Reja: Bozor iqtisodiyotiga o‘tish davrining mazmuni va yo’llari

BOZOR IQTISODIYOTINING MAZMUNI VA UNING ASOSIY BELGILARI
REJA:
1. Bozor iqtisodiyotiga o‘tish davrining mazmuni va yo’llari.
2. O‘zbekistonda bozor iqtisodiyotiga o’tishning tamoyillari va xususiyatlari.
3. Respublikada bozor islohotlarini amalga oshirish va uning asosiy yo‘nalishlari.
4. O‘zbekistonda milliy taraqqiyot bosqichlarining mazmuni va vazifalari.
5. Mamlakatni modernizatsiyalash jarayonining mohiyati, tamoyillari va yo‘nalishlari.
Bozor iqtisodiyoti- bu tovar ishlab chiqarish, ayirboshlash va pul muomalasi qonun-qoidalari asosida tashkil etiladigan va boshqariladigan iqtisodiy tizimdir.  Hozirgi davrda bozor iqtisodiyoti dunyoning ko’pchilik mamlakatlari uchun xos bo’lib u turli mamlakatlarda har xil darajada va o’ziga xos xususiyatlar bilan amal qilmoqda va rivojlanmoqda. Bu iqtisodiyotning amal qilish mexanizmi ko;plab asrlar davomida tarkib topib, shakllanib, hozirgi davrda madaniylashgan shaklni kasb etadi va ko’pgina mamlakatlarda hukumron iqtisodiy tizimga aylandi.
BOZOR VAZIFALARI VA TUZILISHI  Bozor iqtisodiyoti bozor va bozor munosabatlarining tarixan uzoq davr moboynida rivojlanishining natijasi sifatida paydo bo’ladi va bozor qonunlari asosida tashkil etiluvchi va faoliyat ko’rsatuvchi iqtisodiy tizimdir  Bozor jamiyatda iqtisodiyoti shakllangunga qadar mehnat taqsimotining ro’y berishi natijasida vujudga kelib, ijtimoiy takror ishlab chiqarishning ayirboshlash jarayonini o’z ichiga oladi.
BOZORNING IQTISODIY KAMCHILIKLARI  Raqobatni kuchsizlanishiga yo’l qo’ymaslik  Ijtimoiy istemol harakterdagi tovarlar bilan tamirlash layoqatga ega emasligi  Daromadlar tengsizligining kuchayishiga va aholining mulkiy tabaqalanishiga olib keladi  Tovarlar hajmi va pul massa o’rtasidagi muvofiqlikni bartaraf qila olmasligi  Hajm va pul massasi o’rtasida nomuvofiqlikni bartaraf qila olmasligi  Qayta tiklanmaydigan resurslarni asrash imkoniyati yo’qligi  Ish haqqi bilan narxlar darajasi muqobilligini taminlay olmasligi  Fundamental va amaliy tadqiqotlarning rivojlanishiga ko’maklashuvning yo’qligi  Rivojlanishning beqarorligi hamda ishlab chiqarishning pasayishi va infilyatsiya jarayonlarining mavjudligi


