Reja: Davlat hokimyatining mohiyati va asosiy belgilari O’zbekistonda qonun chiqaruvchi hokimiyat organi O’zbekistonda ijro etuvchi hokimiyat organi O’zbekistonda sud organlari Davlat hokimyatining mohiyati va asosiy belgilari

O'zbekistonda sud hokimiyati

Sud hokimiyati davlat hokimiyatining alohida bir mustaqil organi hisoblanadi.U mamlakatda odil sudlovni amalga oshiradi. Odil sudlov davlat faolyatining bir turi bo'lib, jamiyatda sodir bo'ladigan va huquqiy normalar buzilishi natijasida kelib chiqadigan ijtimoiy kelishmovchiliklarni ko'rib chiqish va hal etishga qaratilgandir. Odil sudlov o'zining maxsus belgilari bilan ajralib turadi. U davlat tomonidan qonunda belgilangan protsessual shaklda hamda fuqaroviy, jinoiy va boshqa ishlarni sud majlislarida ko'rib chiqish orqali amalga oshiriladi. O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 107 - moddasi va „Sudlar to'g’risida”gi qonuning 1 - moddasiga ko'ra, O'zbekiston Respublikasining sud tizimi 5 yil muddatga saylanadigan O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy sudi, Oliy sudi, Oliy xo'jalik sudi, Qoraqalpog’iston Respublikasi fuqarolik va jinoyat ishlari bo'yicha viloyat va Toshkent shahar sudlari fuqarolik ishlari bo'yicha tumanlararo, tuman (shahar) sudlari, jinoyat ishlari bo'yicha tuman (shahar) sudlari, harbiy sudlar, Qoraqalpog’iston Respublikasi xo'jalik sudi, viloyat va Toshkent shahar xo'jalik sudlaridan iborat.

Konstitutsiya va qonunda ko'rsatilgan sudlardlardan tashqari, boshqa biron bir davlat organlari yoki tashkilotlarning sudlov ishini amalga oshirishga yoki favqulotda sudlar tuzilishiga yo'l qo'yilmaydi.

Sudyalarni saylash va tayinlash tartibi: O'zbekiston Respublikasi Oliy sudi va oliy xo'jalik sudi sudyalari O'zbekiston Respublikasi Prezidenti taqdimnomasiga binoan O'zbekiston Respublikasi Oliy majlisi tomonidan saylanadi. Qoraqalpog’iston Respublikasi sudyalari Qoraqalpog’iston Respublikasi Jo'g’ori Kengesi Raisining O'zbekiston Respublikasi Prezidenti bilan kelishilgan taqdimnomasiga binoan Qoraqalpog’iston Respublikasi Jo'g’ori Kengesi tomonidan saylanadi yoki tayinlanadi. Viloyat sudlari,Toshkent shahar sudlari, tumanlararo Tuman (shahar) sudlari sudyalari O'zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi sudyalarni tanlash va lavozmiga tavsiya etish bo'yicha oliy malaka komissiyasining taqdimnomasiga binoan, ho'jalik sudlari sudyalari esa O'zbekiston Respublikasi oliy xo'jalik sudi raisining taqdimnomasiga binoan O'zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan tayinlanadi.

Harbiy sudlar sudyalari O'zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi sudyalarni tanlash va lavozimlarga tavsiya etish bo'yicha oliy malaka komissiyasining taqdimnomasiga binoan O'zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan tayinlanadi. Sudyalar 5 yil muddatga saylanadi yoki tayinlanadi.

Sudyalikka nomzodlarga qo'yiladigan talablar sudyalar qonunga muvofiq odil sudlovni amalga oshirishga vakolat berilgan shaxsdir. 25 yoshdan kichik bo'lmagan oliy yuridik ma'lumotga, yuridik ixtisos bo'yicha kamida 3 yillik mehnat stajiga ega bo'lgan hamda malaka imtihonini topshirgan O'zbekiston Respublikasi fuqarosi tumanlar(aro, tuman ,shahar) sudi xo'jalik sudi sudyasi bo'lishi mumkin.Oliy yuridik ma'lumotga hamda yuridik ixtisos bo'yicha kamida 5 yillik shu jumladan qoyida tariqasida sudya bo'lib kamida 2 yillik mehnat stajiga ega bo'lgan va malaka imtixonini topshirgan O'zbekiston Respublikasi fuqarosi Qoraqalpog’iston Respublikasi Oliy sudi viloyat sudi, Toshkent shahar sudi, O'zbekiston Respublikasi harbiy sudi sudyasi bo'lishi mumkin.

