Reja: Kirish Ekspert tizimlar

Ekspert tizimlarini boshqaruvdagi o‘rni va ularni iqtisodiyot tarmoqlarda qo‘llash

Reja:
Kirish

1. Ekspert tizimlar
2. Boshqaruvdagi oʼrni
3. Ularni iqtisodiyot tarmoqlarda qoʼllash

Kirish
Ekspert tizimlar — bu sun'iy intellektning yorqin va tez rivojlanadigan sohalaridan biridir. ETlar maslahat beradi, tahlil qiladi, sinflarga ajratadi va diagnoz qo'yadi. Ular odatda mutaxassis tomonidan ekspertiza o'tkazilib, yechiladigan masalalarga yo'naltirilgandir. Protsedura tahlil ishlatadigan mashina dasturlaridan farq qilib, ETlar deduktiv fikrlash asosida kichik predmet sohada masalani hal etadi, bu tizimlar ko'pgina hollarda yaxshi tuzilmagan va aniqlanmagan masalalarning yechimini topa olish bilan farqlanadi.

Ular evristik qoidalar yordamida masalani aniq bo'lmagan qismlarini mantiqan to'ldirishadi, bu esa kerakli bilimlar yoki vaqt yetishmasligi bois butunlay tahlil qilib bo'lmaydigan tizimlarga juda ham to'g'ri keladi. 
ETlarning afzal shundaki, ular bilimlarni to'play olish, uzoq vaqt saqlash, eskilarini yangilay olish kabi xususiyatlarga ega. Bu xususiyatlar ma’lum bir korxonada ma'lum vaqtgacha mutaxas-sislarsiz, nisbatan mustaqil ishlash imkoniyatini yaratadi. Bilimlarni to'plash, eng yaxshi va tekshirilgan yechimlarni qoilab, korxonada ishlayotgan mutaxassislarning malakasini oshirish imkonini beradi.
Sun'iy intellektning mashina sanoati va iqtisodda qo'llanishi ETlarga asoslangan. Ular yordamida mahsulot sifatini oshirish va vaqtni tejash, shuningdek ish unumi va mutaxassis malakasini oshirish yaxshi natijalar bermoqda. Mahsulot tizimlari uchta asosiy komponentlardan iborat: • Bilim bazalari yoki qoidalar to'plami;
• Ishchi xotira;
• Chiqarish mexanizmi.
Bu tizimda biror masala yechilganda: bilimlar bazasida kerakli qoidalar to'planadi
Odatda, logika masalalarini yechishda ikkita usul qo'llaniladi: irinchi usulda ishchi xotiralardagi boshlang'ich informatsiyani olish, boshqa yordamchi narsalardan foydalanib, qoidalarni qo'llash ishlari bajariladi. Bu usul to'g'ri zanjirli fikrlash deyiladi. Bilimlarga asoslangan tizimlar qo'llanilish sohasini bir nechta asosiy sinflarga guruhlash mumkin: 
Tibbiyot diagnostikasi. Diagnostik tizimlar organizm faoliyati buzilishi va ularni keltirib chiqarish sabablari orasidagi bog'liqlikni topish uchun xizmat qiladi. MYCIN tizimi eng ko'p tarqalgan tizim hisoblanadi (u davolanayotgan odam miningit yoki bakterial infeksiyalar yuqtiril-ganda) diagnostika va kuzatuv olib borish uchun qo'llaniladi. Uning birinchi g'oyasi 1970-yillar o'rtalarida Stendford Universi -tetida ishlab chiqilgan edi.
Prognozlash. Prognozlash tizimlari ayni vaqtdagi holatga qarab kelib chiquvchi natija va hodisalarni oldindan aytib berish imkoniyatiga ega. «Uoll-strit egallash» DASTUR tizimi bozorning konyunktu-rasini tahlil qilib, algoritmlarning statistik usullari yordamida siz uchun kapital mablag'ingizda yuqori samara bilan foydalani-shingizni maslahat berishi mumkin. Ular bilimlarga asoslangan tizimlarga kirmaydi, chunki oddiy dasturlash protsedura va algoritm-lari qo'llanilgandir.
Rejalashtirish. Rejalashtirish tizimlari ko'p o'zgaruvchilar ishlatiladigan masalalarda aniq bir maqsadga erishish uchun qo'llaniladi. Savdo-sotiq sohasida Damashqning «Informat» firmasi birinchilardan bo'lib, o'zining sotib oluvchilariga foydalanuvchining talablari va imkoniyatiga mos keluvchi Komp’yuter topish imkoniyatini 15 minutli konsultatsiya sifatida firma ofisining zaliga o'rnatilgan 13 ta ishlab turuvchi stansiyalar yordamida amalga oshirdilar. Bundan tashqari «Boeing» kompaniyasi ET larni kosmik stansiyalarni loyihalashtirish, vertolyotlar ta'miri va samolyot dvigatellarining ishdan chiqish sabablarini topishda qo'llamoqdalar.
