Reja: chiziqiy zichligi bo’yicha mahsulotning notekisligini nazorat qilish

d
yp
g
C
m
С
(1.2) 
bu yerda: 
yp
m
-mahsulot kesimidagi tolalar soni; 
d
C
-diametri bo’yicha 
tolaning kvadratik notekisligi. 
Yuqoridagi formulani qisqartirilgan ko’rinishida quyidagicha ko’rinishda 
yozish mumkin: 
yp
g
m
K
С
0
100 

(1.3) 
bu yerda: 
0
K
-tolaning turiga bog’liq bo’lgan koeffitsient bo’lib, paxta tolasi 
uchun 1,06, 
foizli sharoitda; 
50

C
foizli sharoitda jun tolasi uchun 1,1 g; 
viskoza tolasi uchun 1,02; zig’ir tolasi uchun esa 1,3 ga teng; 
-yuqori darajadagi 
mahsulot notekisligi. 
Notekislik indeksi-haqiqiy mahsulot notekisligining yuqori darajadagi 
mahsulot notekisligiga nisbati bo’lib, u quyidagi formula yordamida aniqlanadi: 
K
m
С
yp
g



100
(1.4) 
bunda 
35

C
Г
C

---

2
100
1










g
C
K
(1.5) 
Haqiqiy mahsulotning notekisligi oshgan sari notekislik indeksi ham oshadi. 
Turli chiziqiy zichlikdagi ipning notekisligini solishtirish uchun G.M.Barnet taklif 
etgan notekislik darajasi xizmat qiladi. 
K
M
C
L
g


100
(1.6) 
bu yerda: 
M
-ip kesimidagi tolalar guruhining o’rtacha soni bo’lib, u quyidagi 
formula yordamida aniqlanadi: 
ypгр
yp
m
m
M 
(1.7) 
bu yerda: 
ypгр
m
-guruhdagi o’rtacha tolalar soni bo’lib, 
3
25
,
0
yp
ypгр
m
m

ga 
teng. 
Yigirilgan ipning notekisligini aniqlash uchun taklif etilgan yakuniy formula 
quyidagichadir 
K
M
C
L
g


50
3
(1.8) 
Bu formula faqatgina ko’ndalang kesimidagi 
64

yp
m
tolalar uchun 
ishlatiladi. Agar 
64

m
toladan iborat bo’lsa, unda notekislik indeksi qo’llaniladi. 
G.M.Bernet notekislikni baholash uchun yigirilgan ipning notekislik darajasidagi 
qiymatini yaratdi. 
Notekislik bahosi 
Karda ip 
Taroqli ip 
Viskoza va atsetat ip 
A’lo 
1,7 dan kam 
1,4 dan kam 
1,5 dan kam 
Juda yaxshi 
1,7-2,0 
1,4-1,6 
1,5-1,7 
Yaxshi 
2,0-2,3 
1,6-1,8 
1,7-1,9 
Qoniqarli 
2,3-2,6 
1,8-2,0 
1,9-2,1 
Yomon 
2,6 dan yuqori 
2,0 dan yuqori 
2,1 dan yuqori 
Isikava sxemasi bo’yicha tizimli tahlil qilish uslublari (Isikava Kaoru nomi 
bilan) hozirgi paytda turli mamlakatlarda mahsulot sifatini boshqarish va ta’minlash 
bo’yicha ishlatiladi. Isikava sxemasini qurishdan maqsad qandaydir muammoni 
yechishdagi yakuniy natijalarga ta’siridagi barcha turli ko’rinishdagi omillarni 
Отформатированная таблица

---

birlashtirishda va ularni belgilangan ketma-ketlikda tizimlashtirishda qo’llaniladi. 
Bu sxema o’rganilayotgan xususiyatlarning (masalan, mahsulot sifatining ba’zi bir 
ko’rsatkichlari) o’zaro murakkab bog’liqligini tahlil qilishda, hamda ta’sir etuvchi 
omillarni o’rganishda o’z navbatida tadqiq etilayotgan xususiyatlarning o’zgarishini 
sistematik va kompleks o’tkazishda to’g’ri rejalashtirish imkoniyatini beradi.
Faraz qilaylik Isikava sxemasi mahsulot sifatini ta’minlash va boshqarish 
ishlarida samarali natijalarni berishda quyidagi savollarni hal etsin: nuqsonlarning 
hosil bo’lishini va reklamamatsiyalar sonini qisqartirish, ishning samaradorligini 
ko’tarish, mahsulot ishlab chiqarish hajmini oshirish, uskunalarning ishlash 
samaradorligini ko’tarish, bajaruvchilarning ish sifatini yaxshilash, ishlab chiqarish 
madaniyatni takomillashtirish, standartlarni yaratish, tadbiq etish va boshqalar. 
Isikava sxemasi ko’pincha quyidagilarga ajratiladi: 
- xususiyatlar-1 (masalan, buyumning ko’rsatkichlari, mahsulot sifat 
ko’rsatkichlari, ishlab chiqarish hajmi va hokazo); 
- bosh omillar-1.2; 1.3 va boshqalar, xususiyatlarga ta’sir; 
- o’rtacha, kichik va boshqa ba’zi bir omillar-1.2.1; 1.2.2; 1.3.1; 1.1.1.1; 
1.1.2.1 va boshqalar, bosh va boshqa omillarning bir-biriga bog’liqligini aniqlash. 
Barcha omillar bir-biriga bog’liq ravishda vektorlar ko’rinishida tasvirlanadi. 
Vektorlarning joylanishi va ularning egilish burchaklari taqriban tanlanadi. Olingan 
natijalarga asosan shoxli daraxt ko’rinishida sxema hosil bo’ladi. 
Sxema quyidagi ketma-ketlikda tuziladi: 
- muammoli savollarni ajratadi, ya’ni belgilangan ishlarni kompleks 
rejalashtirishda xususiyatlarini aniqlaydi; 
- xususiyatlarning o’lchamiga ta’sir etuvchi to’g’ri yoki qiyosiy omillarni 
birma-bir keltiradi; 
- bosqichlar bo’yicha keltirilgan omillarni tizimlashtiradi (bosh, o’rtacha, 
kichik va boshqalar); 
- omillarning ahamiyatliligi va ularning ketma-ketligini aniqlash; 
- xususiyatlar va omillarning o’zaro bog’liqligini grafik ko’rinishda 
tasvirlaydi. 

