Reja: kirish 1-bob. Boshlang’ich sinflarda matematik tushunchalarni umumlashtirishning ilmiy nazariy asoslari

2.2. Boshlang’ich sinflarda matematik tushunchalarni shakllantirish
Sodda tenglamalarni yechish Amal hadlaridan biri o’zgaruvchi bo’lgan x + 17 = 27; 20 + x = 29; x – 16 = 10 va 25 – x = 19 kabi tengliklar tenglama deyiladi. Tenglamani yechish uchun noma’lum hadning son qiymatini topish kerak. Buning uchun qo’shish va ayirishni tekshirish qoidasidan foydalaniladi. 1. Quyidagilarning to’g’riligini tekshiring 71 + 19 = 90 14 + 61 = 75 93 – 23 = 70 58 + 22 = 80 49 – 18 = 31 61 – 40 = 21
2. Quyidagi tenglamalarni yechib tekshiring. 63 – u = 40 23 + x = 69 u + 26 = 50 39 + x = 60 74 – u = 52 Z – 30 = 65
3. Misollarni ustun shaklida yozib yeching. 28 + 45 80 - 67 23 + 37 98 – 74
49 + 27 90 - 53 46 + 31 76 – 55 55 + 27 70 - 45 80 - 67 49 + 30
4. Birlik va o’nliklar xonasidagi raqamlar yig’indisi 4 ga teng bo’lgan barcha ikki xonali sonlarni yozing. 5. Masalalarni tenglama tuzib yeching. a) Karim o’zidagi quyonlarning 25 tasini sotgandan keyin o’zida 40 ta quyon qoldi. Karimning quyonlari nechta bo’lgan? b) Sobirjonda 43 ta kanareyka bor edi. U bir nechta kanareykani sotgandan keyin o’zida 20 ta kanoreyka qoldi? Nechta kanoreyka sotilgan? v) Sobirjon yana bir nechta to’ti sotib olgandan keyin qushlari 66 ta bo’ldi. U nechta to’ti sotib olgan?
Sonli tengsizliklar va ularni yechish 1. Bir katakni bir birlik deb quyidagi sonlarni son nurida belgilang: a) 1; 3; 4; 6; 9; 12; 8; 10. b) 2; 5; 6; 8; 10; 13.
2. 2s * 80 tiy 20 + 7 * 30 – 3 25 sm * 3 dm 27 – 7 * 16 + 4 10 dm * 15 sm 91 – 40 * 40 + 9 3. 50 + 24 – 7 15 + 23 – 8 45 + 40 – 4 44 + 44 – 9 26 + 24 + 4 34 + 23 – 9 22 + 22 – 12 23 + 23 + 7 73 – 14 + 9 4. Ishoralarni to’g’ri qo’ying: 3 * 5 * 8 = 16 6 * 6 * 7 = 5 7 * 5 * 5 = 7 14 * 5 * 10 = 19
6 * 3 * 8 = 11 45 * 20 * 10 = 15 5. Qavslarni to’g’ri qo’ying: 73 – 14 + 9 = 50 18 + 50 – 25 = 43 61 + 34 – 29 = 66 84 – 30 – 24 = 30 19 + 84 – 23 = 80 79 – 39 – 20 = 60
6. Munosabat belgilarini to’g’ri qo’ying 83 – 23 * 38 + 22 19 + 20 * 52 – 13 56 – 12 * 24 + 25 27 + 31 * 80 – 11 37 + 52 * 35 + 55 24 + 23 * 60 – 14 7. Darchalarni yoping 24 + 26 > 74 – 13 < 33 + 40 > 99 – 34 < 50 + 36 > 56 + 19 < Qavsli ifodalarning qiymatini hisoblash
Qavssiz ifodalarda faqat qo’shish va ayirish amallari qatnashsa, boshidan boshlab tartib bilan ishlanaveradi. Agar qavs qatnashsa, avval qavs ichidagi amal keyin boshqa amallar bajariladi. 1. 41 – (9 + 6) 76 – (30 + 17) 63 – (19 + 17) 76 – (17 + 8) 80 – (42 - 16) 54 + (60 – 32) 63 + (40 - 26) 48 + (35 - 13) 89 – (84 – 45)
2. 50 + (14 + 23) 28 + (70 - 51) 94 – (21 + 32) 50 – (28 - 13) 30 + (15 + 23) 89 – (17 + 23) 73 – (35 - 18) 96 – (64 - 23) 78 – (34 + 9)
3.
8 36 16 28 20 12 24 4 32
a) Kvadratdagi sonlarni satrlar bo’yicha, ustunlar bo’yicha va burchakdan burchakka qarab qo’shganda bir xil son 60 chiqayapti. Tekshirib ko’ring, to’g’rimi? b) Shu qoidalar foydalanib, ushbu kvadratlarning kataklariga yetishmagan sonlarni qo’yib chiqing:
26 12 9 35 21 1 10 24 12 28 16 18 8 15 21 56 2. Nargiza 100 dan 27 ni ayirdi, so’ngra 18 ni ayirdi va yana bir sonni ayirgan edi 39 qoldi. Nargiza eng keyin qaysi sonni ayirgan?

