4.2.Uglerod elementining tabiatda aylanishi.
Biosferaning eng muhim jarayonlari uglerod elementining aylanishi bilan bog’liqdir. Biosferadagi murakkab birikmalar tarkibidagi uglerod etakchi rol o’ynab, uning birikmalari doimo sintezlanib, o’zgarib, parchalanib turadi. Bunda uglerodning bir qismi aylanishdan chiqib ham ketadi.
Organik kelib chiqishga ega bo’lgan foydali qazilmalarda uglerod konservalangan holda to’plangan. Turik organizmlar to’qimalarida boradigan oksidlanish jarayoni natijasida karbonat angidrid ajralib chiqadi va bu hodisa nafas olish deb ataladi. Bu hodisa har xil tartibdagi konsumentlar faoloiyati tufayli ozuqa tarkibiga kirgan organik moddalar qayta o’zgarishida va pirovadida nafas olish jarayonida CO2 holida ajralib chiqadi.
Karbonat kislotaning zaxiralari o’simlik va hayvon qoldiqlarining chirishi hisobiga to’ldirilib turiladi. Uglerod elementi okeanlarida o’ziga xos tarzda aylanadi. Fitoplanktonlar tomonidan to’plangan organik moddalar okeandagi zooplankton, zoobentos, nektonlar tomonidan o’zlashtiriladi. Ularning nafas olishi va qoldiqlari parchalanishi natijasida CO2 ajralib chiqadi va suvda erib ketadi. Uglerodning bir qismi cho’kindi jinslar tarkibiga kirib, aylanishdan chiqib ketadi. Okean bilan atmosfera o’rtasida shamol va havoning harakati tufayli karbonat kislotaning almashinishi kuzatiladi. Inson faoliyati uglerodning biosfera aylanishida katta rol o’ynaydi. Har yili odamlar tomonidan nafas chiqarilganda 1,08 109t CO2 ajralib chiqadi. Inson har yili qazilma holidagi 1,257 109 t CO2 ajralib chiqadi. Inson har yili qazilma holidagi uglerodning 5,6 109 t sidan har xil maqsadlarda foydalanadi.
Oksidlanish jarayonini ko’payishi natijasida havoda CO2 miqdori ortib ketadi. Bu esa er yuzasi haroratining oshishiga olib keladi. Bu muzliklarning erishi, okean sathining ko’tarilishi kabi salbiy holatlarga olib keladi. Shuning uchun insoniyat oldida yangi energiya manbalari va texnologik jarayonlarni topish muammolari turibdi.
Dostları ilə paylaş: |
