Reja: Asinxron dvigatellar

3. Ishni bajarish tartibi.
1. Faza rotorli asinxron dvigatelni tuzilishi va ishlash printspi, shuningdek, qismlarga ajratilgan namunasi bilan tanishiladi.
2. Stend bilan tanishib, dvigatel-generatorning sxemasiga kiradigan barcha qismlari va o’lchov asboblarini parametrlari aniqlanadi xamda agregatni pasportidagi ma’lumotlar bilan tanishib, ularni xisobotga yozilib qo’yiladi.
3. quyidagi ifodalangan rasmdagi elektr sxemasi yig’iladi.
4. Generatorning nagruzkasi ulanmagan xolda (ajratkich P2 uzilgan) dvigatel yurg’iziladi. YUrg’izishdan avval yurg’izish reostatining dastagi salt ishlash xolatida (1-pogonada) turganligiga va rotor zanjirining ajralganiga ishonch xosil qiling.
Sinxron vosita va asinxron vosita orasidagi farq
Asenkron vosita (indüksiyon vosita) ning ish printsipi rotordagi statorning qaytib magnit maydoni orqali elektromagnit momentni ishlab chiqaradigan induktiv oqimni hosil qilishdir va magnit maydon rotorda to'g'ridan-to'g'ri hosil bo'lmaydi. Shuning uchun, rotorning aylanish tezligi sinxron tezlikdan kam bo'lishi kerak (bunday farq yo'q, ya'ni sariq tezligi, rotorning indikatsion oqimi yo'q), shuning uchun u doim mos kelmaydigan vosita deb ataladi va sinxron vosita rotori statorning aylanadigan magnit maydoni rotor magnit maydonini (rotorni) aylantirish uchun aylantiriladi, shuning uchun rotor tezligi sinxron tezlikka teng bo'lishi kerak, sinxron vosita deb ham ataladi.
Elektr dvigatel sifatida ishlatilganda ularning aksariyati asenkron mashinalarni ishlatadi; jeneratörlar sinxronlashtirilgan mashinalardir. Sinxron vosita va asinxron vosita orasidagi farq:
Uch fazali o'zgaruvchan oqim muayyan strukturaning sarig'idan o'tganda, aylanadigan magnit maydon hosil bo'ladi. Qaytib magnit maydonning ta'sirida rotor rotatsion magnit maydon bilan aylanadi. Rotorning aylanish tezligi aylanadigan magnit maydon bilan aynan bir xil bo'lsa, u sinxron vosita hisoblanadi; Rotorning aylanish tezligi magnit maydondan kichikroq bo'lsa, tezlikni, ya'ni ikkitasi sinxronlanmaganligini, asenkron vosita. Asenkron motor oddiy tuzilishga ega va keng qo'llaniladi. Sinxronlashtiruvchi vosita rotorning muqobil magnit qutbi (doimiy magnit yoki elektromagnit) bo'lishi kerak, masalan, alternator va sinxron bir AC vosita. Stator tezligi aylanadigan magnit maydonning aylanish tezligidan kamroq bo'ladi va shuning uchun ham asenkron vosita deb ataladi. Asosan vosita bilan bir xil bo'ladi.
s = (ns - n) / ns. s slip nisbati, ns magnit maydon tezligi, n - rotor tezligi.
Asosiy:
(1) Uch fazali asenkron vosita uch fazali AC quvvat manbaiga ulanganida, uch fazali statorli sarg'ish uch fazali nosimmetrik oqim tomonidan ishlab chiqarilgan uch fazali magnetomotive quvvati (stator aylanish magnitomali kuch) orqali oqadi va aylanadigan magnit maydon hosil qiladi.
(2) Qaytgan magnit maydon rotor o'tkazuvchisi bilan nisbatan kesma harakatiga ega va elektromagnit induktsiya printsipiga ko'ra, rotor o'tkazgich induced elektromotor kuchini hosil qiladi va induced oqim hosil qiladi.
(3) Elektromagnit ta'sir qonuniga muvofiq, oqim o'tkazuvchi rotorli o'tkazgich magnit maydonda elektromagnit ta'sirga duch keladi, bu elektromagnit momentni hosil qiladi, bu rotorni aylantirishga ta'sir qiladi. Motor mili mexanik yukga ega bo'lganda mexanik energiyani tashqariga chiqaradi.
Xususiyatlari:
Afzalliklari: oddiy tuzilishi, qulay ishlab chiqarish, past narx va qulay ishlash.
Kamchiliklari: Quvvat faktori kechikishi, engil yuk kuch faktori past, tezlikni tartibga solish esa bir oz pastroq. Elektr motorlari uchun asosan ishlatiladi, odatda generatorlar bo'lmaydi!
