Saaaallllaaaam

---

SS
S
Saaaallllaaaam
m
m
m Q
Q
Q
Qwwwwd
d
d
diiiirrrrzzzzaaaad
d
d
dwwww
4
4
4
466
6
6 B
B
B
Bwwwwn
n
n
n==
=
=vvv
v]]]]wwww
P
P
P
Prrrroo
o
olllloo
o
oqq
q
q
Bir ads\z wswr var, onu mwndwn ba]qa he[ kws oxumay\b.
* * *
O getdi, wtri otaqda qald\...
S=hbwtimiz be]cw dwqiqw [wkdi:
—Olarm\?
—Buyurun.
I[wri boylu-buxunlu, ]ux qamwtli, g=zwl, cavan bir xan\m girdi.
—Salam.—Astaca dillwndi.
—Wleykwssalam.
Mwn qalxd\m:
—Wylw]in.
Ona kresloda yer g=stwrdim. Oturdu. Vw yaxas\ q\rm\z\ k=bwli a` paltar\n\n wtwyini dizlwrinin ^st^nw
[wkdi. B=y^rdwn d^y^nlwnib uclar\ as\la qalm\] ensiz kwmwri dw, h^nd^rdaban zwrif tuflilwri dw
q\rm\z\ idi. Wlindw g=y^mt^l ^zl^ iki qal\n dwftwr tutmu]du.
Nw deywcwyini fikirlw]irmi] kimi uzun, qara kirpiklwrini a]a`\ endirib xeyli susdu. Mwn ona diqqwt
yetirdim. G=dwk vurulmu] xurmay\ sa[lar\na =z^ndwn xwbwrsiz dwn d^]m^]d^. Ancaq baxanda [ox
n=vrwstw g=r^n^rd^. Ya]\, mwncw iyirmidwn art\q olmazd\.
—Qula`\m sizdwdir, xan\m q\z.
Twravwtli sifwtindw bir u]aq mwsumlu`u vard\. O, ba]\n\ qald\r\b, candwrdi g^l^ms^nd^.
—D^z^... bilmirwm nwdwn, necw ba]lay\m. Mwn...—Dwftwrlwri stolumun ^st^nw qoydu.—Icazw
verin, wvvwlcw tan\] olaq...
Azac\q dikwlwrwk wlini qaba`a uzatd\:

---

2
—Mwnzwrw.
Do`rudan, elw nazik [atma qa]lar\, badam\ qara g=zlwri wfsunlu bir mwnzwrw idi. Q=n[w dodaqlar\ od
tutub yan\rd\.
—Salam Qwdirzadw.
—Mwn tan\y\ram sizi. Wswrlwrinizin, bwlkw dw, ham\s\n\ oxumu]am.
—Diqqwtinizw g=rw tw]wkk^r edirwm.
—Bilirsinizmi, mwn... birinci dwfwdir redaksiyaya ayaq bas\ram. Belw yerlwrdw he[ olmam\]am. Nw
^[^nsw sizi =z^mw mwhrwm sand\m. Bu gwtirdiyim dwftwrlwr dw.. Qoyun, lap ba]dan dan\]\m.
—Necw xwtriniz istwyir... wsla s\x\lmay\n...
Yanaqlar\na xwfif q\zart\ [=kd^. Sa` bir[wyindw a`arm\] iki tel, arxaya hamarlanan ipwk sa[lar\nda
qo]a c\`\r salm\]d\.
—Wslindw dan\]as\ bir s=z^m dw yoxdur. Twkcw onu deyim ki, bu dwftwrlwr mwnimki deyil, bir q\z\n
xatirwlwridir. Daha do`rusu, bac\m\nk\d\r. Biz wkizik. G=rswniz bir-birimizw nw qwdwr ox]ay\r\q,
heyrwtlwnwrsiniz. Amma talelwrimiz bamba]qad\r. O, yaz\[\ olmaq istwyir. Yaman da utancaqd\r.
Bunu, =z^ndwn gizli gwtirmi]wm. Xahi] edirwm, vaxt\n\z olanda vwrwqlwyin, bax\n... G=r^n, dwywrmi
zwhmwtinw ^st^ndw i]lwsin, bu iki dwftwrdwki whvalatlar\ bir hekaywmi, povestmi ]wklinw sals\n...
—Mwmnuniyywtlw oxuyaram. Ancaq deyin bac\n\za utanmas\n. Qoy, o da gwlsin sizinlw yan\ma.
Yaz\s\ haqq\nda dan\]\qlar\m\ e]itsin. Bwlkw mwslwhwtlwrimdw =z^ ^[^n faydal\ bir ]ey tapd\.
—Ba] ^stdw.—Mwnzwrw aya`a durdu..—Mwn gedw bilwrwmmi?
—Buyurun.
—Sa` olun.
—Xo] gwldiniz.
O, qap\da yuban\b geri d=nd^:
—Ancaq... Twlwsmwyin, m^wllim. Ha[an oxusan\z, gec deyil.
Mwnzwrw [\xd\. Wtri otaqda qald\. Dwhlizin parket d=]wmwsindw q\rm\z\ tuflilwrinin daban\ndan
qopan t\qq\lt\ getdikcw uzaqla]d\... vw nwhaywt e]idilmwz oldu. Mwni qwribw, anla]\lmaz hisslwr
b^r^d^. Elw bil yuxuda idim, mwn ay\ld\m, Mwnzwrw r=yada qald\.
Cildindw twk bwn=v]w ]wkli [wkilmi] birinci dwftwri a[\b baxd\m, g=y m^rwkkwblw ayd\n vw swliqwli
yaz\lm\]d\. Lakin vwrwqlwr saralm\]d\, wzilmi]di. Wvvwlinci swhifwdw, Fransa ekzistensialisti
Komyudan epiqraf g=t^rm^]d^: “... Var olmaq, ya]amaq, =l^mw do`ru getmwk demwkdir.+l^m