---

Muammoli savollar tug’ilganda, birinchi navbatda muhim vazifalar tanlab 
olinadi. 
O’rganilayotgan xususiyatlariga ta’sir etuvchi bir qancha omillar quyidagi 
ko’rinishda o’tkaziladi. 5-10 kishidan iborat bo’lgan mutaxassislar tanlab olinadi. 
Bu hal etilayotgan muammoda turli qiziqishdagi va turli xizmat doirasidagi ishchilar 
ishtirok etadi. Ular 15-20 sek davomida tadqiq etilayotgan xususiyatlar bo’yicha o’z 
fikr-mulohazalarini qisqa qilib beradi. Fikr almashish o’zaro suhbat tarzida amalga 
oshiriladi. Barcha keltirilgan omillar yozib boriladi. 
Keltirilgan omillarni tizimlashtirish uchun ular alohida guruhlar bo’yicha, 
masalan, materiallar, uskunalar, nazorat uslublariga asosan sinflanadi. Ichki guruh 
omillari o’zaro bog’liqligi bo’yicha tizimlashtiri-ladi. Mahsulotni saqlashdagi 
harorat, atrof-muhit namligi birinchi omillardan biri hisoblanadi. Tizimlashtirishdan 
keyin, xususiyatlariga ta’sir etuvchi qandaydir omillar qolib ketmasligi kerak; 
xususiyatlariga ta’sir hech qanday ta’sir etmaydigan omillar bir vaqtning o’zida 
chetlashtiriladi. 
Omillarning ahamiyatliligi va ketma-ketligi fikr almashish yo’li bilan 
aniqlanadi. Boshlanishida xususiyatlariga kuchli ta’sir etuvchi omillar ajratilib, qizil 
qalam bilan chiziladi. Keyin, muhim tanlangan omillar yana qaytadan eng 
muhimlari ajratiladi va yana qizil qalam bilan belgilanadi. Nixoyat uchinchi 
tanlashdan keyin bog’liq omillar uchinchi marta qizil qalam bilan belgilanadi. 
Ishlab chiqarilayotgan mahsulot sifatiga bog’liq ravishda chizilgan Isikava 
sxemasi bo’yicha tahlil etishda quyidagi savollarga e’tibor berish lozim:
- xom ashyo va qo’shimcha materiallar (materialning qanday ko’rsatkichlari 
xususiyatlariga ta’sir etadi; xom ashyo sifat ko’rsatkichlarining barqarorligi; xom 
ashyoni saqlash sharoiti; xom ashyo sifatini nazorat qilish uslubi; mahsulot sifatini 
nazorat qilish va ta’minlash bo’yicha tashkiliy ishlar; sifatsiz mahsulotlarni oshkora 
qilish va ishlatilish davrida to’g’ri chora ko’rish va boshqalar); 
- texnologik uskunalar (mashinalarni profilaktik nazorat qilish; joriy va 
kapital ta’mirlash; ta’mirlash grafigiga rioya qilish va uning sifati; uskunalarning 

---

holati va tozaligi; detallar va qismlarining zaxiraga egaligi; uskunalarni 
takomillashtirish va boshqalar); 
- texnologik jarayonlar (texnologik hujjatlarni to’g’ri yaratish, belgilangan 
texnologik rejimlarga rioya qilish; texnologik ko’rsatkichlarni nazorat qilish; 
texnologik jarayonlarni operativ boshqarish va boshqalar); 
- bajaruvchilarning ishi (ishchilar o’z joylariga to’g’ri qo’yilganmi; 
bajaruvchilarning ishlab chiqarish malakasi 
bajaruvchilarning 
fiziologik 
imkoniyatlari; ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar sifatiga munosabat; nazorat 
uslublarini bilish va sifatni ta’minlash; bajaruvchi ishchilarning sifatini nazorat 
qilish va boshqalar); 
- o’lchash uslublari va xususiyatlarini nazorat qilish (asbob-uskunalarning 
mavjudligi va ishlash paytidagi sifati; o’lchash vositalarining metrologik ta’minoti; 
laborantlarning malakasi; o’lchash uslublari va nazoratning to’g’riligi va boshqalar); 
1.6-rasm. Isikava sxemasi. 
Ипнинг 
нотекислиги 
Тасманинг 
нотекислиги 
Нотекислик