Vaqt mos kelmaydigan vosita - yukning tezligi bog'liq bo'lgan panjara chastotasiga nisbati barqaror bo'lmagan nisbati bo'lgan AC vosita. Asenkron motorlar indüksiyali motorlar, ikki marta oziqlangan indüksiyon motorlari va AC komutatorli motorlarni o'z ichiga oladi. Induction motorlari eng keng tarqalgan bo'lib foydalaniladi va umuman, indüksiyon motorlari noto'g'ri tushunish yoki chalkashlikka sabab bo'lmagan asinxron motorlardir.
Umumiy asenkron vosita statorining sargiri AC panjasiga ulanadi va rotorni boshqa quvvat manbalariga ulash shart emas. Shuning uchun oddiy tuzilish, qulay ishlab chiqarish, foydalanish va texnik xizmat ko'rsatish, ishonchli ishlash, past sifat va arzon narxlardagi afzalliklar mavjud. Asenkron motorlar yuqori ish samaradorligi va ish ko'rsatkichlarini yaxshiroq egallab turishibdi va ko'plab sanoat va qishloq xo'jaligi texnikalarini etkazib berish talablariga javob bera oladigan yuk ko'tarmasdan tortib to to'liq yuklanish oralig'iga doimiy tezlikni ishlatishga yaqin. Asenkron motorlar har xil atrof-muhit sharoitlariga mos keladigan turli himoya modellarini ishlab chiqarishga ham oson. Asenkron vosita ishlayotganda, reaktiv kuch gridning kuch-qobiliyatini kamaytirish uchun griddan chiqarilishi kerak. Shu sababli sinxronlashtiruvchi motorlar ko'pincha yuqori quvvatli, past tezkor mexanik uskunalar, masalan, yig'ma tegirmon va kompressorlar uchun ishlatiladi. Asenkron vosita tezligi aylanish magnit maydoni bilan aylanish tezligida ma'lum bir o'zgaruvchanligiga qaramay, tezlikni tartibga solish ko'rsatkichi yomon (AC komutatorli motordan tashqari). Keng va silliq tezlik oralig'ini talab qiluvchi transport vositalarini, tejamkor tegirmonlarni, yirik dastgohlarni, bosma va bo'yashni va qog'oz ishlab chiqarish uskunalarini ishlatish uchun DC motorlaridan foydalanish iqtisodiy va qulay. Biroq, yuqori tezlikda ishlaydigan elektron qurilmalar va AC tezlikni nazorat qilish tizimlarini ishlab chiqishda, keng tezlikni boshqarish uchun mos keladigan asenkron motorlarning tezlikni nazorat qilish samaradorligi va iqtisodi DC motorlar bilan taqqoslanadi.
Sinxronlash motorlar, indüksiyon motorlari kabi, umumiy AC vosita. Xarakteristikasi: doimiy holatda rotor tezligi va grid chastotasi bilan n = ns = 60f / p o'rtasida doimiy munosabat mavjud, ns sinxron tezligi deb ataladi. Izgaraning chastotasi turlicha bo'lsa, sinxronlashtiruvchi motorning sobit holatda tezligi doimiy ravishda va yukning kattaligidan mustaqil.

Sinxron mashina ham asosan ikki qismdan, ya’ni qo’zg’almas qismi – stator va aylanuvchi qismi rotordan iborat. Mashinaning statori tuzilishi jihatidan asinxron mashinaning statoridan farq qilmaydi. Stator (1) mashinaning korpusi, statorning po’lat o’zagi va po’lat o’zak pazlariga joylashtirilgan bitta yoki uchta chulg’am (3) dan tuzilgan. Sinxron mashina bir fazali va uch fazali bo’lishi mumkin. Mashinaning rotoriga magnit qutblari o’rnatiladi (142-rasm, a). Qutblarning po’lat o’zagida o’zgarmas tok manbaidan ta’minlanadigan chulg’am (4) bor. Bu chulg’am sinxron mashinaning qo’zg’atish chulg’ami¹ deyiladi. Rotor (2) qutblaridagi bu chulg’amga o’zgarmas tok halqa (5) va cho’tka (6) orqali o’zgarmas tok manbaidan beriladi (142-rasm, b). Sixron mashinaning asosiy magnit oqimini qo’zg’atish chulg’amining toki hosil qiladi. Agar rotor qandaydir birlamchi motor yordamida, masalan n₂ tezlik bilan aylantirilsa, qo’zg’atish chulg’ami hosil qiladigan magnit oqimi stator chulg’ami simlarini kesib o’tadi va unda chastotasi bilan aniqlanadigan EYUK hosil qiladi. Agar stator chulg’amiga uch fazali iste’molchi ulansa, chulg’amlardan uch fazali nagruzka toki o’ta boshlaydi. Bu toklar stator ichida aylanma magnit maydoni hosil qiladi. Bu maydonning aylanish chastotasi bilan aniqlanadi. YUqorida keltirilgan formulalardan n₁=n₂ bo’lishini aniqlaymiz. Demak, sinxron mashinaning rotori uning statori ichida yuklama toki hosil qiladigan aylanma magnit maydonining aylanish chastotasi bilan bir xil tezlikda aylanar ekan. Shuning uchun ham bunday mashinalar sinxron mashinalar deyiladi.