---

3
mahn\n\n son s=z^d^r. Biz, necw deywrlwr, =l^m cwzas\na mwhkum olunmu], ancaq h=km^n nw vaxt
vw harada yerinw yetirilwcwyini bilmwywn, yolda]lar\n\n isw hwr g^n edam edildiyini g=rwn kimswsiz
insanlar\q.” Sonradan, bu c^mlwlwrin ^st^ndwn qwlwm [wkilmi]di. Ondan a]a`\da, qar\]qa s\ras\na
bwnzwr x\rda swtirlwr isw zwrrwbinsiz g^clw oxunurdu:—“Mwn sevib-sevildiyimi dwrk etdiyim
zamandan bu xatirwlwrimi yazma`a ba]lay\ram. Mwhwbbwtsiz ke[wn g^nlwr =m^r dwftwrimin bo],
mwnas\z swhifwlwridir.”
Q\z\n vaxta]\r\ qeydw ald\`\, ki[ik par[alardan ibarwt hwr xatirwsinin ^st^ndw nimswrl=vhw wvwzi bir
bwn=v]w ]wkli [wkilmi]di; a]a`\s\nda da rwqwmlwr qoyulmu]du. Twnhal\q vw mwyusluq rwmzi olan bu
boynu b^k^k, zwrif [i[wyi o, ywqin ki, swhifwlwrdw nahaqdan swpwlwmwmi]di. Mwn [evirib ikinci
dwftwrin sonuncu vwrwqinw baxd\m. Ax\r\nc\ bwn=v]wnin alt\nda “46” yaz\lm\]d\. Bir siqaret yand\r\b
fikrw dald\m. Lakin nw qwdwr cwhd etdimsw, a[a bilmwdim bu sirri. “46 bwn=v]w”—deyw yenw birinci
dwftwrin ilk swhifwsinw qay\td\m.
O ax]am evdw ba]qa bir i] g=rmwdim, ancaq m^taliw etdim. Gecw yar\yadwk yalq\z ota`a qap\l\b
oxudum... oxudum... Ad\ K=n^l olan bir q\z\n—Mwnzwrwnin wkiz bac\s\n\n hwyat yollar\nda onunla
bwrabwr add\m-add\m gwzdim... dola]d\m.
Birinci Dwftwr
1
Mwhwbbwt g=zwg=r^nmwz, sehrli bir qu]dur; adam\ qanadlar\na al\b g=ylwrw u[urur, bu alwmdwn [ox
uzaqlarda olan ikinci d^nyaya apar\r. Orda [wkdiyin wzab, wziyywt dw swni swrmwst edir, nw]wlwndirir;
hwr ]ey =z adiliyindwn [\x\b g=zwllw]ir. Swhwrlwr q\zaran ^f^qlwr, do`an g^nw], gecwlwr lacivwrd
swmada s^zwn ay, sayr\]an ulduzlar, twbiwtin qoynundak\ me]wlwr, dwnizlwr, da`lar, ]wlalwlwr, g^llwr,
[i[wklwr o qwdwr mwnal\ vw m=c^zwli g=r^n^r ki, tama]as\ndan doymursan. Hwlw b^t^n varl\`\n\,
ixtiyar\n\ swrancam\na verdiyin o`lan, q\] na`\llar\ndan gwlmi] m^drik, cwsur bir qwhrwmana d=n^r
swnin ^[^n. Onun g=r^]lwrindw =z^n^ insanlar\n wn bwxtwvwri san\rsan. Istwyirswn o, daima swni
ox]as\n, wzizlwsin, =ps^n vw hwtta hwrdwn incitsin dw. Belw anlarda unudursan, d^nyada nw
var—ham\s\n\; m^qwddws bir mwnan\n swcdwsindwn ayr\lm\rsan. D^]^n^rswn ki, damarlar\nda qan
deyil, ^lvi mwhwbbwtin pak duy`ular\ cwrwyan edir vw swn bundan xo]halland\qca xumarlan\rsan,
wfsanwvi bir alwmin [wkisizlik ]wraitindw qov kimi y^ng^l olursan... Nwhaywtsiz fwzalarda u[ursan...
Bwli. Bu saat mwn K=n^l dw elwywm. Nw yerdwywm, nw g=ydw. Qwrar\m yoxdur. Bilmirwm ^rwyimin
[\rp\nt\s\n\ necw sakitlw]dirim. Etiraf etmwliywm ki, bu narahatl\q mwnw hwm dw lwzzwt verir. Nw
^[^nsw, swbwbini anlam\ram: “Dwrya!”—deyw ucadan [a`\rmaq, qwhqwhw [wkmwk, u]aq twki at\l\b-
d^]mwk istwyirwm.
2
Bu g^n yaz\ stolumun siyirmwlwrini swliqwyw salanda, wlimw ]agird dwftwrindwn qopar\lm\] qo]a vwrwq
bir ka`\z ke[di. Bu, tibb institutunun qwbul komisiyas\na verdiyim twrc^meyi-hal\n surwti idi.

