Reja: Davlat byudjeti tizimida madaniyat muassasalarini saqlash va sport tadbirlarini o‘tkazish xarajatlari

Yoshga doir pensiya-shunday pensiyaki, u fuqaroning ma’lum yoshga yetganida, tegishli ish stajiga ega bo‘lganida tayinlanadi. Shunday qilib, yosh va staj, ya’ni ikkita shart bu tur pensiya ta’minotiga bo‘lgan huquqni belgilab beradi. Bunda boshqa holatlar muhim ahamiyatga ega emas. Yoshga doir pensiya — bu ko‘p yillik mehnatning mantiqiy samarasi hisoblanadi. Bunday pensiya olish huquqiga ega bo‘lish uchun ishlash, xizmat qilish kerak albatta. Yoshga doir pensiya umumiy asoslarda — erkaklar 60 yoshga to‘lganlarida va kamida 25 yillik ish stajiga ega bo‘lganlarida, ayollar 55 yoshga to‘lganlarida va kamida 20 yillik ish stajiga ega bo‘lganlarida tayinlanadi.
Nogironlik pensiyasi- mehnat qilish qobiliyati yo‘qotilishi munosabati bilan belgilanadi, uning miqdori kasallikning sababi, nogironlik guruhiga va mehnat faoliyatining davomiyligi hamda o‘rtacha bir oylik ish haqiga bog‘liq bo‘ladi. Nogironlik pensiyasi nogironlik qachon boshlanganligidan qat’iy nazar: ish davridami, ishga kirgunga qadarmi, uni tugatganidan keyinmi qat’iy nazar tayinlanadi. Agar nogironlik mehnatda mayiblanish yoki kasb kasalligi sababli boshlangan bo‘lsa, u holda pensiya ishning davomiyligidan qat’iy nazar tayinlanadi. Nogironlik insonning mehnat faoliyati bilan bog‘liq bo‘lmagan hollarda pensiya tayinlash uchun ish staji talab qilinadi, bunda ishning davomiyligi yoshga bog‘liq bo‘ladi.
Boquvchisini yo‘qotganlik pensiyasip- vafot etgan boquvchining qaramog‘ida bo‘lgan mehnatga qobiliyatsiz oila a’zolariga tayinlanadi. Uning miqdori boquvchi o‘limining sababi, mehnat faoliyatining davomiyligi va ish haqiga bog‘liq bo‘ladi.
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 39-moddasiga asosan fuqarolarga boquvchisidan mahrum bo‘lganlarida ijtimoiy ta’minotdan foydalanish huquqi kafolatlangan bo‘lib, turli sabablar tufayli otaonasidan yoki boquvchisidan mahrum bo‘lgan ishga yaroqsiz, qaramoqda bo‘lgan oila a’zolari ijtimoiy jihatdan qo‘llab-quvvatlanishi, boquvchilari vafot etishi munosabati bilan to‘xtab qolgan daromad manbayi yashash uchun zarur bo‘lgan tirikchilik vositalarinining o‘rnini qisman bo‘lsada qoplanishi zarur. Marhumning qaramog‘ida bo‘lgan ishga yaroqsiz oila a’zolarini daromadini qoplash yo‘li esa davlat tomonidan O‘zbekiston Respublikasi «Fuqarolarning davlat pensiya ta’minoti to‘g‘risida»gi Qonunda belgilab qo‘yilganidek, boquvchisini yo‘qotganlik pensiyalari tayinlash yo‘li bilan amalga oshiriladi. Boquvchisini yo‘qotganlik pensiyasi - bu vafot etgan marhumning birinchidan, qaramog‘ida bo‘lgan, ya’ni vafot etgan shaxsdan kun kechirishi uchun zarur bo‘lgan daromad manbayini olib turgan, ikkinchidan, ishga yaroqsiz bo‘lgan, ya’ni voyaga yetmagan yoki nogiron hisoblangan yohud pensiya ta’minoti to‘g‘risidagi Qonunning 7- moddasida ko‘rsatilgan yoshga doir pensiya olish yoshiga yetgan (erkaklar 60 yoshga; ayollar 55 yoshga yetgan, lekin zarur mehnat stajiga ega bo‘lmagan) shaxslarga marhumning ish staji va o‘rtacha oyli ish haqini hisobga olib, beriladigan oylik to‘lovlardir. O‘zbekiston Respublikasida olib borilayotgan kuchli ijtimoiy himoya siyosati xususiyatlaridan biri yordamga muhtoj bo‘lgan fuqarolarni turli moddiy ta’minlash yo‘llari bilan yashash sharoitlarini yaxshilash va turli ijtimoiy larzalardan muhofaza qilishdir. Shunday muhofaza choralaridan biri boquvchisini yo‘qotganlik pensiyasini belgilash hisoblanadi.Boquvchisini yo’qotganlarni moddiy jihatdan taminlash ularga yordam ko’rsatish qonuiy belgilab qo’yolgan.
Vaqtincha mexnatga qobilyatsizlik qo`yidagi davrlarga to`g`ri kelganda nafaqa to`lanmaydi:

• 
  Ish xaqi saqlanmagan ta`til:
  
• 
  bolani parvarishlash bo`yicha ta`til;
  
• 
  ish vaqtincha tuxtatilganda;
  
• 
  xodim ishdan (lavozimidan) chetlashtirilib, ish xaqi to`lashto`xtatilib qo`yilganligi sababli ishlamagan;
  
• 
  xarbiy o`quv yoki tekshiruv yig`ini;
  
• 
  ishlab chiqarishdan ajralmagan xolda o`quv yurtlarida tahsil olishmunosabati bilan berilgan qo`shimcha ta`til.
  

O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi qoshidagi byudjetdan tashqari Pensiya jamg‘armasi pensiya ta’minot tizimidagi boshqaruv tuzilmasini takomillashtirish davlat ijtimoiy sug‘urtasi bo‘yicha majburiy badallar, ajratmalar va to‘lovlarning to‘liq yig‘ilishini ta’minlash, aholini davlat tomonidan kafolatlangan ijtimoiy himoya qilish choratadbirlarini o‘z vaqtida mablag‘ bilan ta’minlash uchun tashkil qilingan. Bu jamg‘armaning asosiy vazifasi pensiya va nafaqalarni to‘lash uchun mo‘ljallangan mablag‘larni yig‘ish, to‘plashdan hamda o‘z vaqtida to‘lov uchun mablag‘ ajratish va to‘g‘ri sarflashdan iborat. Byudjetdan tashqari Pensiya jamg‘armasining asosiy vazifasi bo‘lib fuqarolarning davlat tomonidan kafolatlangan ijtimoiy ta’minotga, ijtimoiy sug‘urtaga bo‘lgan huquqlarini jamg‘armaga o‘tkazilayotgan majburiy ajratmalar, badallar hisobiga amalga oshirish hamda pensiya va nafaqalar uchun sarflanadigan mablag‘laridan maqsadli foydalanilayotganligini nazorat qilishdir. O‘z huquqlari, erkinliklarini hamda siyosat, iqtisod, ijtimoiy rivojlanish, fan, madaniyat va boshqa sohalardagi fuqarolarning qonuniy manfaatlarini birgalikda ro‘yobga chiqarish uchun birlashgan fuqarolarning xohish-istaklarini erkin bildirishlari natijasida vujudga kelgan ixtiyoriy tuzilmalar jamoat organlari hisoblanadi.
Kasaba uyushmalari O‘zbekiston Respublikasi fuqarolarining ijtimoiy-iqtisodiy huquqlarini va manfaatlarini himoya qilish maqsadida tuzilgan jamoat tashkiloti bo‘lib, fuqarolarning mehnat qilish huquqlari, sog‘liqni saqlash, uy-joy va turmush darajalarini yaxshilash va himoya qilish tadbirlari bilan shug‘ullanadi. O‘zbekiston Respublikasi Kasaba uyushmalari Federatsiyasi va uning joylardagi quyi organlari ijtimoiy ta’minot va ijtimoiy himoya sohasida asosiy o‘rinni egallaydi. Kasaba uyushmalar ijtimoiy ta’minot huquqi sohasini boshqarishda fuqarolarning o‘zlari qatnashuvi tamoyiliga asoslangan holda keng xalq ommasi nomidan pensiya va nafaqalarni tayinlash, fuqarolarni mehnat qilishga doir huquqlarini himoyalash, ijtimoiy xizmat ko‘rsatish sohasida mehnat va ijtimoiy muhofaza organlari bilan birgalikda ish olib boradilar. O‘zbekiston Respublikasida kasaba uyushmalar faoliyatiga jiddiy e’tibor beriladi, kasaba uyushmalari sanatoriya va kurortlar tizimiga ega bo‘lib, mehnatkashlarning salomatliklarini tiklash uchun yo‘llanmalarni taqsimlaydi, mehnat qonunlarini bajarilishini nazorat qiladi.