S. M. Turobjonov, M. M. Niyazova

57-rasm. Sariq oxra va mumiyoni olish sxemasi:
1-erituvchi reaktor; 2-aralashtirgich; 3 —5-quritgichlar; 4~7-sharli
tegirmonlar; 6-kuydirish pechi.
Sulfat kislota ishlab chiqarish uchun foydalaniladigan kolchedan 
tarkibida 0,002-0,02% miqdorda selen bor bo‘lgani uchun, kolchedanni 
kuydirish vaqtida S 0 2 bilan birga S e0 2 ham hosil bo‘ladi. Tabiatda 
selen juda kam uchraydigan va kam miqdorda bo‘lgani uchun pirit 
kuyundilari selen olish uchun asosiy manba bo‘lib xizmat qiladilar.
Kuyundi gazlar tarkibidan selen ajratib olish jarayoni quyidagi 
bosqichlarda boradi.
Se02 + 2 S 0 2 + 2H20 —»Se + 2H2 S 0 4 
SeO, + 3 SO, + 2 H ,0 —>H,SeS,0, + H, SO.
S e0 2 + H 2 0 —>H2 Se 0 3
H2Se03 + 2 C 0 2 + H 20 —»Se + 2H2S 0 4
H 2SeS20 6—»Se + H 2S 0 4 + S 0 2
149

---

SeO ning to ‘liq qaytarilishi odatda suyultirilgan kislotali muhitda 
boradi. Hosil bo‘lgan selen metali boshqa chang zarrachalari bilan 
birga quyqa (shlam)holida cho‘kadi. Bunday quyqa tarkibida 5% gacha 
selen bo'ladi. Selen metalining qolgan qismi (50%)gacha sulfat kislotasi 
tumani bilan birga hoM elektrofiltrlarda ushlab olinadi. Changning 
miqdori juda kam bo‘lganligi uchun cho'kmaning ko£p qismi (50%) 
gacha selen birikmalaridan iborat bo‘ladi, shuning uchun u boy quyqa 
deb ataladi. Sulfat kislotasi kontakt usuli bilan olinishi natijasida ajratib 
olinadigan selen balansi sxematik ravishda quyidagicha ifodalanadi 
(58-rasm).
chiqayotgan chang) 
35% Se 
11% Se 
(boyitilgaii
(yuvuvchan 
quyqa)
kislota bilan 
25% Se (quyqa) 
y o ‘qotish
Sulfat kislotasi 
quyqalaridan 
selenni ajratib olish 
usuli 
eng keng 
tarqalgan bo'lib, u 
quyidagicha 
olib boriladi. Sovitgichlami, yig‘gichlami 
yuvish jarayonidagi kislota va yuvuvchi minoralarda hosil bo‘layotgan 
quyqalar suv bilan 
suyultiriladi 
va issiq bug‘ bilan selen minerali to'liq 
ajratib olish uchun yaxshilab isitiladi. So‘ngra hosil bo‘lgan pulpa ffltrlab 
olinadi va cho'kma suv va 0,5%- li soda eritmasi bilan yuviladi. Quyqa 
90—100°C temperaturada quritiladi. Xuddi shunday yo‘l bilan ho‘l 
elektrofiltrlarda hosil bolayotgan boyitilgan quyqaga ham ishlov beriladi. 
Hosil qilinayotgan 
quyqalardan 
texnologik seleni olish uchun va 
kuydirish uchun tarkibida 10-12 % selen bor bo‘lgan o'rtalashtirilgan 
shixta tayyorlab olinadi. Har bir tonna kuydirilayotgan kolchedandan 
10-50 g selen ajratib olinadi va 10-20 g soda, 10-20 g Fe S 0 4 qo'shish 
yo‘li bilan elektrofiltrlami yuvish vaqtida selen cho‘kishi tezlashtirib 
beriladi. Shuningdek, 5-10 kg bug1 sarflanib, kolchedandan 30-60% 
selen ajratib olinadi.