---

4
“Mwn, K=n^l Murad q\z\ Kaz\mbwyli min doqquz y^z q\rx swkkizinci il aprel ay\n\n onunda Bak\da
fwhlw ailwsindw anadan olmu]am. Atam Wzizbwyovneft mwdwnindw m^hwndis i]lwyir. Mwnim
ya]\mdan Sov. IKP-nin ^zv^d^r. Anam Mwrmwr kitabxana[\d\r. Mwn orta mwktwbi bu yay
qurtarm\]am. Min doqquz y^z altm\] d=rd^nc^ ildwn komsomol[uyam.
&nvan\m belwdir: }\xwli Qurbanov k^[wsi, ev n=mrw 103, mwnzil 8.”
Ka`\z\ qatlay\b stolun ^st^nw atd\m. Twsirlwndim. Fikirlw]dim ki, mwnim wsl twrc^meyi-hal\m bu
g^ndwn—Dwrya ilw tan\]l\qdan sonra ba]lay\r. Bwn=v]wli dwftwrimin ilk swhifwsindwn.
—Onun—}\xwlinin isw twrc^meyi-hal dwftwri ba`land\, bwn=v]wsi soldu... Heyf, heyf }\xwlidwn!..
3
Wn [ox bwywndiyim, yaxas\, qollar\ a` xwzli s^rmwyi yun paltar\mda qara tuflilwrimi geymi]wm. Bu
qiyafwdw sanki lap qw]wnglw]mi]wm. Hwm dw h^nd^rboy olmu]am.
D^nwndwn intizar\n\ [wkdiyim g=r^]^n vaxt\na hwlw xeyli qal\b. Ancaq mwn indidwn haz\ram.
Bu ax]am anama, =mr^mdw ilk dwfw yalan satd\m:
—Ma, bizim fak^ltwdw bir q\z\n ad g^n^d^r, onlara gedirwm,—dedim.
}^bhwlwnmwdi. Lakin soru]du:
—Wlibo] niyw?
—Yol^st^, ma`azalardan bir hwdiyyw alaram,—s=ylwdim.
U]aq vaxtlar\mdan dilim belw =yrwnib: mwn anama “ma,” atama isw “pa” deyirwm.
Yanaqlar\m\n istilwndiyini hiss etdim: ywqin, yalan dan\]d\`\m ^[^n q\zarm\]d\m. Bunu gizlwtmwyw
[al\]d\m. &z^ divara [evrildim. +n^mdw atam\n foto ]wkli durdu. {at\lm\] enli, p\rp\z qa]lar\ altdan
zwhmli, iti g=zlwri mwnw dikildi. Do`rudan da he[ fikir vermwmi]wm, nw b=y^k aln\ vard\ atam\n.
Ovurdlar\ [=km^]d^. Qal\n b\`lar\ dodaqlar\n\n ^st^n^ =rtm^]d^. Yaman qa]qaba`l\ ki]idir. Bar\
]wklini [wkdirwndw bir balaca g^l^mswywydi...
Anam soru]du:
—Saat ne[wdw gwlwcwkswn, K=n^l?
—Bilmirwm, ma. Nw vaxt qurtarsa.
—Telefonlar\ varm\?
—Yoxlar\d\r. Gecikswm, d^]^b avtomatdan swnw zwng [alaram.
—{=lw paltosuz [\xmayasan ha, K=n^l, soyuqlarsan.