Ekspert tizimlar iqtisodiyotda keng qollanilmoqda. Birgina misol
2021 yilda o’tkazilgan xalqaro anjumanda “Iqtodit tarmoqlarda
Eksperement tizimlar” mavzusida seminar va kanfirensiyalar o’tkazildi.
Bundan ko’zlangan asosiy maqsad tadbirkorlarimizga, yaratilayotgan
Imkoniyatlarni mazmun-mohiyatini tushuntirish, ularni eksperemental
Qobilyatlarini oshirish. Shu bilan birga sohaga bu amaliyotlarning
Ijobiy yechimlarini tushuntirish, ularni qiziqtirgan savollarga javob berishda
Iborat boldi. Amaliy ishlar allaqachon boshlab yuborilgan bo’lib, ET ni iqtisodiyotda Qo’llanilishi nechog’li foydali ekanligi ochiq ko’rindi.
raqamlashtirish uning barqaror rivojlanishi va raqobatbardoshligining kalitidir. Ekspert va tavsiya tizimlari raqamli transformatsiyaning kalitidir. Ushbu turdagi tizimdan foydalanish turli sohalarda zamonaviy amaliyotdir. Moliya va fond bozorlarida ekspert tizimlari juda keng tarqalgan: biznesni rejalashtirish, tahlil qilish, investitsiyalarni tahlil qilish, skoring tizimlari, qarorlarni kompleks qo'llab-quvvatlash tizimi. Tizimlar marketingda mijozlarning sayohatini tahlil qilish, takliflarni shaxsiylashtirish, kontent va reklama strategiyalarini tahlil qilish uchun faol qo'llaniladi va inson resurslari bilan ishlash, insonning turli lavozimlardagi muvaffaqiyatlarini tahlil qilish sohasida faol qo'llaniladi. Ta'lim sohasida o'quv jarayoniga jalb qilishni tahlil qilish, o'quv faoliyatini baholash, ma'lumotnoma ma'lumotlarini oqilona taqdim etish, individual ta'lim traektoriyasini yaratish, individual o'quv tajribasini yaratish va boshqalar uchun tavsiya va ekspert tizimlaridan foydalaniladi. Sanoatda foydalanish Ushbu turdagi tizim juda keng bo'lib, ular sifatni boshqarish, mehnat unumdorligini oshirish, sanoat xavfsizligini nazorat qilish imkonini beradi [2, 3] ( Antropov , Axmadeev , Kosov , 2021) . Tibbiyotda tavsiya qilish tizimlari mumkin bo'lgan kasalliklarni simptomlar to'plamiga qarab aniqlash, davolashni tanlash va boshqalar imkonini beradi. Ta'minot, logistika, misollar ro'yxatini kengaytirish mumkin, chunki tavsiya va ekspert tizimlari so'nggi yillarda juda keng tarqalgan. Ekspert va tavsiya tizimlari sun'iy intellekt texnologiyalari asosida qurilgan [30, 35, 36] ( Rinu) . Gur , 2018; Uchyigit , Klark , 2003; Zwass , 2016) .
Ko'rib chiqilayotgan tizimlarga biznes qiziqishlari doimiy ravishda yuqori edi. Rossiyada 2019 yil uchun tavsiya va ekspert tizimlari segmenti uchun sun'iy intellekt (AI) sohasida yechimlar ishlab chiquvchi kompaniyalarning ulushi boshqa segmentlarga qaraganda yuqori bo'ldi ( 1-rasm) .
subtexnologiyalar bo'yicha sun'iy intellekt (AI) sohasida yechimlarni ishlab chiquvchi kompaniyalarning ulushi , 2019 yilda. Manba: [33].
Ushbu sohaning dunyoda mashhurligi haqida mashinani o'rganishdan foydalanadigan kompaniyalarning turli sohalaridagi 845 nafar menejerlar o'rtasida qiziqarli tadqiqot o'tkazildi [33]. Tadqiqotning maqsadi sun'iy intellekt va mashinani o'rganishdan foydalanishning asosiy yo'nalishlarini aniqlash edi. 2021-yilda mijozlarga xizmat ko‘rsatish sifatining yaxshilanishi 57 foizni tashkil etdi, bu natijalarga erishish imkonini bergan sun’iy intellekt va mashinani o‘rganishning asosiy yo‘nalishlari 2-rasmda keltirilgan .

