S. M. Turobjonov, M. M. Niyazova

81

---

6-jadvalda quruq changtutgichlarning ko‘rsatkichlari keltirilgan.
6-jadval
Quruq changtutgichlarning ko‘rsatkichlari
Changtutgichning turi
M aksimal
quvvati,
m 3/s
Turli o ic h a m li 
changlarni tutish 
sam aradorligi.%
Gidravlik
qarshilik,
Pa
Gaz tem pera- 
turasining 
yuqori chegarasi 
°C
C ho'kliruvchi kam era 
Siklon
Quyunli changtutgich 
Batareyali siklon 
Inersion changtutgich 
D inamik changtutgich
v8
85000
30000
170000
127000
42500
8 0 -9 0 (50 mkm) 
5 0 -8 0 (10 mkm) 
90 (2 mkm)
90 (5 mkm)
90 (2 mkm)
90 (2 mkm)
50-130 
250-1500 
2000 gacha 
750-1500 
750-1500 
750-1500
350-550 
350-550 
250 gacha 
350-5 5 0
400 gacha 
400 gacha
V — joylashishi mumkin bo‘lgan maydonga qarab aniqlanadi.
4.4. Gazlarni filtrlarda tozalash
Havoni filtrlash usuli bilan tozalash uchun changlangan havo 
filtrlovchi to'siqlardan o'tkaziladi. Filtrlovchi to ‘siqlar tuzilishiga binoan 
turli-tuman, lekin asosan tolalik va donalik bo‘lib, shartli ravishda 
ular quyidagi turlarga bo'linadi:
Egiluvchan g‘ovak to ‘siq — tabiiy va sun’iy matolar; qog‘oz, karton, 
namat, kleyonka, matosiz tolali materiallar; yacheykali ashyolar, ya’ni 
gubkali rezina, penapoliuretan, membranali filtrlar;
Yarim qattiq g‘ovak to ‘siqlar — tayanch moslamalarga biriktirilgan 
tolalar qatlami, payraxa, to‘qilgan setkalar;
Dag‘al g‘ovakli to ‘siqlar — donalik materiallar (g'ovakli sopol yoki 
plastmassa, pishirilgan yoki presslangan metallar poroshogi, g‘ovakli 
shishalar, ko‘mir, grafitli va boshqa materiallar); tolali materiallar (metall 
va shishadan tayyorlangan tolalar qatlam i); m etall setkalar va 
perfovaraqlar.
Filtrlash usuli bilan tozalash jarayonida zarrachalar tolali yoki donali 
material yuzasiga yaqinlashadi, u bilan to‘qnashib, diffuziya, inersiya 
va elektrostatik kuchlar ta ’sirida cho‘kib qoladi. Filtrlarda tutib olingan
82

---

chang zarrachalari uning g‘ovaklarida to'planib borishi natijasida 
to‘siqda changli qatlam.hosil qilib, keyingi changlar uchun filtrlovchi 
muhit vazifasini о Чау boshlaydi. To'siqlarni qaysi birini qachon 
q[o‘llashni aniqlashda birinchi navbatda chang zarrachalarining 
o'lchamiga qaraladi va keyin boshqa xususiyatlari ham hisobga olinadi. 
Agar chang zarrachalari yirik bo‘lsa, u holda qattiq va dag‘al to ‘siqlar 
qo‘llaniladi, chang zarrachalari juda mayda bo‘lsa, u holda egiluvchan 
g'ovak to‘siqlar qo‘llaniladi.
Tozalanayotgan havoning tarkibidagi changning kirayotgan va 
chiqayotgan vaqtdagi miqdoriga binoan filtrlar shartli ravishda 3 sinfga 
bo‘linadilar.
1. Mayda chang zarrachalarini tozalash uchun qo‘llaniladigan filtrlar. 
Ularning samaradorligi 99% ni tashkil qiladi. Ushbu filtrlar yuqori 
zaharli chang zarrachalarini ushlab qolish uchun mo'ljallangan, ya’ni 
gaz tarkibidagi submikron zarrachalarni tozalash uchun qo‘llaniladi. 
Ularni regeneratsiya qilib bolmaydi. Filtrga kiritilayotgan gazning 
tarkibida < 1 m g/m 3 va filtrlash tezligi < 10 sm/s bo‘ladi.
2. Havoli filtrlar — ushbu filtrlar asosan havoni ventilatsiya va 
kondensionerlash sistem alarida qo ‘llaniladi. U la r changning 
konsentratsiyasi 50 mg/m 3 dan kam bo‘lganda va katta filtrlash tezligida
— 2 ,5 —3 m /s ishlaydilar. F iltrlar regeneratsiyalanadigan va 
•regeneratsiyalanmaydigan turlarga bo'linadilar.
3. Sanoatda qo‘llaniladigan filtrlar — matoli, donali, dag'al tolali 
bo‘lib, sanoat gazlarining tarkibida 60 g/m 3 ga miqdorda chang bor 
bo‘lgan hollarda qo‘llaniladi. Ushbu filtrlar regeneratsiyalanadi.
Matoli filtrlar.