---

5
—Ma, nigaran qalma, u]aq deyilwm ki. Bir ne[w g^ndwn sonra mwnim dw on doqquz ya]\m tamam
olur, iyirmiyw ke[irwm...
Anam [ox mwnal\ twrzdw q\m\]araq o biri ota`a ke[di. G=zlwrinin ifadwsindwn duydum ki, q\z\n\
boya-ba]a [atd\rd\`\ ^[^n q^rrwlwndi.
G=rwswn, Dwrya ilw mwnim twzwcw ba]lanan bu macwram\zdan xwbwr tutsa sevinwrmi? Wlbwttw. Anam
zwmanw ilw ayaqla]an qad\nd\r. O bilmirmi wvvwl-ax\r bir q\z bir o`lan\n qismwtidir? }^bhwsiz ki, bu
mwswlwdw Dwryan\n kim, necw adam oldu`u onu hwr ]eydwn art\q maraqland\r\r. Anam\ [ox sevirwm.
G=zwl xasiyywti var, hwlim arvadd\r. O da mwni az istwmir. Hwlw bir yol ^z^mw kwc baxmay\b. Ancaq
atam... t^ndmwcaz ki]idir. Illah, bu i]dwn duyuq d^]sw... hw]ir-qiyamwt qoparar. Ax\ niyw?! Mwn un
[uval\ deyilwm ki, evin bir k^nc^ndw qalam. Dwrya mwgwr lwyaqwtsiz o`land\r? Cavan...istedadl\
heykwltwra]... Ne[w-ne[w wswrin m^wllifidir. +z^n^ tan\m\rd\m, ancaq ad\n\ [oxdan e]itmi]dim.
Nwhaywt, qismwt elw gwtirdi ki, hwyatda bir-birimizlw qar]\la]d\q, g=r^]d^k. Dwrya mehrini mwnw
sald\... Mwn dw ona vuruldum. Burda qwbahwt naminw nw var ki? Atamd\r da... I] yerindw ad\-san\...
h=rmwti... Mwdwndw neft[ilwr ba]\na and i[irlwr, ham\ya a`\l =yrwdir, evdw isw... k=hnw adwtlwrindwn
wl [wkmir...
Eh! Insanlar\n twbiwti [ox m^rwkkwbdir.
Bay\rda soyuq k^lwk wsirdi. Hwywtimizdwki [\lpaq a`aclar, elektrik mwftillwri v\y\ldayanda, adam\n
can\na ^]^tmw dolurdu. Dwrya belw havada mwni hara aparacaqd\. Ke[mw Bak\n\n da bu k^lwyindwn.
Saat alt\n\n yar\s\ idi. Dwhlizw gedib paltomu geydim. Dov]an dwrisindwn olan yum]aq t^kl^
papa`\m\ qoydum. Bwdwnn^mw aynada =z^mw nwzwr sald\m. }wrfimlw papa`\m\n rwngi yax]\
uyu]urdu—ikisi dw boz idi. Ancaq d^nwn gecw pis yatm\]am, g=zlwrimw balaca q\zart\ [=km^]d^.
—Ma, mwn getdim.—Qap\n\ a[anda d=n^b anama e]itdirdim.
—Yax]\ yol, q\z\m, [al\], [ox lwngimw.
Mwni g^lmwk tutudu. Fikirlw]dim: “O, Dwryan\n insaf\ndan as\l\d\r.”
Da] pillwlwri endikcw tuflilwrimin daban\ndan [\xan swslwr divarlarda t\qq\lday\rd\. Yolda]lar\m haql\
imi]. Ne[wsi mwnw demi]di: “K=n^l, swn becid gedwndw dabanlar\n\ yerw elw bwrk vurursan ki,
^z^n^n wti titrwyir.”
Q\zlar\n s=z^ndw hwqiqwt varm\]. Ax\ niyw twlwsirwm.Vaxta hwlw xeyli qal\r ki.
K^[wyw [\xcaq qon]umuz Q=n[wbwyimin o`lu ilw rastla]d\m. O, bu f^rswti [oxdan g=zlwyirmi] kimi
sevincwk ayaq saxlad\:
—Salam, K=n^l...
—Salam.
—Kefin necwdir?

