Yosh psixologiyasi alohida fan sifatida XIX asrning boshlarida
vujudga kelgan bolishiga qaramay, uning mustaqil fan sifatida
rivojlanishi va qaror topish yo‘li ancha murakkab kechgandir.
0 ‘tmishda ajdodlarimiz insonning psixologik qonuniyatlarini,
muayyan ilmiy yo‘nalishda o‘rganmagan bo‘lsalar-da, biroq allomalarning
qo‘lyozmalarida mazkur holatlarning namoyon bolishi,
inson kamoloti borasidagi qimmatli fikrlari hozirgacha yuksak ahamiyat kasb etadi.
Jumladan, Abu Nasr Forobiy pedagogika masalalarini va ular bilan bog‘liq bolgan psixologik, fiziologik muammolarni ijobiy hal etishda insonni har tomonlama yaxlit va o‘zaro uzviy bog‘liq bolgan qismlardan iborat, deb aytadi. Forobiy mavjudotni bilish- da ilm-fanning rolini hal etuvchi omil deb biladi, uningcha inson tanasi, miyasi, sezgi organlari tugllishda mavjud, lekin aqliy bilimi, ma’naviyligi, ruhi, intellektual va axloqiy xislatlari, xarakteri, dini, urf-odatlari, ma’lumoti tashqi muhit, boshqa insonlar va shu kabilar bilan muloqotda vujudga keladi, inson o‘z faoliyati yordamida ularni egallaydi, ularga erishadi. Uning aqli, fikri, ruhiy yuksalishning eng yetuk mahsuli boladi, deb ta’kidlaydi.
Yosh va pedagogik psixologiya fanning alohida tarmog‘i sifatida o‘zining kelib chiqish va rivojlanish tarixiga ega. Yosh va pedagogik psixologiya fan sifatida XIX asrning ikkinchi yarmida tarkib topadi. Bunda taniqli rus pedagogi K.D. Ushinskiyning asarlari, ayniqsa uning ≪Inson tarbiya predmeti sifatida≫ nomli
asari katta rol o‘ynaydi.
7.Endogen va ekzogen yo‘nalishlarda rivojlanish nazariyasi
"Bolaning jismoniy rivojlanishi" atamasi bolalikning turli bosqichlarida dinamik o'sish jarayonini (tana vaznining o'sishi va tananing ayrim qismlarining o'sishi) anglatadi.
Bolaning o'sishi va rivojlanishiga endogen omillar - ota-onalarning sog'lig'i va atrof-muhit omillari (ekzogen) - ovqatlanish, kasallik, parvarish, tarbiya va boshqalar ta'sir qiladi. Jismoniy rivojlanish darajasi ham irsiy xususiyatlarga, ham murakkab ijtimoiy sharoitlarga bog'liq.
Endogen omillar - endokrin bezlarning tananing o'sishi va vazniga ta'siriga bog'liq.
Eng erta o’sish hayotining birinchi yili oxiridan - qalqonsimon bezdan va 3-4 yoshdan - gipofiz bezi orqali amalga oshadi.
O'sish jarayonida ishtirok etadigan gormonlar darajasi va to'qimalar ta'siriga sezgirlik genotip tomonidan belgilanadi. O'sish gormonlari: gipofiz o'sish gormoni, qalqonsimon gormonlar va insulin xondrogenezni (skelet tuzilishini) rag'batlantiradi va qalqonsimon gormonlar osteogenezga (suyaklar shakllanishiga) ko'proq ta'sir qiladi.
Ekzogen omillar - bu bola tug'ilgandan keyin yashaydigan sharoitlari.
Bu birinchi navbatda ovqatlanish. Miqdoriy va sifat jihatidan etarli bo'lmagan ovqatlanish, avvalambor, tana vaznining o'sishiga, keyin esa o'sishiga to'sqinlik qiladigan sharoitlar
Iqlim sharoiti- Bolaning o'sishiga suyak o'sishini oshiradigan,metabolizmni ( moddalar almashinuvi) kuchaytiradigan harakatlar ta'sir qiladi
Oddiy ichki rivojlanish va normal tug'ilishda bola etarlicha rivojlangan asab tizimi bilan tug'iladi. Tug'ilgandan keyin markaziy asab tizimi rivojlanishda davom ettiradi va murakkablashadi.
Endogen- ichki faktorlar
. Yoshi (bola rivojlanishining xususiyatlari);
2.Gender (o'g'il va qiz bolalar o'rtasidagi farq);
Irsiy (irsiy):
3.Tipologik ( temperament va boshqalar turiga bog'liq);
individual.
4. Bolaning rivojlanish tarixi:
rivojlanish buzilishlar;
o'tgan kasalliklar (shikastlanishlar bilan birga).
Ekzogen -tashqi faktorlar
Ekologik (genetik):
Abiogenik (masalan, iqlim);
Biogen (hayvonlar va o'simliklarning ta'siriga qarab);
Texnogen (texnik qurilmalarning ta'siriga qarab);
Sotsiologik (ijtimoiy hodisa yoki hodisalarning ta'siriga bog'liq).
Iqtisodiy.
Ijtimoiy (oilaviy, ijtimoiy-madaniy).
8.Psixoanalizda rivojlanish talqini.
Bolalar psixikasini psixoanaliz va o‘yin texnikasi yordamida
o‘rganish ularning emotsional sohasi haqidagi tasawurlarni kengaytirdi.
Bolalar psixoanalitiki Dj.Boulbi bolalarning emotsional rivojlanishiga
e’tibor qaratdi. Uning boglanib qolish nazariyasi zamonaviy
biologik va psixologik ma’lumotlar hamda rivojlanishning
an’anaviy psixoanalitik tasawurlarini birlashtirishga asoslangan.
Boulbining asosiy g‘oyasi shundan iboratki, ona bolaga nafaqat
dastlabki organik ehtiyojlarini qondirish uchun emas, muhimi
ona bolaga boglanib qolish hissini yaratadi. Dastlabki oylarda
bolaning yiglashi, kulishlari onaning g‘amxo‘rligi, tashqi xavfsizligi,
himoyalanganligidan darak beradi. Emotsional himoyalangan
bolaning soglom psixik tarqqiyot yo‘llari ochiq boladi. Ona
bilan bola orasidagi dastlabki emotsional ≪boglanishning buzilishi≫ psixik kasalliklar va shaxsiy muammolarning vujudga kelish
xavfini oshiradi (masalan, depressiv holatlar).
Boulbining g‘oyalari hayotga tatbiq etilib, 1950-yillardan kichik
bolalarni kasalxonalarda onasidan ajratmaslik haqida qaror
qabul qilinib, amalda joriy etildi.