Xulosa
Boshlang’ich sinflarda matematik tushunchalarni o’rgatish bilan bog’liq nazariy va amaliy tadqiqot natijasida tushunchalar mazmuni va uni ishlab chiqishning asosiy yo’nalishlari aniqlandi, bu muammoni boshlang’ich o’quvchilari matematik tayyorgarligiga nisbatan qo’llash shart-sharoitlari belgilandi. Boshlang’ich sinflarda matematik tushunchalarni o’rgatish metodikasining asosiy yo’nalishi sifatida rag’batlantirish; psixologik jarayonlarni faollashtirish (qabul qilish, diqqat va hokazo)usullaridan foydalanish imkoniyatlari sinab ko’rildi; Tadqiqotning asosiy maqsadi boshlang’ich sinflarda matematik tushunchalarni o’rgatishni tashkil etish masalalarini, ularni hal etish jarayonida takamollishtirish shart-sharoitlarini belgilashdan ham iborat bo’ldi. Izlanishimiz yakuni boshlang’ich sinf o’quvchilarida matematk tushunchalarni o’rgatish matematika o’qitishning nazariy va amaliy muammolarini hal qilish xususiyatlarini nazarda tutib, tarbiyaviy ishlarga asos bo’la oladigan nazariy xulosalar va amaliy tavsiyalar ishlab chiqish imkonini berdi. Bu uslubiy tavsiyalardan boshlang`ich sinf o`qituvchilari o`z ish faoliyatlarida foydalansalar o`quvchilarni matematik tushunchalar haqida to`g`ri umumlashtirish qobiliyarini riyojlanishiga erishishlari mumkin.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI

1. Jumaеv M.E. Bolalarda matеmatik tushunchalarni rivojlantirish nazariyasi va metodikasi (KHK uchun ) Toshkеnt. “Ilm Ziyo”, 2015 yil
2. Barkamol avlod - O`zbеkiston taraqqiyotining poydеvori.- T.: «Sharq» nashriyot - matbaa kontsеrni, 2017 yil.
3. Uzviylashtirilgan Davlat ta`lim standarti va o`quv dasturi. Ona tili. O`qish.Matematika. Atrofimizdagi olam. Tabiatshunoslik.(1–4 sinflar). T., 2010.
4. Abduraxmanova N., O`rinboyeva L. O`rta umumta`lim maktabining 2 – sinfi uchun darslik. Toshkent. “IPTD”, 2012 yil.
5. Axmеdov M. va boshqalar. To`rtinchi sinf matеmatika darsligi. Toshkеnt. “O`qituvchi” , 2010 yil.
6. Axmеdov M., Abduraxmonova N., Jumaеv M.E. Birinchi sinf matеmatika darsligi mеtodik qo`llanma. Toshkеnt. “Uzinkomsеntr” , 2019 yil., 96 bеt.
7. Axmеdov M., Abduraxmonova N., Jumaеv M.E. Birinchi sinf matеmatika darsligi. Toshkеnt. “Sharq” , 2010 yil. 160 bеt.
8. Bikboеva N.U., R.I. Sidеlnikova, G.A. Adambеkova. Boshlang`ich sinflarda matеmatika o`qitish mеtodikasi. (O`rta maktab boshlang`ich sinf o`qituvchilari uchun mеtodik qo`llanma.) Toshkеnt. “O`qituvchi” , 2016 yil.
9. Bikboеva.N.U., Yangiboеva E.Ya. Ikkinchi sinf matеmatika darsligi. Toshkеnt. “O`qituvchi” , 2010 yil.
10. Bikboеva N.,U., Yangiboеva E.Ya. Uchinchi sinf matеmatika darsligi. Toshkеnt. “O`qituvchi” , 2010 yil.
11. Jumaеv M.E., Tadjiyeva Z.G`. Boshlang`ich sinflarda matеmatika o`qitish mеtodikasi. (O O`Y uchun darslik.) Toshkеnt. “Fan va texnologiyai” , 2015 yil.
12. Jumaеv M.E. Boshlang`ich sinflarda matеmatika o`qitish mеtodikasidan praktikum. (O O`Y uchun ) Toshkеnt. “O`qituvchi” , 2014 yil.
13. Jumaеv M.E. Boshlang`ich sinflarda matеmatika o`qitish mеtodikasidan praktikum. (O O`Y uchun ) Toshkеnt. “O`qituvchi” , 2014 yil.
14. Jumaеv M.E. Boshlang`ich sinflarda matеmatika o`qitish mеtodikasidan laboratoriya mashg‟ulotlari. (O‟quv qo‟llanma ) Toshkеnt. “Yangi asr avlodi”, 2016 yil. 256 bet.
15. Jumaеv M.E. va boshq. Birinchi sinf matеmatika daftari. Toshkеnt. “Sarq”, 2019 yil., 48 bеt.
16. Jumaеv M.E. Boshlang`ich sinflarda matеmatika o`qitish mеtodikasi (KHK uchun ) Toshkеnt. “Ilm Ziyo”, 2013 yil.
17. Jumaеv M.E. Bolalarda matematik tushunchalarni rivojlantirish nazariyasi va metodikasi. (KHK uchun ) Toshkеnt. “Ilm Ziyo” , 2015 yil.
18. Jumaеv E.E. Boshlang`ich matеmatika nazariyasi va mеtodikasi. (KHK uchun) Toshkеnt. “Arnoprint” , 2015 yil.
19. Jumaеv M.E., Tadjiyeva Z.G`. Boshlang`ich sinflarda matеmatikadan fakultativ darslarni tashkil etish mеtodikasi. Toshkеnt. “TDPU” , 2015 yil.