---

6
Dinc durmad\m. }\ltaql\qla:
—Wladan da bir az o yana.—Dedim vw qwhqwhw [wkib g^ld^m. Q=n[wbwyimin o`lu belw dil-dil
=td^y^mw heyran qald\:
—Twki olsun...
Qolumdan tutub mwni q\ra`a [wkdi.
—K=n^l, nw vaxtd\r swninlw mwxsusi bir s=hbwtim var. Ancaq...bura yeri deyil. +z^m dw g=r^rwm
twlwsirswn. Elwmi?
—Bwli. Swhv etmirswn. Q\zlarla vwdwlw]mi]ik...—Saat\ma baxd\m.—Be]-on dwqiqwyw instituta
[atmal\yam.
—Yax]\, onda yubanma, intizara s=hbwt haramd\r, bizimki sonraya qals\n.
Q=n[wbwyimin o`lu ayr\landa mwni elw qwribw, mwnal\ nwzwrlwrlw s^zd^ ki, onu aldatd\`\ma
utand\m. Hwm dw barmaqlar\m\n ucunu ovcunda bwrk-bwrk s\x\b p\[\ldad\: “}eytan q\z!” Sonra wlini
qald\r\b [iyninin ^st^ndw yellwdi:
—M^vwffwqiyywtlwr.
Uzaqla]anda g=z^m^n ucu ilw sezdim: twwss^flw geri qanr\ld\...
Belw birtwhwr oldum. O c^r dan\]d\`\m ^[^n pe]man[\l\q [wkdim. Qorxdum, d^]^nwr ki, ona ac\q
verirwm.
Mwnw elw gwlirdi, hwr kws bircw kwrw ^z^mw baxsa, hara getdiyimi wl^st^ bilwcwkdi. Elwcw dw bu.
Indicw g=r^]d^y^m o`lan\n ad\ Emindir. Bizdwn ^[-d=rd qap\ aral\ olur. Evimizdw ondan s=hbwt
d^]wndw hwmi]w “Q=n[wbwyimin o`lu” deyirlwr. Twrbiywli ailwdwndir. Atas\ mw]hur
kimyagwrdir—elmlwr doktoru, professor...
Eminin =z^ndwn b=y^k bir bac\s\ da var. Wrdwdir. O, qarda]\na ox]amay\b. Qaynay\b-qar\]an deyil.
Q=n[wbwyim wcza[\d\r. Ancaq [oxdand\r i]lwmir.
Emin institutu ini]il bitirib. Jurnalistdir. +z^ dw istiqanl\ o`land\r. Qwzetlwrdw vaxta]\r\ imzas\na rast
gwlirwm. Maraql\ ]eylwr tap\b yaz\r. Ham\s\n\ da oxuyuram.
Mwn Emini ne[w illwrdir tan\y\ram. Yaz-q\] hwlw papaq qoydu`unu g=rmwmi]wm. Qarl\-[ov`unlu
g^nlwrdw dw ba]\a[\q gwzir. Ancaq [ox twmiz, swliqwli geyinir. Mwhwllwmizdw bu barwdw Eminw [atan
olmaz. Uzun boyundan, girdw sifwtindwn, yeri]indwn, dan\]\`\nda eynwn atas\na ox]ay\r. Sa[lar\ da,
g=z-qa]\ da, b\`lar\ da onunku kimi qarad\r. Eh... Emin... Emin... Hwr dwfw swninlw qar]\la]anda
u]aql\`\n wziz, ]irin bir xatirwsi yad\ma d^]^r...

