Республикаси Олий ва Ўрта

Shaxs tushunchasida odamning ijtimoiy xarakteri aks ettirilgan. Lekin shaxsning ijtimoiy muhitning passiv mahsuloti deb qarab bo'lmaydi.
Odamning shaxs sifatidagi asosiy belgisi: sotsiolligi, ongi va tilidir.
Inson Shaxsning xarakterli tomonlaridan biri uning individualligidir.
Individuallik - Shaxs psixologik, ijtimoiy, fiziologiya xususiyatlarining birikmalarining qaytarilmasligidir. Shaxs individualligi uning xarakteri, temperamenti, psixik jarayonlarning dinamikasi, hissiyotlari, faoliyatining motivlari, qobiliyatlari va shunga o’xshashlarning yig’indisiga bog’liq. Bularning hammasini birga qo’shib, mujassamlashtirsak ikkita bir xil odam bo’lmagan va bo’lmaydi.
Individullaik kishining o’ziga xosligini uning boshqa odamlardan farqini aks ettiruvchi psixologik fazilatlar birikmasidir. Shunday qilib, individuallik inson shaxsiga xos fazilatlarning faqat bitta jihati bo’lib hisobalanadi, xolos.

Ma’lumki odam jamiyatda turli guruhlarda (oilada, o’qishda, ishda, davrada) bo’ladi. Har bir guruhda o’ziga xos ba’zan butunlay bir-biriga o’xshamaydigan rollarni o’ynaydi. Lekin shunga qaramay, ko’pincha odam turli vaziyatlarda o’xshash sifatlarni namoyon qiladi. Bir qarashda qarama-qarshi ko’ringan xususiyatlarning namoyon bo’lishida umumiylik bor. Ana shu shaxs sifatlarning bir-biriga mosligi shaxsning yaxlitligini ko’rsatadi.

Shaxsning psixologik ko'rinishi, psixologik xususiyatlarining birikmalari har bir odamda nisbatan doimiylikka ega. Odamning psixik holatlari, o'zini tutishi o'zgarib tursa ham shaxsning psixologik qiyofasi ma'lum darajada barqaror bo'lib qolaveradi. Shaxs xususiyatlarining bunday nisbatan barqarorligi unga shaxs sifatida xarakteristika berish, uning ma'lum vaziyatlarda o'zini qanday tutishini oldindan belgilashning asosi bo'lib xizmat qiladi.

3.2. Shaxs haqidagi psixologik nazariyalar. Shaxs tuzilishida biologik va ijtimoiy omillar.

Shaxs haqidagi psixologik nazariyalar uzoq vaqt davomida rivojlanib keldi. Buning natijasida ko’plab nazariyalar, yondoshishlar yuzaga keldi. Ular orasidan g’arb mamlakatlarida rivojlangan va tan olingan asosiy nazariyalarga to’xtalib o’tish lozim. Shaxs haqidagi barcha nazariyalarni rivojlanish bosqichiga ko’ra uch guruhga birlashtirish mumkin:
1. Shaxs haqida an‘anaviy nazariyalar (V.Diltey, K.Levin, V.SHtern, Z.Freyd, K.Yung va boshqalar).
2. Shaxs haqidagi yangi nazariyalar (G.Ayzenk, D.Kettel, A.Maslou, G.Olporp, K.Rodjers, K.Xorin va boshqalar).
3. Eng yangi nazariyalar (E.Bern, K.Leongard, D.Mid, G.Sallivn, Sirs, E.Fromm va boshqalar).
Ko’rsatib o’tilgan nazariyalar quyidagi psixologik yo’nalishlarning tarkibida rivojalangan yoki ularning asosi bo’lgan:
Freydizmning kontseptsiyasi neofreydizm (yangi freydizm), postfreydizm, bixevorizm va neo freydizm, gumanistik psixologiya, interaktsionizm, ekzistentsionalizm, sotsiologik nazariyalar, eliktik nazariyalar va h.k.
An‘anaviy nazariyalar. Shaxs haqidagi an‘anaviy nazariyalar orasida freydizm alohida o’ringa ega. E Freyd turli xil kasalliklarni (asosan nevroz bilan bog’liq bo’lgan) tahlil qilish natijasida bu kasalliklarning sabablari kasalning hayotida oldin ruy bo’rgan va uning psixika (ruhiyati)da yoki rivojalanishiga salbiy ta’sir ko’rsatgan voqealar degan xulosaga keldi, bu ta’sirlar ko’pincha odamlar tomonidan unitiladi va anglanmaydi, ammo ular kishilarning xulq-atvoriga ta’sir qilishda davom etadilar, ba’zida xulq-atvor buzilishiga olib keladilar. E.Freyd turli psixoterapevtik usullar yordamida ularni topish va ularni anglashga yordam berish samarali davolash usuli ekanligini aniqladi. Izlanishlar natijasida Z.Freyd odamning psixik hayotida uch darajani ajratdi: ongsizlik, ong osti (ong oldi) va ong.
Ongsizlik-instinktiv harakatlarning asosi. Ular orasida ayniqsa, jamiyat tomonidan ta’qiqlanganligi sababli anglanmaydigan bo’lib qolgan jinsiy mayllar (libido) alohida o’rin tutadi.
Ong - ijtimoiy me‘yorlar, man qilinishlar (tabu). Ong doimo ongsizlik bilan kelishmovchilikda. Turli xildagi jinsiy va boshqa mayllarni yuzaga chiqarmaslikka harakat qiladi.