Olamning universal aloqalari va rivojlanish. Falsafaning qonun va kategoriyalari
Ikkinchidan.Kategoriyalar eng umumiy tushunchalar sifatida inson fikri shakllari bo’lib, shu tahlitda ular mantiqiy mazmunga ham egadirlar. Kategoriyalariing mantiqiy mazmuni deganda inson tafakkuri hodisalarining mohiyatiga kirib borishi, uning chuqurlashuvi darajasi ko’zda tutiladi.
Kategoriyalar ob’ektiv dunyoning eng umumiy va muhim tomonlarini ifodalabgina qolmay, bilishning pog’onalari va tayanch nuqtasi hisoblanadilar. Ularni bila borish orqali insonning nazariy va amaliy faoliyati uchun muhim bo’lgan dunyodagi narsa hodisalarning eng umumiy qonuniyatlari ochib beriladi. Falsafiy kategoriyalar insonning bilish faoliyati natijasida dunyoni o’zlashtirishda erishgan yutuqlarini ifodalaydi. Falsafiy kategoriyalarda inson tafakkurining mazmundorligi va yetukligi hamda tashqi olamni bilishdagi katta muvaffaqiyatlari o’z ifodasini topgan.
Inson ongida tabiatning in’ikos etishi qandaydir qotib qolgan, voqelikning o’lik nusxasi emas, balki narsalar mohiyatiga chuqur kirib borishning murakkab dialektik jarayonidan iborat. Bu jarayon o’zining ichki mantiqiga ega bo’lib, bu mantiq nisbiy mustaqilikka ega. Bilishning ichki mantiqni bilish tafakkurning ijodiy faolligini, harakat qilish va rivojlanish jarayonining ob’ektiv dunyoga nisbatan murakkab munosabatini chuqur tushunishga yordam beradi. Kategoriyalar mazmun jihatdan tashqi olamning qonuniyatlariga mos keladilar, lekin o’zlarining mavjudlik shakllariga qarab farq qiladilar.
Falsafiy kategoriyalar — o’z manbai, mazmuni jihatidan ob’ektivdir, lekin shakl jihatdan — sub’ektivdir. Agar narsalar va ularning taraqqiyot qonunlari moddiy bo’lib, inson ongiga bog’liq bo’lmagan holda ob’ektiv ravishda mavjud ekan, tafakkur kategoriyalari ma’naviy bo’lib, faqat kishilar miyasidagina mavjuddir. Moddiylik va ma’naviylik ikkalasi bir narsa emas. Kategoriyalarning ob’ektiv manbai real ravishda bo’lsa ham, ular inson fikrining shakllari bo’lgani uchun, uni suratga olish, qo’l bilan ushlab ko’rish mumkin emas. Mantiq qonunlari, ob’ektiv narsaning kishi sub’ektiv ongida in’ikos etishidir.
