Reja: kirish mulkchilik munosabatlarining mohiyati va mazmuni Mulk shakllari va ularning iqtisodiy mazmuni O’zbekistonda mulkchilik shakllarini o’zgartirish

Mulkchilik shakllarini o`zgartirish yo`llari va usullari

REJA:
KIRISH
1. Mulkchilik munosabatlarining mohiyati va mazmuni
2.Mulk shakllari va ularning iqtisodiy mazmuni
3.O’zbekistonda mulkchilik shakllarini o’zgartirish yo’llari va usullari
4.Xususiy mulkka berilgan bunday katta e’tibor iqtisodiyotning turli sohalari va tarmoqlari
XULOSA
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
KIRISH
Mulk munosabatlari barcha iqtisodiy va siyosiy muammolarni hal qilishning ildizidir. Ularga ikki nuqtai nazardan qarash mumkin: iqtisodiy va huquqiy.
Iqtisodiy kategoriya sifatida mulk munosabatlari tarixan rivojlanib borayotgan odamlar o’rtasida mulkka moslashish, uni tasarruf etish, egalik qilish va undan foydalanish maqsadida ijtimoiy munosabatlardir. Huquqiy kategoriya sifatida bu obyektiv ravishda o’rnatilgan mulkiy munosabatlarning subyektiv talqinidir.
Haqiqiy hayotda amalda yaratilgan barcha narsalar mulkchilik munosabatlari obyekti sifatida qonun bilan mustahkamlangan. Huquqiy nuqtai nazardan, mulk - bu mulk oboekti huquq subyekti ega bo’lishi mumkin bo’lgan huquqlarning to’liq to’plamidir. Ushbu mulkdorga (shaxsga) tegishli narsalarning yig’indisi manfaatdor shaxsning mulkini tashkil qiladi, shuning uchun egalik qilish munosabatlar mulkiy munosabatlar deb ham ataladi. Mulk - bu to’g’ridan-to’g’ri mulkning o’zi, kimgadir egalik huquqi bilan tegishli bo’lgan mulk.
Mulkchilik munosabatlari har qanday jamiyat iqtisodiy tizimining asosiy munosabatlaridan birini tashkil qilib, insoniyat taraqqiyotining mahsuli hisoblanadi. Mulkchilik munosabatlari moddiy va mahnaviy nehmatlarni ishlab chiqarish hamda jamiyat boyliklarini o’zlashtirish jarayonlarida vujudga keladi. shunday ekan, mulkchilik munosabatlari – bu mulkka egalik qilish, foydalanish, tasarruf etish va o’zlashtirish jarayonlarida vujudga keladigan iqtisodiy munosabatlardir.
Mulkka egalik qilish mulkning egasi qo’lida saqlanib turishini bildiradi va yaratilgan moddiy boyliklarni o’zlashtirishning ijtimoiy shaklini ifodalaydi. Ayrim hollarda mulkka egalik qilish uning egasi ixtiyorida saqlangan holda, undan amalda foydalanish esa boshqalar qo’lida bo’ladi. Bunga ijaraga berilgan mol-mulkni misol qilib keltirish mumkin. Mulkdan foydalanish – bu mol-mulkning iqtisodiy faoliyatda ishlatilishi yoki ijtimoiy hayotda qo’llanilishidir. Mol-mulkni o’zlashtirish yuz berganda u daromad olish uchun yoki shaxsiy ehtiyojni qondirish uchun ishlatilishini bildiradi. Mulkni tasarruf etish – bu mol-mulk taqdirining mustaqil hal qilinishidir. U mol-mulkni sotish, meros qoldirish, hadya qilish, ijaraga berish kabi holatlarni erkin tanlash imkoniyati orqali namoyon bo’ladi¹.
Mulkchilik munosabatlarining iqtisodiy mazmunini uning ajralmas jihatlari belgilab bersada, bu munosabatlar tavsifi nafaqat alohida mulk shakllarida, balki bitta mulk shakli doirasida ham farqlanishi mumkin. Mulkchilik jamiyatdagi ham huquqiy, ham iqtisodiy munosabatlar mazmunini o’zida ifodalaydi.
Mulkchilikning huquqiy va iqtisodiy mazmuni o’zaro bog’liq va bir-birini taqozo qiladi, shu sababli mulkchilik bir vaqtda ham iqtisodiy, ham huquqiy kategoriya hisoblanadi. Bu birlikda, yuqorida ko’rsatilganidek, hal qiluvchi rolni mulkchilikning iqtisodiy tomoni egallaydi. Mulkchilik xo’jalik va tadbirkorlik faoliyatining turli shakllari orqali iqtisodiy jihatdan ro’yobga chiqariladi. Agar mulk iqtisodiy jihatdan ro’yobga chiqarilmasa, yahni o’zlashtirilmasa, ishlab chiqarishda foydalanilmasa yoki mulk egasiga daromad keltirmasa, bunda u «huquqiy» kategoriya sifatida qoladi. Boshqa tomondan, mulkchilikning huquqiy jihati uning iqtisodiy tomoniga nisbatan faqat bo’ysunuvchi rol o’ynamaydi. Bu shunda ko’rinadiki, ishlab chiqarish vositalariga ma’lum huquqiy egalik qilmasdan, hech kim ishlab chiqarish jarayonini amalga oshira olmaydi, ishlab chiqarish vositalari va ishlab chiqarilgan mahsulotdan foydalana olmaydi. shu sababli mulkchilikning huquqiy me’yorlari iqtisodiy munosabatlarning aniqlashtirilgan ko’rinishi hisoblanadi.