Reja: Falsafada rivojlanish haqidagi qarashlar evolyutsiyasi. Qonun tushunchasi. Qonun turlari

birinchidan, sakrash taraqqiyot natijasida amalga oshadigan ob’ektiv va
qonuniy jarayondir; ikkinchidan, sakrash tadrijiylikning o’zgarib, miqdor o’zgarishlaridan tub
sifat o’zgarishlariga o’tishidir; uchinchidan, sakrash eski qarama-qarshiliklar birligini tugatish va yangi sifatga mos keladigan qarama-qarshiliklarning vujudga kelishi tufayli paydo bo’ladigan ziddiyatlarni hal qilishdir; to’rtinchidan, sakrash narsa va hodisalarning rivojlanib, ilgarilab borishidir.
Hodisalarning sifat xususiyatlariga va ularning rivojlanish sharoitiga bog’liq ravishda eski sifatdan yangi sifatga o’tish turli shakllarda sodir bo’ladi. Har bir narsa, hodisa o’zining aniq inkor qilish usuliga, o’z navbatida aniq sakrash shakliga egadir.
Amalga oshish muddatiga bog’liq, ravishda asta-sekinlik bilan ifodalanadigan sakrashdan, bir zumda shiddat bilan sodir bo’ladigan sakrashni farqlash kerak. Binobarin, kimyoviy elementlarni biriktirish jarayonida tub sifat o’zgarishlar shiddat bilan, juda tez sodir bo’ladi, ammo hayvonlar bilan o’simliklarning rivojlanish jarayonida eski sifatdan yangi sifatga o’tish birmuncha sekin sodir bo’ladi. Tez sodir bo’ladigan sakrashlar bilan asta-sekin miqdor o’zgarishlari yo’li bilan sodir bo’ladigan sakrashlarning bir-biridan farq qilishini hisobga olish kerak. Tez sakrash shunday xususiyatlarga egaki, u birinchidan, hal qiluvchi zarbaning birdan-bir ifodasi sifatida bajariladi. Bu sifatiy o’tish bo’lib, dastavval birdaniga eski tugatiladi va so’ngra yangi bunyod etiladi. Ikkinchidan, u bexosdan tez sodir bo’ladi.
Asta-sekin miqdor o’zgarishlari yo’li bilan sodir bo’ladigan sakrashlar eskini bir yo’la tugatish bilan emas, balki uzoq vaqt davomida eski sifatni yangi sifatga aylantirish bilan tavsiflanadi.
Demak, sakrashlarning turli-tuman shakllarda amalga oshishi sodir bo’ladi. Bunda narsa va hodisalarning bir holatdan ikkinchisiga o’tish shakllarining turlitumanligi nimaga bog’liq? degan savol kelib chiqadi. O’tish shakllarining turlitumanligi, birinchidan, narsa va hodisalarning mohiyati va xususiyatlariga, ikkinchidan, unga muvofiq keladigan sharoitga bog’liqdir. Masalan, ijtimoiy hayotda sodir bo’ladigan miqdor o’zgarishlar tabiatdagi sakrashlardan tubdan farq qiladi.
Hozirgi sharoitda jamiyatimizning ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy, madaniy, ma’naviy hayotida ro’y berayotgan jarayonlar o’z mohiyatiga ko’ra yangi sifatiy o’zgarishlarga kiradi. Shular natijasida davlatimiz yuksak bosqichga ko’tariladi. Bular o’z-o’zidan emas, balki keng xalq ommasining ijodiy faoliyati, ijtimoiysiyosiy faolligi natijasida amalga oshiriladi. Bu o’zgarishlar inqilob yo’li bilan emas, asta-sekin tadrijiy yo’l bilan amalga oshadi.
«Jamiyatni yangilashning inqilobiy usullariga biz mutlaqo qarshimiz. Biz tadrijiy — evolyutsion islohotlar yo’li tarafdorimiz va bunga qat’iy amal qilamiz. Mamlakatimizning tarixiy va milliy xususiyatlarini, xalqimiz tabiati-mentalitetini inobatga olsak, rivojlanishning mazkur yo’li biz uchun nihoyatda maqbuldir»¹, — deydi I.A.Karimov. Ko’rinib turibdiki, bu qonun jamiyatimizni ilmiy boshqarish va uning rivojlanishida katta ahamiyat kasb etadi.