Referat toshkent davlat pedagogika universiteti Bajardi: Mamatova Umida p s 5 guruhi talabasi

yozma adabiy tildir. 

 

Yozuv  - juda 

qadimiydir va vaqt 

jihatidan 

chegaralanmagan. 

Yozuv ko‘rinib 

turuvchi daliliy 

Yozuv inson 

tafakkurining eng 

oliy kashfiyot- 

laridan biri 

hisoblanadi. 

 

---

Qadimgi  turk  yozuvi  yodgorliklari  dastlab  O‘rxun  va  Enasoy  (Shimoliy 

Mo‘g‘uliston)  daryolari  bo‘ylarida  topilganligi  uchun  ularni  O‘rxun-Enasoy 

yozuvlari deb atadilar. Keyinchalik bu yozuvlar G‘arbiy Yevropa run yozuvlariga 

o‘xshash bo‘lganligi uchun ularni runik yozuvlar nomi bilan ham yurgizdilar. 

Runik  yozuvlar    (“O‘rxun-Enasoy”  yozuvlari)  alifbo  (fonetik)  yozuvning 

ancha takomillashgan turidir.  

Bu  yozuvlarda  tilda  mavjud  bo‘lgan  har  bir 

tovush uchun maxsus belgi qo‘llangan. 28 tovushni 

ifoda  etish  uchun  alohida  belgilar  olingan.  Shu 

jumladan, to‘rtta belgi unli tovushlar uchun (a-a

..

, i-

i, o‘-u, o-u) ishlatilgan. Bundan tashqari, til oldi va 

til  orqa  (yumshoq-qattiq)  d,  y,  l,  n,  q,  s,  t,  r 

tovushlari uchun har biriga alohida-alohida belgilar 

(16  harf)  ishlatilgan;  shuningdek,  (lt,  nt,  nch) 

tovush  birikmalari  uchun  ham  alohida  belgilar 

olingan.  

Bundan  tashqari,  ko‘pgina  tovushlarning  ifodasi  bir  necha  shaklga  ega 

bo‘lgan. Shunday qilib, runik yozuvlarda hammasi bo‘lib 72 belgi qo‘llangan.    

XIX  asr  oxirlarida,  runik  yozuvlardan  tashqari,  Sharqiy  Turkistonda  uyg‘ur 

yozuvi  yodgorliklari  ham  topilgan,  keyinroq  uyg‘ur  yozuvi  yodgorliklari  ham 

Markaziy  Osiyo  territoriyasida  topildi. 

X-XV  asrlarda  yaratilgan  bu 

yodgorliklarning  ko‘pchiligi eski o‘zbek tilida yozilgan. Qadimgi uyg‘ur yozuvida 

bitilgan  yodgorliklarning  eng  qadimgisi    Yusuf  Xos  Hojibning  “Qutadg‘u  bilik” 

asaridir. (“Vena nusxasi”).  

Ahmad  Yugnakiyning  “Hibbatul-haqoyiq” 

asari, 

Xorazmiyning 

“Muhabbatnoma”si, 

“Me’rojnoma”  (XIV  asr),  Lutfiy  va  boshqa 

shoirlarning  ayrim  she’rlari,  To‘xtamishxon  va 

Temur  Qutlug‘ning  yorliqlari  mana  shu  uyg‘ur 

alifbosida bitilgan.