Reja: Ionlarning muvozanat potensiali, membrananing stasiolar va harakat

 Tinchlik va harakat potensiallari. 
Tinchlik potensiali (TP) .- hujayraning fiziologik tinchlik paytida, uning
sitoplazmatik membranasi bilan tashqi muhit o’rtasida mavjud potensiallar 
farqidir. TP hujayraning qo’zg’anuvchannigini ta’minnaydi, uning o’zgartinishi 
orqali, bir qator hujayraviy jarayenlar: nerv impunsining paydo bo’lishi va 
uzatinishi, sekretornik faoliyat, muskun qisqarishi va h.k. boshqarinadi. 
Bernshteyn (1902 y.) gipotezasiga binoan, TP K
+
ionlarining membrana 
orqali notekis taqsimnanishi tufayli yuzaga keladi va Nernst tengnamasi yerdamida 
tasvirnanadi: 
E
RT
F
K
K
K
o
i

ln
= 0,06 lg(K
o
/K
i
) (vont) 

---

bu yerda Ye
k
-kaliyning muvozanat potensiali. Tengnamadan kelib 
chiqadiki, kaliyning plazmatik membranadagi gradiyenti 10 ga teng (ichkarida u 
100 mM, tash=arida esa 10 mM ) bo’lganda, TP kattanigi 60 mVga teng bo’lib 
chiqadi. 
Tinchlik va harakat potensiali (ЩP) kelib chiqish mexanizmlarini 
tekshirishga oid knassik tadqiqotlar o’tkazingan kanmar Loligo gigant aksoni 
membranasining tinchlik paytida ion singdiruvchannik koeffisiyentlariaro nisbat 
quyidagicha: PK
+ 
: PNa
+
 : PCl
-
 = 1 : 0,04 : 0,45 qo’zg’anish paytida esa bu nisbat 
o’zgarib, PK
+
: PNa
+
: PCl
-
= 1 : 20 : 0,45 holiga keladi, ya’ni membrananing 
Na
+
ionlariga bo’lgan singdiruvchannigi 500 lardan oshib ketadi. 
Shunday qilib, tinchlik potensiali K
+
harakat potensiali esa Na
5+
ionlari 
bilan shartnangan. 
Agarda membrana potensialini baholashda K
+
gina emas, boshqa ionlarning 
unga qo’shadigan ulushlari inobatga olinmasa, u holda Gondman-Xodjkin- Kas 
tengnamasidan foydananishga to’g’ri keladi: 

i-o 
= 
RT
nF
P
K
P
Na
P
Cl
P
K
P
Na
P
Cl
K
o
Na
o
Cl
i
K
i
Na
i
Cl
o
ln
[
]
[
]
[
]
[
]
[
]
[
]




Mazkur, stasiolar (stasiolar holat shartiga muvofiq) deb atanmish 
tengnama, membrana orqali amalga oshib turadigan K
+
, Na
+
, Sl
-
va boshqa 
ionlarning qarama- qarshi yo’lanishdagi oqimlarini ham inobatga oladi. Nerst 
tengnamasi esa, Na
+
va Sl
-
ionlari e’tibordan chetda qoldi rinadigan sharoitdagi
Gondman tengnamasining xususiy holidir. 
Ko’pchinik hujayralarning TP, odatda, -50 

70 mV, donnan potensian esa 
2-3 mV atrofida bo’ladi. Kuchli darajada zararnangan hujayraning TP kamayib,
undagi ionlarning qayta taqsimnanishi, ion asoslari emas, banki, hujayradagi 
ko’p vanentni anionlar miqdori bilan beoginanadigan, donnan potensiali darajasiga 
tushib qoladi. 
Tinchlik potensiali membrananing ionlarga bo’lgan absonyut sing-
diruvchannigi emas, banki nisbiy singdiruvchannigi bilan benginadi. Stasiolar 
potensialning shakllanishida, Na,K-nasosi (Na,K-ATFaza) tomonidan yuzaga 
kentirinadigan ion oqimlari ham ishtirok etishi mumkin. Chunki, ferment 
faoliyatining har davrasida hujayradan chiqarinadigan Na
+ 
(3), unga kiritinadigan 
K
+ 
(2) dan ko’p. Shu tufayli, hujayradan tashqariga yo’lantiringan musbat zaryadni 
yig’indi oqim, hujayra ichidagi manfiy potensialning oshishiga olib keladi (muhit 
potensiali 0 ga teng deb qabul qininadi). 
Loligo aksolining ЩP iz giperponyarizasiyasi bilan kechadi. Mazkur 
giperponyarizasiya harakat potensiali amalga oshib bo’lganidan keyin ham 
membrana kaliy o’tkazuvchannigining ma’lum vaqt davomida odatdagi darajadan 
yuqori bo’lib qonishi bilan izohnanadi. 
Natriy 
kanallari 
faolnigining 
susayishi 
natijasida 
membrana 
qo’zg’anmaydigan asosiy refrakternik holatga (refrakternik davriga) o’tadi. Uning 
ketidan nisbiy refrakternik davri boshlanib, bu davrga HP pog’onasi yuqori bo’lib 
qoladi.