BOZORNING IQTISODIY KAMCHILIKLARI  Raqobatni kuchsizlanishiga yo’l qo’ymaslik  Ijtimoiy istemol harakterdagi tovarlar bilan tamirlash layoqatga ega emasligi  Daromadlar tengsizligining kuchayishiga va aholining mulkiy tabaqalanishiga olib keladi  Tovarlar hajmi va pul massa o’rtasidagi muvofiqlikni bartaraf qila olmasligi  Hajm va pul massasi o’rtasida nomuvofiqlikni bartaraf qila olmasligi  Qayta tiklanmaydigan resurslarni asrash imkoniyati yo’qligi  Ish haqqi bilan narxlar darajasi muqobilligini taminlay olmasligi  Fundamental va amaliy tadqiqotlarning rivojlanishiga ko’maklashuvning yo’qligi  Rivojlanishning beqarorligi hamda ishlab chiqarishning pasayishi va infilyatsiya jarayonlarining mavjudligi
BOZOR INFRATUZILMALARI VA UNING UNSURLARI  Bozor infratuzilmalasi- Bozor aloqalarini o’rnatish va ularning bir maromda amal qilishga xizmat ko’rsatuvchi muassasalar tizimidir.  Unga: ombor xo’jaliklari, transport, aloqa xizmatlari ko’rsatuvchi korxonalar, tovar va xizmatlar muomalasiga xizmat qiluvchi muassasalar, moliya kredit munosabatlarga xizmat qiluvchi muassasalar va ijtimoiy sohaga xizmat ko’rsatuvchi muassasalar kiradi.
Sobiq sotsialistik mamlakatlarda davlatlashtirilgan o’ta markazlashgan yagona bir markazdan bohqaruvchi iqtisodiyotdan Bozor iqtisodiyotiga o’tish zarurligi quyidagi bosqichlarni taqozo etar edi:  Bozor iqtisodiyotiga o’tishning xuquqiy asoslarini barpo etish, ya’ni uni ta’minlovchi yuridik qonunlar tizimini yaratish;  Bozor infratuzilmasini shakllantirish, bunda Bozor iqtisodiyotiga xos aloqalarni o’rnatishga ko’mak beruvchi, ya’ni bozorga xizmat ko’rsatuvchi sohalarni, tashkilot, korxona va muassasalarni yaratish;  Mulkchilik va xo’jalik yuritish usullarini xususiylashtirish, ya’ni davlat mulki monopoliyasini cheklangan holda jamoa va xususiy mulkka aylantirish, davlat mulkini nodavlat mulkiga aylantirish;  Narxlarni erkinlashtirish, narx ustidan davlat nazoratini minimal darajaga keltirish.

1. 
   Iqtisodning siyosatdan ustunligining ma'nosi shuki, iqtisod hech qachon siyosatdan ortda qolmasligi kerak, ham ichki, ham tashqi iqtisody munosabatlarni mafkuradan holi qilish kerak.  2. O`tish davrida davlat bosh islohotchi bo`lmog`i lozim. Davlat islohotlarning ustuvor yo`nalishini belgilab berishi, o`zgartishlar siyosatini ishlab chiqishi va uni izchillik bilan o`tkazishi shart.  3. Qonun ustuvorligiga erishish - demokratik yo`l bilan qabul qilingan yangi Konstitutsiya va qonunlarni hech istisnosiz hamma hurnat qilishi va ularga itoat etishi lozim.  4. Aholining demografik tarkibini hisobga olgan holda kuchli ijtimoiy siyosat o`tkazish. Bozor munosabatlarini joriy etish bilan bir vaqtda aholini ijtimoiy himoyalash yuzasidan oldindan ta'sirchan choralar ko`rilishi lozim.  5. Bozor iqtisodiyotiga o`tish evolyutsion yo`l bilan, bosqichma-bosqich amalga oshirilishi kerak.
   

JAHON MOLIYAVIY INQIROZI SHAROITIDA O’ZBEKISTONDA BOZOR IQTISODIYOTINI ERKINLASHTIRISH  Hozirda barcha mamlakatlarda davom etayotgan Jahon Moliyaviy Inqirozi sharoitida O’zbekistonda bozor erkinligini taminlash Monopoliyaga qarshi kurashib, bozor munosabatlarini iqtisodiy munosabatlar doirasida mustahkamlab chira tadbir ishlari olib borilmoqda.  Erkin bozorning rivojlanoshi monopol bozor yo’lini to’sadi. Bozor turining bir-biriga moslashuvi iqtisodiy o’sishning sharti hisoblanadi.
Xulosa qilib shuni aytishimiz mumkinki respublikada bozor va bozor iqtisodiyotida olib borilayotgan barcha chora tadbirlar O’zbekistonning mustaqilligini iqtisodiy jihatdan ta’minlash uni iqtisodiy jihatdan rivojlangan va xalqaro miqyosda obro’-etiborli mamlakatga aylantirishga xizmat qiladi.  O’bekistonning o’ziga xos ma’daniy, tarixiy, iqtisodiy, tabiy xususiyatlarini hisobga olgan holda davlatimiz bozor va bozor iqtisodiyotini rivojlantirib bormoqda.