Resurslari va ulardan foydalanish samaradorligi

 Aylanma mablag`lar va ulardan foydalanish 
Ishlab chiqarish jarayoni samarali olib borilishida asosiy fondlar 
bilan bir qatorda aylanma mablag`larning ahamiyati cheksizdir. Ular 
ishlab chiqarish jarayonining albatta bo`lishi lozim bo`lgan shartlaridan 
biridir. Aylanma fondlar bir ishlab chiqarish siklida ishtirok etadi. 
O`zining qiymatini tayyor mahsulotga to`liqligicha bir ishlab chiqarish 
jarayonida o`tkazadi. Ular ishlab chiqarish jarayonida ishtirok etib, o`z 
fizik ko`rinishini qisman, aksariyat holda esa butunlay o`zgartiradi. Ana 
shunday talablarga javob bergan fondlar aylanma fondlar deb yuritiladi. 
Aylanma fondlar, xo`jalikning hisob raqamlarida mavjud bo`lgan 
pullari, sotilgan, lekin hali puli kelib tushmagan mahsulot uchun 
mablag`larini qo`shib hisoblaganda, aylanma mablag`lartushunchasi 
kelib chiqadi. Aylanma mablag`lar – ishlab chiqarishni tashkil etish va 
mahsulotni sotish maqsadida zarur aylanma fondlarni va muomila 
fondini tashkil etish uchun avanslashtirilgan pul mablag`lari 
yig`indisidir. Biror bir ishlab chiqarish aylanma mablag`larsiz yuz 

---

13 
berishi mumkin emas. Ularning turkimini quyidagi chizma orqali ko`rish 
mumkin. (3-chizma) 
3 – chizma. Aylanma mablag`larning tarkibi. 
Aylanma mablag`lardan foydalanishning iqtisodiy samaradorligi 
quyidagicha aniqlanadi:
1). Aylanma mablag`larning aylanish koeffitsiyenti:
Aylanma mablag‘lar 
Aylanma ishlab chiqarish 
fondlari 
Muamiladagi mablag‘lar 
Ishlab chiqarish 
zahiralaridagi 
aylanma fondlar 
Ishlab 
chiqarishdagi 
aylanma fondlar 
Tayyor 
mahsulotlar 
Pul mablag‘lari 
O‘g‘it, urug‘lik, 
o‘simlik va chorva 
mollarini himoya 
qilish vositalari, 
ehtiyot qismlar, 
yoqilg‘i-moylash 
materiallari, yem-
xashak, past baholi 
va tez eskiradigan 
invertarlar, turli 
idishlar va yarim 
fabrikantlar 
Tugallanmagan 
ishlab chiqarish, 
o‘stirish va 
boqishga qo‘yilgan 
chorva mollari, 
xo‘jalikning o‘zida 
ishlab chiqarilgan 
yarim fabrikatlar, 
kelgusi yil ishlab 
chiqarishi uchun 
qilingan xarajatlar 
Sanoat 
korxonalariga 
sotish uchun 
aholidan sotib 
olingan 
dehqonchilik va 
chorvachilik 
mahsulotlari 
Bankdagi hisob 
raqamlaridagi, 
kassalardagi pul 
mablag‘lari, 
hisob kitob 
natijasida yo‘lda 
bo‘lgan 
mablag‘lar, 
debitor qarzlar 

---

14 
О
С
М
P
Ко



 
Bunda: R – ishlab chiqarilgan mahsulotni sotishdan va ko`rsatilgan 
hizmat evaziga olingan pul tushumi, so`m;
M – asosiy podaga o`tkazilgan yosh chorva mollarining qiymati, 
so`m; 
S – asosiy podani sotishdan tushgan pul tushumi, so`m;
O – aylanma mablag`larning o`rtacha yillik qoldig`i, so`m.
2) Aylanma mablag`larning o`rtacha bir aylanish muddati yilning 
360 kunini aylanma mablag`larning aylanish koeffitsiyentiga bo`lish 
orqali hisoblanadi.
3) 1 so`mlik pul tushumiga to`g`ri keladigan aylanma 
mablag`larning o`rtacha yillik qoldig`i.
4) 1 so`mlik aylanma mablag`larning o`rtacha yillik qoldig`iga 
to`g`ri keladigan sotilgan mahsulot hajmi.
Aylanma mablag`lar manbasiga ko`ra, o`z mablag`lari va chetdan 
jalb etilgan mablag`larga bo`linadi. 

---

15 
Foydalanilgan adabiyotlar:
 
1.
O`zbekiston Respublikasining «Fermer xo`jaligi to`g`risida»gi 
qonuni. - T.: «Adolat», 1998. - 19b. 
2.
O`zbekiston Respublikasining «Dehqon xo`jaligi to`g`risida»gi 
qonuni. - T.: «Adolat», 1998. - 16b. 
3.
O`zbekiston Respublikasining «Davlat Yer fondining kadastri 
to`g`risida»gi qonuni. - T.: «Adolat», 1998. - 13b. 
4.
O`zbekiston qishloq xo`jaligida islohotlarni chuqurlashtirishga oid 
qonun, hukumat qarorlari va me`yoriy hujjatlar to`plami. _ T.: 
«O`zbekistonqituvchi», 1998. - 231 b. 
5.
“Bozor islohotlarini chuqurlashtirish va iqtisodiyotni yanada 
ekinlashtirish sohasidagi ustivor yo`nalishlar amalga oshirilishini 
jadallashtirish 
chora-tadbirlari 
to`g`risida”gi 
O`zbekiston 
Respublikasi Prezidentining Farmoni. “Xalq so`zi” gazetasi, 15 
iyun 2005 yil. 
6.
“Tadbirkorik subyektlarini huquqiy himoya qilish tiziini yanada 
takomillashtirish 
chora-tadbirlari 
to`g`risida”gi O`zbekiston 
Respublikasi Prezidentining Farmoni. “Xalq so`zi” gazetasi, 16 
iyun 2005 yil. 
7.
“Tadbirkorlik subyektlari tomonidan taqdim etiladigan hisobot 
tizimini takomillashtirish va uni noqonuniy talab etganlik uchun 
javobgarlikni kuchaytish to`g`risida”gi O`zbekiston Respublikasi 
Prezidentining Farmoni. “Xalq so`zi” gazetasi, 15 iyun 2005 yil. 
8.
“Mikrofirmalar 
va 
kichik 
korxonalani 
rivojlantirishni 
rag`batlantiish borasidagi qo`shimcha chora-tadbirlar to`g`risida”gi 

---

16 
O`zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni. “Xalq so`zi” 
gazetasi, 20 iyun 2005 yil. 

www.ziyonet.uz