Shakl 2. 2020 yildan 2021 yilgacha butun dunyo bo'ylab kompaniyalar uchun sun'iy intellekt va mashinalarni o'rganish bo'yicha amaliy tadqiqotlar. 2020–2021 yillarda mashinani oʻrganish va sunʼiy intellektdan foydalanish chastotasi. (respondentlar ulushi)
Manba: [33].
Grafikdan ko'rinib turibdiki, tavsiya qiluvchi tizimlar holatlarning 27% ni tashkil qiladi. Mashinani o'rganish va sun'iy intellektni tavsiya qiluvchi tizimlar sohasida qo'llash kompaniyaning turli biznes jarayonlarini yaxshilashi va biznes samaradorligini sezilarli darajada oshirishi mumkin. Bu bunday tizimlarni ishlab chiqishga bo'lgan yuqori qiziqishni tushuntiradi.
Yuqoridagilarni sarhisob qilsak, ekspert va tavsiya qiluvchi tizimlar bozorini o'rganish va tahlil qilish dolzarb va o'z vaqtida amalga oshirilganligini asosli ta'kidlashimiz mumkin.
Ushbu tadqiqotning maqsadi ekspert va tavsiya qiluvchi tizimlarni har tomonlama tahlil qilish va ushbu turdagi tizimning rivojlanish yo'nalishlari bo'yicha taxminlarni ishlab chiqishdir.
Ushbu maqsadga erishish uchun tadqiqot quyidagi vazifalarni qo'yadi: tavsiyanoma va ekspert tizimlarining ta'riflarini xronologik tartibda tahlil qilish, ta'riflarning yillar davomida qanday o'zgarganligini aniqlash; ushbu tizimlarning qurilishidagi farqni tahlil qilish; ekspert va tavsiyalar tizimini yaratishda foydalaniladigan algoritmlar va yondashuvlarni tahlil qilish; ushbu tizimlarning patent tahlilini o'tkazish.
Muallif gipotezasi: tavsiya qiluvchi tizimlar va ekspert tizimlarini yaratishda qo‘llaniladigan sun’iy intellekt texnologiyalari tavsiya qiluvchi tizimlar funksionalligini ekspert tizimlariga yaqinlashtiradi va bu tizimlar orasidagi chegarani asta-sekin yo‘qotadi.
Metodologiya
Tavsiya qiluvchi va ekspert tizimlarining ta'riflarini xronologik tahlil qilish uchun 2022 yilgacha bo'lgan davrda adabiyotlar ko'rib chiqildi, mualliflar o'rganilayotgan tushunchalarning ta'riflarini o'z ichiga olishi mumkin bo'lgan barcha mumkin bo'lgan ishlarga qiziqish bildirishdi. Qidiruv uchun kamroq vaqt chegarasi yo'q edi. Qidiruv rus va ingliz tillarida kalit so'zlarni o'z ichiga oldi: tavsiyalar tizimi, tavsiya tizimlari va tavsiyachisi tizimlar sinonimlar vazifasini bajargan (bu so'zlarni alohida qidirish so'rovlari bir xil natijalarni bergan). Ikkinchi qidiruv iborasi "ekspert tizimlari" va " ekspert " edi tizimlari ", boshqa sinonimik iboralar topilmadi.