Reja: Boʻgʻimoyoqlilarning klassifikatsiyasi. Boʻgʻimoyoqlilarning muhim vakillari

Mavzu: Boʻgʻimoyoqlilarning klassifikatsiyasi. Muhim vakillari. Argulus, sakkulina,iksod kanalari,oʻrgimchak kana, qichima kanalarning tuzilishi va taraqqiyot sikllari.

Reja:

1. Boʻgʻimoyoqlilarning klassifikatsiyasi.

2. Boʻgʻimoyoqlilarning muhim vakillari.

3. Vakillarining tuzilishi va taraqqiyot sikllari.

Boʻgʻimoyoqlilar hayvonot olamida turlarining soni kopligi jihatidan birinchi orinda turadi. Ayni vaqtda ularning 1500000 turi fanga malum. Boʻgʻimoyoqlilar evolyutsiya taraqqiyoti protsessida turli muhit sharoitida yashashga muvofiqlashgan hayvonlar hisoblanadi. Ular dengiz va okean suvlarida, chuchuk suv havzalari, tuproq usti va ichida, havoda, katta bir gruppasi esa odam va hayvonlarda parazitlik qilib yashaydi.Boʻgʻimoyoqlilarning eng xarakterli belgisi gavda va undagi osimtalarni bogimlar (segmentlar) ga bolinganligidadir. Gavdasi xitinli kutikula posti bilan qoplangan. Bu post ularni mexanik shikastlardan saqlaydi va muskullar birikadigan tashqi skelet vazifasini bajaradi. Boʻgʻimoyoqlilarda gavda uch bolimdan, yani bosh, kokrak va qorindan iborat.

Ovqat hazm qilish organlari oldingi, orta va orqa ichaklarga bolinadi. Oziqlanish usullariga qarab ogiz apparati har xil tipda tuzilgan.

Ovqat hazm qilish organlari oldingi, orta va orqa ichaklarga bolinadi. Oziqlanish usullariga qarab ogiz apparati har xil tipda tuzilgan.

Nerv sistemasi bosh miya va qorin nerv zanjiri turkumida tuzilgan bolib, funktsional jihatdai yuqori darajada ixtisoslashgan. Turli sezgi organlarining (korish, hid va tam bilish, eshitish va boshqalar) murakkab tuzilganligi va faoliyati buni isbotlaydi.

• Bogimoyoqlilar ayrim jinsli hayvonlardir. Ular terisi, jabralari, opka va traxeya orqali iafas oladi.

Muhim vakillari:

Bitlar (Anoplura) turkumi. Bitlar sut emizuvchi hayvonlar va odamda uchraydigan qon soruvchi ektoparazitlardir. Ularning 300 ga yaqin turi fanga malum.

• Bitlarda qanot bolmaydi.
• Burgalar (Aphoniptera) turkumi. Burgalar qonsorar hasharotlar bolib, sut emizuvchi hayvonlar va qushlarda parazitlik qilib yashaydi, odamda uchraydigan transmissiv kasalliklarning qozgatuvchilarini tarqatadi.
• Ikki qanotlilar (Diptera) turkumi. Ikki qanotlilar keng tarqalgan hasharotlar bolib, 80 mingdan ortiq turi fanga malum, jumladan, 20 mingdan ortiq turi MDH davlatlarida uchraydi.Zaxkashlar (mokrets). Zaxkashlar qon soruvchi ikki qanotlilar ichida eng kichkinasi hisoblanib, 0,8-3 mm kattalikda boladi

Orgimchaksimonlar (Arachnida) sinfi. Bu sinf vakillari kopligi boyicha xelitseralilar ichida birinchi orinda turadi. Ularning deyarli hammasi quruqlikda yashashga otib, har xil hayot sharoitlarida yashashga moslashib olgan. Bu sinf vakillari orasida parazitlik qilib yashaydigan formalari ham kop.

Orgimchaksimonlar (Arachnida) sinfi. Bu sinf vakillari kopligi boyicha xelitseralilar ichida birinchi orinda turadi. Ularning deyarli hammasi quruqlikda yashashga otib, har xil hayot sharoitlarida yashashga moslashib olgan. Bu sinf vakillari orasida parazitlik qilib yashaydigan formalari ham kop.

