S. M. Turobjonov, M. M. Niyazova

Fosfogipsni qayta ishlash usullari. 
Fosfogipsni sement klinkeriga 
aylantirish maqsadida kuydirish jarayonida mineralizator sifatida qo‘llash 
hisobiga ancha iqtisodiy samaraga erishiladi.
152

---

nam gips
N
havo
C a S 0 4
r~ *•
tutun
gazlar
4 .
chang
| Yoqilg‘i
kislorod
CaS
59-rasm. Ekstraksion fosfor kislotasi chiqindilarini utilizatsiya qilish
chiqindilari:
a-fosfatgidridni sulfat kislota va sementga qayta ishlash:
1-quritgich; 2-siloslar; 3-tegirmon; 4-elektrofiltrlar; 5-siklon; 6-aylanuvchi
pech; 7~aralashtirgich; 8-sovitgich; 9-qurituvchi minora; 10-konverter; 11-
absorber;
b-fosfogipsni ammoniy sulfatga aylantirish:
l - ( N H 4) 2CO3 ni tayyorlash uchun reaktor; 2-tegirm on; 3 -q o ‘sh
almashtirgichli reaktorlar; 4-barabanli filtr; 5-neytrallovchi reaktor; 6-ko ‘p
korpusli bug‘latuvchi jihoz.
d-fosfogipsni kalsiy sulfatga aylantirish:
1-reaktor; 2-siklon; 3-reaktor;
Ko‘pgina chet el korxonalarida ammoniy sulfatni fosfogipsdan 
olish qo‘llanilgan (59b-rasm).Jarayon atmosfera bosimi yoki yuqori 
bosim ostida fosfogipsning ammoniy karbonat bilan ta ’sir etishiga 
asoslangandir.
Jarayon ikki usul bilan suyuq
153

---

[CaS04+(N H 4),C 0 —»(NH4)2S 0 4+ C aC 0 3] vagaz 
[2N H 3+ C 0 2+ H 20 + C a S 0 4-> C a C 0 3+ ( N H 4)2S 0 4] m uhitida 
amalga oshiriladi.
Umumiy holda sulfat usuli bilan azot kislotasi ishtirokida boradigan 
jarayon quyidagicha boradi.
2Ca5(P 0 4)3 F + 12H N 03 + 4H2S 0 4-* 6 H 3P 0 4 + 6C a(N 03)2 + 
4CaS04 + 2HF
6H 3 P 0 4 + 6C a(N 03)2 + 4C aS04 + 2HF + 13NH3-^
NH.NO, + 5CaHPO, + +N H ,H ,PO , + 4CaS04 + CaF,
4
3
4 
4
2
4
4 
2
Fosfogipsdan It ammoniy sulfat olish jarayonida 760 kg yuqori 
sifatli ohak olish mumkin. Uni esa o‘z navbatida qurilish mahsulotlari 
ishlab chiqarishda va boshqa maqsadlarda qo'llash mumkin.
Fosfogipsdan element holidagi oltingugurt va sulfat kislotasi va 
ohak ishlab chiqarishga ham katta ahamiyat berilmoqda. Buning uchun 
kalsiy sulfat koks bilan yoki tabiiy gazni konversiya mahsulotlari bilan 
qaytariladi.
Ca S 0 4 + 2C—»Ca S + 2 C 0 2 
Ca S 0 4 + 4CO—>Ca S + 4 C 0 2 
C aS04+4H2—>CaS+ 4H20
So‘ng Ca S ga gaz holatidagi SO, bilan ishlov beriladi.
CaS + H20 + C 0 2—>H2S+ C aC 03 
Shuningdek, fosfogipsdan mustahkam bog'lovchi moddalar olish 
usuli bilan ishlab chiqilgan. Hosil qilingan modda qurilish mahsulotlari 
ishlab chiqarishda keng qo‘llaniladi.
Termik fosfor kislotasi ishlab chiqarish chiqindilariga uchkalsiyfosfat 
kiradi. Uch kalsiy fosfatni termik qaytarish jarayoni elektr pechlarda 
uglerod yordamida amalga oshiriladi.
Ca3 (P 0 4)2 + 5C + 2Si02—»P, + 5CO + Ca3 Si20 7
Ca3 (P 0 4)2 + 8C—>-Ca3 P2 + 8CO
Ca3 P2 + 6C -^3 Ca C2
2 Ca F2 + Si 0 2—>2CaO + SiF4
Fe2 0 3 + 3C—>2Fe + 3CO
4Fe+P2-^-2Fe2P