625-ci il iyunun 29-u) məhz atası vəfat etmişdi. Həmin tarixdə Madriddə atası Oruc bəy Bayat vəfat et- mişdi. Gürcüstanın Əlyazmalar İnstitutunda gərəksiz bir cızmaqara kimi saxlanılan bir əlyaz- ma isə Tiflis yaxınlığındakı döyüşlərin birində həlak olan bir döyüşçünün cibindən tapıldığı (həmin döyüşçü Oruc bəyin oğlu Sultanəli idi) qeyd olunmuşdu. Beləliklə, yazıçı hadisələrin tarixiliyini və təqdim etdiyi romanın məhz həmin əlyazma olduğunu təsdiq etmək üçün qurduğu süjet xəttində tarixi passajlar da əsas yer tutur. Romanın strukturunda məhz müəllifin öz sözləri ilə yanaşı, Oruc bəy Bayatın olduğu deyilən əlyazma da aparıcı yerlərdən birini tu- tur ki, müəllif həmin mətni xüsusi şriftlə verir. Maraqlıdır ki, yazıçı Oruc bəy Bayatın mətnini o dövrün dilinə uyğun şəkildə verdiyindən, oxucu buna inanır. Bu da müəllifin tarixi roman ustalığını bir daha üzə çıxarır. Osmanlı-Səfəvi düşmənçiliyini aradan qaldırmaq üçün başqa çarə, vasitə tapa bilməyən Şah Abbas Avropayla ittifaq qurmağa çalışır və bu məqsədlə də Avropanın xristian dövlətləri ilə ittifaq qurmağa üstünlük verir. Avropada müttəfiq axtarışına üstünlük verən Şah Abbas burada bir səfərətxana açmaq məqsədilə Oruc bəy Bayatın rəhbərliyi altında bir heyət göndərir. Səfirliyin baş mirzəsi Oruc bəy Bayat isə sonuncu Avropa ölkəsi İspaniyada xristtianlığı qəbul etməklə bu ölkədə qalmış və geriyə, vətənə dönməmişdir. Onun geriyə dönməməsi müxtəlif suallar doğurur və bu suallara müəllif özü də cavab axtarır. Əsər haqqında çıxan məqalələrdə, dərhal tənqidçilər əsərin başqa ststusunu da eyniləşdirməyə çalışırdılar və bununla da bu tarixi şəxsiyyətin obrazına yeni cizgilər əlavə etmiş olur. S.Mehmanın yazdığı kimi: "Bundan sonra romanın şərti olaraq “ikinci hissə” adlandırdığımız və əsasən Oruc bəyin səfarət hekayəti başlayır. Qeyd edək ki, bu hissə həm məzmunca, həm də həcmcə o biri parçaların hamısından bir necə dəfə böyükdür və burdakı təfərrüatlar romanın başlıca qayəsini özündə əks etdirməklə yanaşı, həm də maraqlı bir üsluba malikdir. |