Xulosa.
Sinxron mashinada (umuman elektr mashinalarida) uning asosiy EYUK hosil bo’ladigan va yuklama toklari o’tadigan chulg’am (stator chulg’ami) yakor chulg’ami deyiladi. Qo’zg’atish chulg’ami o’rnatilgan (rotori) induktor deyiladi. Demak 142-rasmda keltirilgan sinxron mashinada statori – yakor; rotori esa induktor hisoblanadi. Umuman, ishlash printsipi jihatidan sinxron mashinada uning yakori qo’zg’almas, induktori aylanuvchi yoki aksincha bo’lishi mumkin. Ba’zi mashinalarda yuklama toklari o’tadigan yakor chulg’ami rotorga, qo’zg’atish chulg’ami esa statorga o’rnatiladi. Lekin hozirgi zamon katta quvvatli sinxron generatorlarida qulaylik yaratish uchun yakor chulg’ami statorda, o’zgarmas tok manbaidan ta’minlanadigan qo’zg’atish chulg’ami rotorda o’rnatiladi.
Sinxron mashina generator sifatida ham, motor sifatida ham ishlay oladi. Lekin amalda bunday mashinalar asosan generator sifatida ishlatiladi. Sanoat korxonalarida ba’zi o’rtacha va katta quvvatli mexanizmlarni harakatga keltirish uchun sinxron motorlar ham qo’llaniladi.
Sinxron mashina generator sifatida ishlashi uchun uning rotorini qandaydir birlamchi motor yordamida aylantirish lozim. Bunda mashinaning asosiy magnit maydoni stator chulg’ami o’ramlarini kesib o’tadi va bu chulg’amda EYUK hosil qiladi. Demak, sinxron generator elektromagnit induktsiyasi qonuni asosida ishlaydi. Bunda birlamchi motorning mexanik energiyasi sinxron generatorda elektr energiyaga aylanadi.
Agar sinxron mashinaning stator chulg’amlari kuchlanish va chastota bo’lgan elektr tarmog’iga keyingi paragraflarda o’rnatiladigan shartlarga rioya qilgan holda ulansa, chulg’amlardan o’tuvchi uch fazali toklar, asinxron mashinadagiga o’xshab, stator ichida aylanma magnit maydoni hosil qiladi. Bu maydonning mashina qo’zg’atish chulg’amining toki hosil qilgan maydon bilan o’zaro ta’siri natijasida mashinaning rotoriga aylantiruvchi elektromagnit moment ta’sir eta boshlaydi. Mashina motor bo’lib ishlaganda elektromagnit moment aylantiruvchi moment bo’ladi. Generator sifatida ishlaganda bu moment tormozlovchi moment bo’ladi. Mashina turg’un rejimda ishlab turganda uning rotori magnit maydoniga nisbatan qo’zg’almasdir va rotor validagi mexanik yuklamaga bog’liq bo’lmagan holda n₁=n₂ chastota bilan aylanadi. Sinxron mashina turg’un rejimda ishlaganda quyidagi o’ziga xos xususiyatlarga ega bo’ladi:
a) mashina generator yoki motor rejimida ishlaganda uning rotori magnit maydonining aylanish chastotasiga teng bo’lgan o’zgarmas chastota bilan aylanadi;
b) yakor chulg’amida hosil bo’ladigan EYUKning chastotasi rotorning aylanish chastotasiga proportsional bo’ladi;
v) mashina turg’un rejimda ishlab turganda uning rotor chulg’amida EYUK hosil bo’lmaydi, mashinaning MYUK qo’zg’atish toki bilan aniqlanadi va uning ishlash rejimiga bog’liq bo’lmaydi.
Foydalanilgan adabiyotlar.
1. Каримов A.C. Электротехниканинг назарий асослари. —
Тошкент, 2003.
2. Бессонов JI.A. Теоретические основы электротехники. - М.:
Высшая школа, 1984.
3. Демирчян К.С., Нейман JI.P., Коровкин Н.В. Теоретические
основы электротехники. - Санкт-Петербург. Питер, 2003.
4. Коровкин Н.В. и др. Сборник задач по теоретическим основам
электротехники. - Санкт-Петербург. Питер, 2004.
5. Зевеке Г.В., Ионкин П.А. и др. Основы теории цепей. - М.:
Энергоатомздат, 1989.
6. Горбунов А.Н., Кравцов А.В. и др. Теоретические основы
электротехники. - М.: УМЦ «ТРИАДА», 2003.
7. Евдокимов Ф.Е. Теоретические основы электротехники. - М.:
Высшая школа, 1984.