Oliy yuridik ma'lumotga hamda yuridik ixtisos bo'yicha kamida 7-yillik, shu jumladan, qoida tariqasida sudya bo'lib kamida 5 yillik mehnat stajiga yega bo'lgan va malaka imtixonini topshirgan O'zbekiston Respublikasi fuqarosi oliy sudi, oliy xo'jalik sudi sudyasi bo'lishi mumkin.

Sudlar to'g’risidagi qonuning 67-moddasida sudyalarning mustahkamligini ta'minlash kafolatlari ko'rsatilgan.Ular qo'yidagilardan iborat: ularni qonunda belgilangan tartibda sudyalikka saylash tayinlash va sudyalikdan ozod qilish: sudyalarni daxilsizligi: odil sudyani qat'iy tartibda amalga oshirilishi: qaror chiqarishi chog’ida sudyalar maslahatining sir tutilishi va uni oshkor qilishni talab e'tilishining taqiqlanishi: sudga hurmatizlik yoki muayyan ishlarni hal qilishga aralashishi: sudyalar daxilsizligini buzganlik uchun javobgarlik: sudyaga davlat hisobidan uning yuksak maqomiga munosib moddiy va ijtimoiy ta'minot berishi.

Konstitutsiya va sudlar to'g’risidagi qonuning 70-moddasi, sudyalarning mustaqilligini ta'minlash maqsadida sudyaning shaxsiy daxilsizligini mustaxkamladi. Daxlsizlik-sudyaga g’ayriqonuniy ta'sir etishdan saqlaydi, odil sudlovni amalga oshirayotganida uning huquqlarini cheklashga imkon bermaydi sudyalarning daxilsizligi uning turar joyiga, xizmat xonasiga, foydalanadigan trasporti va aloqa vositalariga xat-xabarlariga, unga tegishli ashyolar va xujatlarga taalluqlidir.

Sudyalarning shaxsiy xavsizligini ta'minlash maqsadida ularga tegishincha O'zbekiston Respublikasi oliy sudi raisi, oliy hujalik sudi raisi adliya vazirligi tomonidan belgilanadigan ro'yxat bo'yicha o'qotar qurol beriladi. Zarur hollarda tegishli sud raisining qaroriga binoan ichki ishlar organi sudya va uning oilasi uchun qurolli soqchilar ajratiladi. Sudyaga nisbatan jinoyat ishi faqat O'zbekiston Respublikasi bosh prokrori tomonidan qo'zg’atiladi.

Sudya oliy sud Plenumining yoki oliy xo'jalik sudi Plenumining roziligisiz jinoiy javobgarlikka tortilishi, xibisga olinishi mumkin emas.

O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi sud hokimiyatini amalga oshirishni ta'minlaydigan bir neche prinsiplarni mustahkamlagan.

1. 
   Sud ishlarini yuritishning oshkoroligi
   
2. 
   Sud ishlari yuritiladigan til
   
3. 
   Ayibsizlik prezumpsiyasi
   
4. 
   Sud himoyasida bo'lishi huquqi
   

2. Sud hokimiyati organlarining konstitutsiyaviy maqomi
Umumiy yurisdiksiya sudlari O'zbekiston Respublikasi Oliy sudi; Qoraqalpog’iston Respublikasi Oliy sudi, viloyat sudi, Toshkent shaxar sudi; Fuqarolik ishlari bo'yicha tumanlararo, tuman (shaxar) sudi. Jinoyat ishlari bo'yicha tuman (shaxar) sudi; Xarbiy sudlardan tashkil topadi.

