Reja: Innovatsiyalarning

shakl. Venchur kapitalistning mablag‘lari qo‘yilgan kompaniyada bo‘lgan vaqtidagi nizolarning manbalari.

Investitsiya operatsiyasini tuzishda ko‘tarilgan asosiy masalalar:

1. 
   aktivlar turi va kapital tarkibi;
   
2. 
   ovoz berish huquqi, direktorlar kengashi va korporativ boshqaruv;
   
3. 
   asosiy xodimlarning ish vaqti;
   
4. 
   dividendlarni to‘lash siyosati, dividendlarni to‘lash bo‘yicha cheklovlar;
   
5. 
   tugatish imtiyozlari;
   
6. 
   menejerlarning harakatlariga va aksiyalarni sotishga cheklovlar;
   
7. 
   kapitalning kengayishi uchun tovon puli va mavjud investitsiyalarning asosiy yo‘nalishlari;
   
8. 
   ma’lumot olish huquqi;
   
9. 
   bitim shartlari va bitim xarajatlari.
   

Har qanday investitsiya operatsiyalari uchun to‘liq bo‘lishi mumkin bo‘lgan hujjatlarning to‘liq ro‘yxatini tuzish mumkin emas. Ushbu holatdagi eng muhim omil bu yuridik shaxs faoliyat ko‘rsatadigan yurisdiksiya bo‘lib, unga aslida pul mablag‘lari qo‘yilgan.
Shunga ko‘ra, ma’lum bir hudud qonunchiligi asosan investitsiya hujjatlari tarkibiga qo‘yiladigan cheklovlarni belgilaydi.
Tranzaksiyalarni tuzishda ishlatiladigan asosiy vositalarga quyidagilar kiradi:

1. 
   kompaniyaning sarmoyadan oldingi va keyingi qiymatini aniqlash usullari;
   
2. 
   kompaniyaning ustav kapitalidagi aksiyalarning har xil turlari;
   
3. 
   variantlar;
   
4. 
   qarz vositalari;
   
5. 
   kapitalning kengayishidan himoya qilish usullari.
   

Pulni oldindan baholash - dastlabki baholash - mavjud egalar va yangi investorlar o‘rtasida kelishilgan va unga venchur sarmoyasi kiritilishidan oldin darhol aniqlanadigan kompaniyaning
qiymati [5.28]. Ya’ni, bu kapitalning yangi qismini sarmoya qilishdan oldin kompaniyaning ustav kapitalining narxidir. Kompaniyaning investitsiyadan oldingi va investitsiyadan keyingi qiymatlari o‘rtasidagi farq investitsiya hajmiga teng.
Kompaniyaning dastlabki qiymati baholanadigan kompaniya aksiyalariga sarmoya kiritish maqsadga muvofiqligini ko‘rsatadi. Demak, u investor uchun jozibadorlik kasb etadi. Kompaniya uchun investorning ijobiy imidjini yaratish foydali ekanligi aniq va buning uchun menejerlar xarajatlarni oshirishga harakat qilishadi. Kompaniya qiymatining dastlabki bahosi quyidagilarga bog‘liq:

1. 
   soha va kompaniyaning umumiy xususiyatlari (uning hajmi, mahsulotlari), uning sheriklari, raqobatchilari va mijozlari;
   
2. 
   o‘rganish paketi holati (ustav, ta’sis hujjatlari, balans, foyda va zararlar to‘g‘risidagi hisobot), ularni o‘rganish ekspress- tahlili, moliyaviy barqarorlik, likvidlik va rentabellik koeffitsientlarini hisoblash kabi vositalardan foydalangan holda amalga oshiriladi.
   