• Kanalar (Acari) turkumi. Kanalarni organuvchi fan araxnologiya deb ataladi. Hozirgi vaqtda kanalarning 30 mingga yaqin turi malum.

Karp bitining sistematik holati:

Karp bitining sistematik holati:

Tip. Bogimoyoqlilar Arthropoda

Kenja tip. Jabra bilan nafas oluvchilar Branchiata

Sinf. Qisqichbaqasimonlar Crustacea

Kenja sinf. Jagoyoqlilar Maxillopoda

Turkum. Karpxorlar Branchiura

• Vakil. Karp biti Argulus foliaceus

Karpxor (Arqulus foliaceus) ning erkagi:

1-stilet, 2-antennula, 3-maksilla, 4-sorgich, 5-kokrak oyoqlari, 6-urugdon, 7-jigar,

8-maksilla II, 9-antenna va uning yonida kozi.

Karpxorlar asosan dengizlarda va chuchuk suvlarda yashaydi. Karp biti yoki karpxorlar turkumi vakillari asosan karpsimon baliqlar ektoparazitlari hisoblanadi. Ular karpsimon baliqlarning jabrasida va terisida parazitlik qiladi. Gavda tuzilishi tubdan ozgargan. Parazitlikda hayot kechirish sharoiti karp bitlarining ichki tuzilishining ham ozgarishiga olib kelgan. Jumladan, orta ichak shoxlangan, unda faqat oziq moddalarni zahira qilib oladi. Karp bitlarining 60 dan ortiq turi baliqlardan tashqari mollyuskalar va amfibiyalarda ham parazitlik qiladi.

Karpxorlar asosan dengizlarda va chuchuk suvlarda yashaydi. Karp biti yoki karpxorlar turkumi vakillari asosan karpsimon baliqlar ektoparazitlari hisoblanadi. Ular karpsimon baliqlarning jabrasida va terisida parazitlik qiladi. Gavda tuzilishi tubdan ozgargan. Parazitlikda hayot kechirish sharoiti karp bitlarining ichki tuzilishining ham ozgarishiga olib kelgan. Jumladan, orta ichak shoxlangan, unda faqat oziq moddalarni zahira qilib oladi. Karp bitlarining 60 dan ortiq turi baliqlardan tashqari mollyuskalar va amfibiyalarda ham parazitlik qiladi.

• Karpxorlardan karp biti asosan chuchuk suvda yashaydi. Gavdasi yelka qorin tomonga yassilangan. Tanasi karapaks bilan qoplangan boshkokrak 4 ta erkin segmentlardan iborat kokrak, segmentlarga bolinmagan rudiment holdagi qorin bolimlaridan iborat. Karpxorlarning kattaligi 3mm dan 15mm gacha boradi. Boshkokragining karapaksida 2 ta murakkab kozlari, ular orasida esa 3ta oddiy kozlari joylashgan. Boshkokragidagi oldingi oyoqlar parazitizmga moslashgan.

Qichima kanasining sistematik holati

Tip. Bogimoyoqlilar Arthropoda

Kenja tip. Xelitseralilar Chelicerata

Sinf. Orgimchaksimonlar Arachnida

Turkum. Kanalar Acarina

Kenja turkum. Sarkoptiform kanalar Sarsoptiformes

Oila. Qichima kanalar Sarsoptidae

Vakil. Qichima kana Sarsoptes scabiei

A-urgochi qichima kanasi (Sarcoptes scabiei), qorin tamonidan korinishi;

B-husnbuzar kanasi (Demodex folliculorum).

Odamlarda koproq Sarcoptes scabiei qichima kanasi parazitlik qiladi. Bu kanalarning embrional rivojlanishi 2-4 kun davom etadi. Kananing tuxum qoyishidan imagogacha bolgan rivojlanish davri 9-12 kunga togri keladi. Voyaga yetgan kana 1,5 oygacha yashaydi.