O'ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY SUDI

O'zbekiston Respublikasi Oliy sudi fuqarolik, jinoiy va ma'muriy sud ishlarini yuritish sohasida sud hokimiyatining oliy organidir. O'zbekiston Respublikasi Oliy sudi Qoraqalpog’iston Respublikasi oliy sudlari, viloyat, shahar, tumanlararo, tuman sudlari va harbiy sudlarning sudlov faoliyati ustidan nazorat olib borish huquqiga ega. O'zbekiston Respublikasi Oliy sudi ishlarni birinchi instansiya sudi sifatida va nazorat tartibida ko'radi. U o'zi birinchi instansiya sifatida ko'rgan ishlarni apellatsiya yoki kassatsiya tartibida shikoyat berish (protest bildirish) huquqiga ega bo'lgan shaxslarning xohishiga ko'ra apellatsiya yoki kassatsiya tartibida ko'rishi mumkin. Apellatsiya tartibida ko'rilgan ish kassatsiya tartibida ko'rilmasligi kerak.

O'zbekiston Respublikasi Oliy sudi:

O'zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining tushuntirishlari sudlar tomonidan bajarilishi ustidan nazoratni amalga oshiradi;

sud amaliyoti va sud statistikasining tizimli tahlilini amalga oshiradi;

sudlarning kadrlari malakasi oshirilishini tashkil qiladi.

O'zbekiston Respublikasi Oliy sudi tarkibi O'zbekiston Respublikasi Oliy sudi rais, uning birinchi o'rinbosari va o'rinbosarlari, sudlov hay'atlari raislari, O'zbekiston Respublikasi Oliy sudi sudyalaridan iborat bo'lib, quyidagi tarkibda ish olib boradi:

O'zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi;

O'zbekiston Respublikasi Oliy sudi Rayosati;

Fuqarolik ishlari bo'yicha sudlov hay'ati;

Jinoyat ishlari bo'yicha sudlov hay'ati;

Harbiy hay'at.

O'zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi

O'zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi eng yuqori sudlov instansiyasi bo'lib, O'zbekiston Respublikasi Oliy sudi sudyalari va Qoraqalpog’iston Respublikasi oliy sudlarining raislaridan iborat tarkibda ish olib boradi. O'zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining majlislarida O'zbekiston Respublikasi Bosh prokurori qatnashadi. O'zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining majlislarida O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy sudi raisi, Oliy xo'jalik sudi raisi, adliya vaziri, sudyalar, O'zbekiston Respublikasi Oliy sudi huzuridagi ilmiy-maslahat kengashi a'zolari ishtirok etishi mumkin. O'zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi to'rt oyda kamida bir marta chaqiriladi. Muhokama qilinadigan umumiy masalalarga doir hujjatlar loyihalari O'zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining a'zolariga, O'zbekiston Respublikasi Bosh prokuroriga majlisdan yigirma kun ilgari yuboriladi.

O'zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi Plenum a'zolarining kamida uchdan ikki qismi hozir bo'lgan taqdirda vakolatli hisoblanadi.

O'zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi:

ishlarni nazorat tartibida ko'radi;

sud amaliyotini umumlashtirish materiallarini ko'rib chiqadi va qonun hujjatlarini qo'llash masalalari bo'yicha tushuntirishlar beradi; O'zbekiston Respublikasi Oliy sudi raisining taqdimnomasiga binoan O'zbekiston Respublikasi Oliy sudi huzuridagi ilmiy-maslahat kengashi tarkibini tasdiqlaydi; O'zbekiston Respublikasi Oliy sudi raisining taqdimnomalariga binoan O'zbekiston Respublikasi Oliy sudi Rayosatining tarkibini, sudlov hay'atlarining tarkibi va raislarini, shuningdek O'zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining kotibini tasdiqlaydi;

O'zbekiston Respublikasi Oliy sudi Rayosatining ishi to'g’risidagi axborotni, shuningdek sudlov hay'atlarining faoliyati haqidagi ma'ruzalarni tinglaydi;

