Relyef va to’rtlamchi davr yotqiziqlarini hosil qiluvchi ekzogen jarayonlar

Muzlik jarayonlari va muzlik relyef shakllari Muzlik jarayonlari muzning faolligidan kelib chiqadi. Bunday jarayonlarning rivojlanishi uchun zaruriy shart - bu xionosfera ichida joylashgan saytning muzlashi. Xionosfera - qattiq yog'ingarchilikning doimiy ijobiy balansi mumkin bo'lgan atmosfera qatlami. Uning pastki chegarasi qor chizig'i ( xionosferaning quruqlik bilan kesishishi), yuqori chegarasi esa 8-10 km balandlikda. Qorning metamorfozi natijasida qor muzlari hosil bo'ladi. Takroriy muzlash va erish natijasida qor qo'pol taneli tuzilishga ega bo'ladi - firn, keyin esa muzlik muziga aylanadi . Muzliklar er yuzasida muzning barqaror to'planishi deb ataladi. Katta massadagi muz plastiklikka ega bo'lib, ayniqsa katta qiyalik bilan oqishi mumkin. Bunday sharoitlar tog'larda mavjud. Muzlik qor bilan quvvatlanadi. Muzlik to'planish zonasiga va ablasyon zonasiga bo'linadi - bu erish va bug'lanish orqali muzning iste'moli. Erish jarayonida muzlik chetidagi ozgina tebranishlar tebranish deyiladi . Materik va togʻ muzliklari bor . Ikkinchisi bir qancha turlarga bo'linadi: vodiy, sirk, vulqon, plato va boshqalar. Hozirgi vaqtda kontinental (qoplama) muzliklar Grenlandiya va Antarktidadir. Xarakterli xususiyat: ulkan maydon (Antarktida - 13,2 million kvadrat kilometr va qalinligi - 4 km.). Grenlandiya va Antarktida muzliklari qirgʻoq relyefidagi chuqurliklar orqali dengizga quyiladi. Muz suvga yetganda, u suzadi, parchalanadi va aysberglarga aylanadi . Muzliklar faoliyatining relyef hosil qiluvchi roli parchalanuvchi moddalarning ko'chishi va relyef shakllarining o'zgarishida namoyon bo'ladi.

Muzlik o'z harakati davomida quyidagi turdagi ishlarni bajaradi. - muz ostidagi tog' jinslarini turli o'lchamdagi parchalar hosil qilish bilan buzish; - plastik materiallarni uzatish; - siqilish materialining cho'kishi. Muzlikning halokatli faoliyati exortion deb ataladi . Exortion quyidagilarning shakllanishiga olib keladi: - karov - tog' yonbag'iridagi chuqurchalar, uch tomondan tik devorlar bilan chegaralangan va qiyalik tushishi tomon ochilgan; yarim chashka shaklidagi karlar sirk deb ataladi ; - daryo vodiylari bo'ylab oziqlanish zonasidan muzliklarning siljishi va yuqori qismida yumshoq va pastki qismida tik yonbag'irli novda shaklidagi vodiylarning shakllanishi natijasida hosil bo'lgan vodiylar orqali ; vodiyning ko'ndalang profili U shaklini oladi va ular oluklar deb ataladi . - tog'oralar deb ataladigan ko'ndalang tog' jinslari tufayli chuqurlik vodiylari tubida hosil bo'lgan chuqurliklarning bo'ylama profilidagi terraslar va to'siqlarning muzliklari ; - "qo'y peshonalari" va "jingalak qoyalar" - muzliklar tomonidan yumaloq va silliqlangan, tog 'jinslarining ajralish va vayron bo'lish izlari bo'lgan qoyali qirralar; qoyali qirralar guruhidan tuzilgan relyef «jingalak jinslar» relefi deyiladi; - morena - muzliklar tomonidan yotqizilgan parchalanuvchi material; moren muzliklar ostida (pastki) yoki vodiyning o'rtasida (o'rtada), uning yon tomonlarida (lateral) va muzlik to'xtagan joyda (yakuniy) yotqizilishi mumkin; - barabanlar - balandligi 50 m gacha cho'zinchoq tepaliklar, morena va toshloq materiallardan tashkil topgan; muzlik harakati yo'nalishi bo'yicha siljitilgan tepaga ega cho'zinchoq cho'zilgan shaklga ega; barabanning muzlikka qaragan qiyaligi teskarisiga qaraganda tikroq. Muzlikning pastki qismida ko'plab suv oqimlari ishlaydi. Ular ko'p miqdorda singan materiallarni olib yuradilar va uni muzliklar to'shagida ham, undan tashqarida ham yotqizadilar. Ushbu konlar fluvioglasial deb ataladi . Muzlik eriganidan keyin erda o'ziga xos relef shakllari qoladi: ko'llar , kamlar , kame teraslari, qumloqlar . O'zlar shishib o'xshash tor cho'zilgan tizmalar bo'lib, yomon yumaloq detrital, suv-muzlik yotqiziqlaridan tashkil topgan.