Odamlarda koproq Sarcoptes scabiei qichima kanasi parazitlik qiladi. Bu kanalarning embrional rivojlanishi 2-4 kun davom etadi. Kananing tuxum qoyishidan imagogacha bolgan rivojlanish davri 9-12 kunga togri keladi. Voyaga yetgan kana 1,5 oygacha yashaydi.

• Qichima kanalar bilan zararlangan hayvon akarioz, yani qichima-qotir kasalligining manbai hisoblanadi. Kasallik soglom hayvonlarga yaylovda va koproq molxonalarda yonma-yon turishi, surkalishi, hayvonlarni tozalaydigan buyumlar, yopqich, chotka, taroq, kiyim va nihoyat molboqarlar orqali yuqadi. Qichima kana bilan kasallangan odam qichigan joylarini qashiganda kanalar tirnoq orasiga kiradi, odam bu kanalarni badanining boshqa joylariga yuqtiradi. Qichima kanasi asosan shaxsiy gigienaga amal qilmaslik natijasida yuqadi.

It kanasining sistematik holati

Tip. Bogimoyoqlilar Arthropoda

Kenja tip. Xelitseralilar Cheliserata

Sinf. Orgimchaksimonlar Arachnida

Turkum. Kanalar Acarin

Kenja turkum. Parazitiform kanalar Parasitiformes

Oila. Iksod kanalar Ixodidae

Vakil. Iksod,

yani it kanasi Ixodes ricinus

Ixodes ricinus:

Urgochi och kana orqa (A) va qorin (B) tomonidan korinishi,

(V)-qon sorib toygan urgochi kana.

Iksod, yani it kanasi (Ixodes ricinus) imago davrida qoramol, ot, qoy, echki, bugu, tulki, bori, quyon, tipratikan va boshqa hayvonlarda parazitlik qiladi .

Iksod, yani it kanasi (Ixodes ricinus) imago davrida qoramol, ot, qoy, echki, bugu, tulki, bori, quyon, tipratikan va boshqa hayvonlarda parazitlik qiladi .

Lichinka va nimfa davrida esa asosan sichqonsimon kemiruvchilar, tipratikan, sudralib yuruvchilar va parrandalarda parazitlik qiladi. Bu kanalar imago va nimfa davrida ham odamga hujum qilishi mumkin. Iksod kanasi asosan Yevropa va Osiyodagi ormon mintaqalarida tarqalgan.

Iksod kanasining tanasi oval shaklda, tusi jigarrang. Erkagining tanasi ust tomondan yaxlit qalin xitinli plastinka dorzal qalqoncha bilan qoplangan. Urgochisida qalqoncha tananing faqat old qismini qoplab turadi. Yetilgan iksod kanasining bosh-kokrak va qorin qismi bir-biriga bevosita qoshilib ketgan, kozi yoq. Toyib qon sorgan kanalarning tanasi hajmiga kattalashibgina qolmasdan balki tashqi korinishi ham ozgaradi.

Toygan kana tanasining uzunligi 11-12mm, eni 6-7mm kelgani holda, och kananing uzunligi 2-2,5mm, eni 1-1,5 mm boladi. Tananing oldingi uchida bortib chiqqan «boshchasi» ham boladi. Iksod kanasida jinsiy dimorfizm juda yaqqol korinadi. Urgochisi och rangli. Uning dorzal qalqonchasi tanasining oldingi qisminigina qoplaydi.

Iksod kanasi uch xojayinli. Iksod kanasi bir muncha sovuqqa chidamli (- 200S), hamma rivojlanish fazalari tabiiy muhitda otadi, rivojlanish tsikli 4 yilgacha boradi. Ular rivojlanish davrida 2 yilgacha ochlikka chiday oladi.

• Iksod kanalari kana entsefaliti, tulyarimiya, piroplazmoz, toshmali va qaytalama terlama tif kabi xavfli kasalliklarning qozgatuvchilarini tarqatadi. It kanasi Ozbekistonda ayniqsa, qoramollarda koplab parazitlik qilib, ularga qon parazitini, yani piroplazmoz kasalligini yuqtiradi

Etiboringiz uchun rahmat!!!