Qoraqalpog’iston Respublikasi oliy sudlari, viloyatlar va Toshkent shahar sudlari, O'zbekiston Respublikasi Harbiy sudi raislarining qonun hujjatlarini qo'llash amaliyoti to'g’risidagi, shuningdek O'zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining qonun hujjatlarini qo'llash masalalari bo'yicha tushuntirishlarini bajarish to'g’risidagi ma'ruzalarini tinglaydi;

O'zbekiston Respublikasi Oliy sudi matbuot organining tahrir hay'ati tarkibini tasdiqlaydi;

O'zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi va Rayosati reglamentini tasdiqlaydi;

qonunga muvofiq boshqa vakolatlarni amalga oshiradi.

O'zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi tomonidan sud ishlarini ko'rish tartibi O'zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi ishni nazorat tartibida ko'rish chog’ida O'zbekiston Respublikasi Oliy sudi sudyasining ish holatlari va protest vajlari haqidagi ma'ruzasini tinglaydi. So'ngra O'zbekiston Respublikasi Bosh prokurorining, shuningdek, basharti taraflar ishtirok etayotgan bo'lsa, ularning fikrlari tinglanadi. Protestni muhokama qilish va ovoz berish chog’ida majlislar zalida O'zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi a'zolaridan tashqari boshqa shaxslarning bo'lishiga yo'l qo'yilmaydi. O'zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining a'zolari ovoz berishda betaraf qolishga haqli emas. Raislik qiluvchi oxirgi bo'lib ovoz beradi. Protest yuzasidan qaror, agar uni yoqlab O'zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi a'zolarining ko'pchiligi ovoz bergan bo'lsa, qabul qilingan hisoblanadi. Ishni ko'rishda ilgari qatnashgan sudya ovoz berishda ishtirok etishga haqli emas. Ko'pchilikning ovozini olmagan protest rad qilingan hisoblanadi. Shundan so'ng boshqa takliflar tushish navbatiga qarab ovozga qo'yiladi.

Qabul qilingan qaror bilan rozi bo'lmagan O'zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi a'zosi o'z fikrini yozma ravishda bayon etishga haqli bo'lib, bu fikr O'zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi majlisining bayonnomasiga ilova qilinadi.

O'zbekiston Respublikasi Oliy sudining sudlov hay'atlari:

Ishlarni birinchi instansiyada, apellatsiya, kassatsiya tartibida va nazorat tartibida ko'radi; sud amaliyotini o'rganadi va umumlashtiradi; qonun hujjatlarini takomillashtirish yuzasidan takliflar ishlab chiqadi; sud statistikasini tahlil qiladi; qonunga muvofiq boshqa vakolatlarni amalga oshiradi.

Qoraqalpog’iston Respublikasi Oliy sudi, viloyat sudi, Toshkent shahar sudi tarkibi: Qoraqalpog’iston Respublikasi jinoyat ishlari bo'yicha Oliy sudi, jinoyat ishlari bo'yicha viloyat, Toshkent shahar sudlari rais, rais o'rinbosari, sudyalar, xalq maslahatchilaridan iborat bo'ladi va sud rayosati hamda sudlov hay'atlari tarkibida ish olib boradi. Qoraqalpog’iston Respublikasi fuqarolik ishlari bo'yicha Oliy sudi, fuqarolik ishlari bo'yicha viloyat, Toshkent shahar sudlari rais, rais o'rinbosari, sudyalardan iborat bo'ladi va sud rayosati hamda sudlov hay'atlari tarkibida ish olib boradi.

Qoraqalpog’iston Respublikasi Oliy sudi, viloyat sudi, Toshkent shahar sudi:

O'z vakolatlari doirasida ishlarni birinchi instansiya sudi sifatida, apellatsiya, kassatsiya tartibida va nazorat tartibida ko'radi;

tumanlararo, tuman (shahar) sudlarining sud faoliyati ustidan nazorat olib boradi, sud amaliyotini umumlashtiradi;

sud amaliyoti va sud statistikasining tizimli tahlilini amalga oshiradi; sudlarning kadrlari malakasi oshirilishini tashkil qiladi;

qonunga muvofiq boshqa vakolatlarni amalga oshiradi.

