Rux ishlab chiqarish chiqindilarini qayta ishlash tadqiqotining tahlili

Oriental Renaissance: Innovative, 
educational, natural and social sciences 
 
VOLUME 1 | ISSUE 6 
ISSN 2181-1784 
Scientific Journal Impact Factor SJIF 2021: 5.423 
52 
w
www.oriens.uz
July 
2021
 
 
tarkibidagi metallarning foizi yuqoriligi. Hozirgi kunda keklar velslash jarayoni bilan 
qayta ishlanmoqda. Velslash jarayoni aylanma quvurli pechlarda 1000-1200 
0
C haroratda olib boriladi Rux kekiga tiklovchi sifatida koks qo`shiladi. Berilgan 
haroratda kuchli tiklovchi pech atmosferasida rux, qo`rg`oshin va uning birikmalari, 
noyob metallarning past oksidlari va sulfidli bug` ko`rinishida yuqori muvozanat 
bosimidan foydalangan holda uchiriladi, gaz fazasida esa ularning oksidlanishi ro`y 
beradi. Bunda asosan rux, qo`rg`oshin va noyob metallar (kadmiy, indiy, talliy, 
germaniy, tellur) oksidlaridan tarkib topgan uchirma olinadi. Qattiq qoldiq - 
klinkerda mis, nodir metallar va bo`sh tog` jinslari qoladi [5-9]. 
Velslash jarayonining asosiy kamchiligi koks sarfining yuqoriligidir. 
So`nggi yillarda rux ishlab chiqarishdan hosil bo`lgan kek va klinkerni qayta 
ishlash bo`yicha ilmiy tadqiqot ishlari olib borildi. Shulardan rux kekini suv bug`i 
yordamida qayta ishlash. Bunda kek dastlab maydalab, yanchiladi va quritiladi. 
Shundan so`ng pechga yuklanadi. Pech aylanma quvursimon shaklda bo`ladi. Pech 
harorati 250 
0 
C ga yetganda pechga bug` generatoridan suv bug`i berila boshlaydi. 
Chiqindi gazlar ketma-ket yutuvchi adsorberlardan o`tadi. Adsorberda gazlar 
suyuqlik ichidan o`tadi. Suyuqlikning tarkibi mis sulfat va vodorod peroksiddir [4-
12].
Hozirgi kunda rux kekini gidrometallurgik qayta ishlashdan oldin qizigan suv 
bugʻi ishtirokida kuydirish yahshi natijalar bergan. Kekni suv bugʻida termik ishlov 
berish jarayoni birlamchi, oraliq va yakuniy mahsulotlar hosil boʻlishi bilan 
tasniflanadi. Sfaleritnin sezilarli oksidlanishi boshlang`ich haroratidan to 900 
0 
C 
gacha birlamchi rux oksidi ekanligi aniqlandi [5-12]. 
Termodinamik hisoblar natijasining ko`rsatishicha kekka suv bug`i ishtirokida 
termik ishlov berilganda rux sulfidi ZnS asosan Zn O ga; rux ferriti ZnO Fe
2
O
3
– 
ZnSO
4
va Fe
2
O
3
ga; mis CuO ga; temir sulfidlari Fe
2
O
3
ga aylanadi. Tadqiqot 
davomida turli metallarning eritmaga o`tish darajasiga suv bug`i ishtirokida termik 
ishlov berish haroratning ta`sirini o`rganadi. 
Tajribalar 500-950 
0 
C haroratlar oralig`ida olib boriladi. Harorat 900 
0 
C 
bo`lganda suv bug`i ishtirokida termik ishlov berish sulfat kislotasi eritmasiga 
ruxning o`tish darajasiga ijobiy ta`sir qiladi, harorat 900 
0 
C dan yuqori bo`lganda suv 
bug`i bilan termik ishlov berishdan hosil bo`lgan mahsulotdagi rux va misning 
eritmaga o`tishi ortadi [9-16]. 
Rux keklarini gidrometallurgik qayta ishlash so`nggi yillarda keng tarqalayotgan 
jarayondir. Bu usullardan asosan getit va yarazit jarayonlar qo`llaniladi. Getit 
jarayoni hozirgi kunda Belgiyaning Balen shahridagi rux ishlab chiqarish zavodida 

---