Dastlabki xarajatlarni hisoblash bitim tuzilishini, ya’ni jalb qilingan mablag‘lar hajmini, chiqarilgan aksiyalar soni va narxini aniqlash uchun zarurdir. Yig‘ilgan mablag‘lar miqdori asoslanishi va kompaniyaning ehtiyojlarini qondirishi kerakligini hisobga olib, investitsiyalar miqdori kompaniya qiymatini dastlabki baholash bilan mutanosib bo‘lishi kerak deb taxmin qilinadi.
Kompaniyaning puldan keyingi qiymati (Post-money Valuation) - sarmoyani olganidan keyin kompaniyaning qiymati - investitsiya qilingan mablag‘larni hisobga olgan holda, moliyalashtirishning keyingi bosqichidan so‘ng darhol amalga oshirilgan kompaniya qiymatini baholashdir [5.30]. Ya’ni, bu investitsiyalar kiritilgandan so‘ng kompaniya ustav kapitalining qiymati hisoblanadi.
Agar kompaniya ommaviy bo‘lsa, uning investitsiyadan keyingi qiymati kompaniyaning bozor yoki biznes qiymati hisoblanadi. Kompaniyaning investitsiyadan keyingi qiymati investorlar uchun muhimdir. Chunki mazkur bozor butun biznesni qanday qadrlashini ko‘rsatadi. Shunday qilib, kompaniyaning
dastlabki va investitsiyadan keyingi qiymati quyidagilarni aniqlash uchun muhimdir:

1. 
   venchur moliyalashtirish orqali jalb qilingan mablag‘lar hajmi;
   
2. 
   investitsiyadan chiqqanda;
   
3. 
   har bir aksiya narxini belgilash;
   
4. 
   investor mulkining ulushi.
   

Venchur moliyalashtirishda qimmatli qog‘ozlarning turli sinflarini yaratish orqali aksiyadorlik jamiyatining kapital tuzilishini shakllantirishda uchta yondashuv mavjud bo‘lib, ular hozirgi kunda muvaffaqiyatli qo‘llanilmoqda.
Birinchi oddiy yondashuvga ko‘ra, kapital tarkibini shakllantirishda barcha toifadagi investorlar uchun faqat oddiy aksiyalar qo‘llaniladi. Hozirgi kunda professional venchur kapitalistlar orasida eng keng tarqalgan ikkinchi yondashuv shundan iboratki, kompaniyaning kapital tuzilishini shakllantirishda institutsional va venchur kapital investorlari uchun imtiyozli konvertatsiya qilinadigan aksiyalar, kompaniya asoschilari va venchurgacha investorlar (“farishtalar”) uchun oddiy aksiyalar qo‘llaniladi. Uchinchi yangi yondashuvga ko‘ra, venchur investorlar oddiy aksiyalar va imtiyozli konvertatsiya qilinmaydigan aksiyalarning to‘plamidan foydalanadilar [5.32].
Garchi venchur kapital o‘z-o‘zidan investitsiya va xususiy kapital bo‘lsa-da, kapitalning bir qismi uzoq muddatli garovsiz kredit shaklida berilishi mumkin. Ushbu yondashuv investorlarga imtiyozli aksiyalarni taqdim etishdan unchalik farq qilmaydi va bir qator holatlarda masalan, soliqlarni optimallashtirish maqsadlarida (qarz qalqoni) “suyultirish” tahdidi bilan har ikki tomon uchun ham qulay bo‘lishi mumkin.
Qolgan qismi oddiy yoki konvertatsiya qilinadigan imtiyozli aksiyalar shaklida investorlarning firmani boshqarishdagi ishtirokini ta’minlaydi. Ko‘pincha bunday qarz konvertatsiya qilinadi va kompaniyaning aksiyalariga aylantirilishi mumkin. Bu investorning kompaniyadagi haqiqiy ulushining qiymati bo‘lib, uning qarzi narxidan, shu jumladan foizlardan sezilarli darajada
oshib ketganda yuz beradi. Kompaniyaning “qobiliyatsizligi” yuz bergan taqdirda, ssuda va foizlar ko‘pincha hisobdan chiqariladi hamda talab qilinmaydi, chunki investorlar “investitsiya” uslubiga rioya qilishadi.
Tarkibiylashtirishning eng ko‘p qirrali vositalaridan foydalanish innovatsion biznesda investitsiya operatsiyalari muvaffaqiyatli amalga oshirilishini kafolatlamaydi.
Berilgan innovatsion kompaniya loyiha hamda g‘oya muvaffaqiyatli bo‘ladimi yoki bu muvaffaqiyat qanday ko‘rsatkichlarda o‘lchanishini faqat kelajak ko‘rsatib beradi.