Fuqarolik ishlari bo'yicha tumanlararo,tuman (shahar) sudining, jinoyat ishlari bo'yicha tuman (shahar) sudining tarkibi:

Fuqarolik ishlari bo'yicha tumanlararo, tuman (shahar) sudi rais va sudyalardan iborat bo'ladi.

Jinoyat ishlari bo'yicha tuman (shahar) sudi rais, sudyalar va xalq maslahatchilaridan iborat bo'ladi.

Jinoyat ishlari bo'yicha tuman (shahar) sudi tarkibida ma'muriy ishlar bo'yicha sudyalar bo'ladi.

Fuqarolik ishlari bo'yicha tumanlararo, tuman (shahar) sudi qonun bilan o'z vakolatlari doirasiga berilgan fuqarolik ishlarini ko'radi.

Jinoyat ishlari bo'yicha tuman (shahar) sudi qonun bilan o'z vakolatlari doirasiga berilgan jinoyat ishlarini hamda ma'muriy huquqbuzarliklar to'g’risidagi ishlarni ko'radi.

HARBIY SUDLAR

O'zbekiston Respublikasi harbiy sudlari tizimi O'zbekiston Respublikasi Oliy sudi Harbiy hay'ati, O'zbekiston Respublikasi Harbiy sudi, okrug va hududiy harbiy sudlardan iborat.

Harbiy sudlar tarkibi O'zbekiston Respublikasi Oliy sudi Harbiy hay'ati lavozim bo'yicha O'zbekiston Respublikasi Oliy sudi raisining o'rinbosari hisoblanadigan harbiy hay'at raisi, harbiy hay'at raisining o'rinbosari va sudyalardan iborat bo'ladi. O'zbekiston Respublikasi Harbiy sudi viloyat sudi huquqida ish olib boradi hamda rais, rais o'rinbosari, sudyalar va xalq maslahatchilaridan iborat bo'ladi. Okrug va hududiy harbiy sudlar tuman sudi huquqida ish olib boradilar va rais, sudyalar, xalq maslahatchilaridan, zarurat bo'lganda esa rais o'rinbosaridan ham iborat bo'ladi.

Harbiy sudlar sudloviga taalluqli ishlar

O'zbekiston Respublikasi harbiy sudlari:

O'zbekiston Respublikasi Mudofaa vazirligining, Davlat chegaralarini himoya qiluvchi qo'mitaning, Milliy xavfsizlik xizmatining, Favqulodda vaziyatlar vazirligining, Ichki ishlar vazirligi qo'shinlarining va qonun hujjatlariga muvofiq tashkil etiladigan boshqa harbiy tuzilmalarning harbiy xizmatchilari, shuningdek o'quv yig’inlarida bo'lgan vaqtda harbiy xizmatga majburlar tomonidan sodir etilgan jinoyatlar to'g’risidagi ishlarni;

harbiy qismlar, qo'shilmalar va birlashmalar, harbiy boshqaruv organlarining qo'mondonligiga nisbatan harbiy xizmatchilarning da'volari bo'yicha fuqarolik ishlarini va harbiy boshqaruv organlari hamda harbiy mansabdor shaxslarning harbiy xizmatchilarning huquq va erkinliklarini buzuvchi xatti-harakatlari (qarorlari) ustidan shikoyatlarni;

alohida holatlarga ko'ra umumiy yurisdiksiya sudlari faoliyat ko'rsatmayotgan joylarda barcha fuqarolik va jinoyat ishlarini;

davlat sirlariga taalluqli ishlarni;

qonun hujjatlariga muvofiq boshqa ishlarni ko'radi.

O'ZBEKISTON RESPUBLIKASINING XO'JALIK SUDLARI

O'zbekiston Respublikasi Oliy xo'jalik sudining vakolatlari: O'zbekiston Respublikasi Oliy xo'jalik sudi xo'jalik sud ishlarini yuritish sohasida sud hokimiyatining oliy organidir. O'zbekiston Respublikasi Oliy xo'jalik sudi Qoraqalpog’iston Respublikasi xo'jalik sudining, viloyatlar va Toshkent shahar xo'jalik sudlarining sudlov faoliyati ustidan nazorat olib borish huquqiga ega.

O'zbekiston Respublikasi Oliy xo'jalik sudi ishlarni birinchi instansiya sudi sifatida, kassatsiya tartibida va nazorat tartibida ko'radi.

O'zbekiston Respublikasi Oliy xo'jalik sudi O'zbekiston Respublikasi Oliy xo'jalik sudi Plenumining tushuntirishlari xo'jalik sudlari tomonidan bajarilishini nazorat qiladi, quyi xo'jalik sudlari faoliyatini tekshiradi, xo'jalik sudlarining ishini tashkil etish ijobiy tajribasini o'rganadi, umumlashtiradi va ommalashtiradi.

O'zbekiston Respublikasi Oliy xo'jalik sudining tarkibi: O'zbekiston Respublikasi Oliy xo'jalik sudi rais, uning birinchi o'rinbosari, o'rinbosarlari, sudlov hay'atlarining raislari, O'zbekiston Respublikasi Oliy xo'jalik sudi sudyalaridan iborat bo'lib, quyidagi tarkibda ish olib boradi:

O'zbekiston Respublikasi Oliy xo'jalik sudi Plenumi;

O'zbekiston Respublikasi Oliy xo'jalik sudi Rayosati;

Fuqarolik huquqiy munosabatlaridan kelib chiqadigan nizolarni hal etish bo'yicha sudlov hay'ati;

Ma'muriy huquqiy munosabatlardan kelib chiqadigan nizolarni hal etish bo'yicha sudlov hay'ati.

Foydalanilgan adabiyotlar.

1. Karimov I.A. Buyuk kelajagimizning xuquqiy kafolati. T.1993, 11 bet.

2. Karimov.I.A. O’zbekiston: milliy isthlol, htisod, siyosat, mafko’ra. T. 1. T.1996

3. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. T. O’zbekiston. 1998.

4. D.Jumabaev. K.N.Razdelenie vlastey v gosudarstvennom mexanizmi Respubliki O’zbekiston. T.1996,

5. Davlat va xuquq nazariyasi. T.2000.

6.Saidov A., Tojixonov U. Davlat va xuquq nazariyasi: T. O’zbekiston Respublikasi IIV Akademiyasi, 2001 y.

7.Saidov A.Tojixonov U. Davlat va xuquq asoslari. T. O’zbekiston RespublikasiIIV Akademiyasi, 1999 yil.32-34, 189, 131 betlar.

8.D.Jumabaev. K.N.Razdelenie vlastey v gosudarstvennom mexanizmi Respubliki

O’zbekiston. T.1996,

9. Davlat va xuquq nazariyasi. Mas'ul muharrirlar B.Boboev, T.Odilqoriev. -T.: Iqtisodiyot va xuquq dunyosi, 2000.

10.Saidov A., Tojixonov U. Davlat va xuquq nazariyasi: T.2.Davlat nazariyasi.O’zbekiston Respublikasi IIV Akademiyasi, 2001 y.207-214 betlar.

11.Saidov A.,Tojixonov U. Davlat va xuquq asoslari. T. O’zbekiston Respublikasi IIV Akademiyasi, 1999 yil.

12.Odilqoryev X. O’zbekistonning yangi Konstitutsiyasi va xokimiyatlarni taqsimlash printsipi. T. Adolat.1995 yil.

13.Ro’zmetov X. Xokimliklar bilan o’zini-o’zi boshqarish organlari o’rtasidagi munosabatlar. T., “Jamiyat va boshqaruv” jurnal 2004

14.Ismoilova G. O’zini-o’zi boshqarish organlari faoliyatini xuquqiy jixatdan tartibga solish. T., “Jamiyat va boshqaruv” jurnal 2004

15.Ismoilov Sh. Prezidentlik institutining tashkil topishi va mustaxkamlanishi. T., “Jamiyat va boshqaruv” jurnal 2004