---

7
4
“Bak\ Soveti” metro stansiyas\na yax\nla]anda Dwrya g^lw-g^lw mwni qar]\lad\. Ehmalca dirswyimw
toxunub:
—Ax]am\n\z xeyir,—dedi.
Cavab vermwk istwdim, ancaq gecikdim. Sonra da... eskalatorla enwndw az qala y\x\lacaqd\m.
{wkmwmin daban\ ili]di, b^drwdim. Yax]\ ki, Dwrya dwrhal qolumdan yap\]d\: “Yava], K=n^l.” Mwn
g^ld^m:
—Tuflim s^r^]d^.
Dwrya ayaqlar\ma =twri bir nwzwr f\rlatd\, ^z^m^ yana tutmu]dum. Yuxar\ qalxan pillwkwndwn
qohum, tan\] twsad^fwn mwni g=rw bilwrdi. Rwfiqwlwrimdwn birinin s=z^ yad\ma d^]d^: “Sevginin
lwzzwti o`lanla qorxa-qorxa, xwlvwti gwzmwkdwdir. Ni]anlanandan sonra adam aras\na nwnwm dw
[\xar.”
“Biz hara gedirik?”—deyw Dwryadan soru]maq istwdim. Dilim gwlmwdi.
O mwnw lap yax\n dayanm\]d\. Nwfwsindwn papiros qoxusu hiss edirdim. Bu da Emin twki ba]\a[\q
oldu`undan bay\rdak\ k^lwk dal`al\, qara sa[lar\n\n swliqwsini pozmu]du. Dwryan\n [iyinlwri bu g^n
mwnw d^nwnkindwn enli g=r^n^rd^. Pencwyinin alt\ndan qal\n, yun k=ynwk geymi]di, ywqin
ondand\. Wyninw bi[ilmi] boz ratin paltosu bir qwdwr k=hnwlmi]di.
—Uzaqdan sizi g^clw tan\d\m, K=n^l,—deyw Dwrya aradak\ s^kutu pozdu.
—Ola bilwr...
—Anna Kareninaya ox]ay\rd\n\z...
—Ya]da, g=rkwmdw?
Dwrya tutuldu:
—Wlbwttw, g=rkwmdw. Sizin nw ya]\n\z var ki. U]aql\q [a`\ndan sra`ag^n ayr\lm\s\n\z...
Neon lampalar\ ilw g^nd^z kimi i]\qlanan bwrli-bwzwkli, mwrmwr divarl\ stansiyaya d^]cwk h^nd^r
s^tunlardan birinin arxas\na [wkilib dayand\q.
Mwn g=z^m^ Dwryaya zillwmi]dim. Sifwtindw bir az kobudluq vard\. Ancaq iti bax\]lar\ adam\n
^rwyinin dwrinliyinw n^fuz edirdi. Aln\na dart\lm\] enli, qara qa]lar\ ona ciddi bir g=rkwm verirdi.
Mwn bwrkdwn dan\]anlar\ sevmirwm, bunu da bir n=v mwdwniyywtsizlik wlamwti hesab edirwm. Dwrya
[ox astadan dan\]\rd\. Az qala p\[\lday\rd\, bundan x^susi z=vq al\rd\m:

---

8
—K=n^l, mwn istwyirwm, bizim g=r^]lwrimiz bo], mwnas\z ke[mwsin. Vaxt\m\z heyfdir. D^nwn
sizinlw mwslwhwtlw]mwdim. Bu g^nw haz\rl\q g=rmwmi]wm. Kinoya da, teatra da, sirkw dw gedw
bilwrik.—O, bu s=zlwri asta-asta dedikcw, dodaqlar\ aras\nda q\z\l di]i par\lday\rd\.—Hwr halda...
bay\rda gwzmwli deyilik, K=n^lcan. Belw bax\ram, hava qarlayacaq.
O`lan dilindwn birinci kwrw idi “K=n^lcan” kwlmwsini e]idirdim. Ad\m he[ zaman bu qwdwr xo]uma
gwlmwmi]di. &rwyimdw anama tw]wkk^r etdim.
}whwrin kino-teatrlar\nda twzwliklw iki hisswli, “Spartak” filmi g=stwrilirdi. Institutda yolda]lar\m [ox
twriflwyirdilwr. Mwmnuniyywtlw ona bax\rd\m. Ancaq niyywtimi bildirmwyw [wkindim.
—Mwnim[^n twfav^t^ yoxdur,—dedim.—Xwtriniz hara istwyir... Twki maraql\ bir ]ey olsun.
Dwrya g=zlwrini q\y\b, aln\n\ ovu]durdu.
—“Spartak” \ g=rmwmisiniz?—Soru]dum.
—Yox. Siz necw?
—Mwn dw g=rmwmi]wm. Bwlkw elw...
—Getdik! Wn yax]\s\ odur.
Qatara minib, “26 Bak\ komissar\” stansiyas\na yolland\q.
Bilet al\nca qa] qarald\.
Kino zal\nda yerimiz arxa cwrgwdw idi. Dwrya solumda wylw]mi]di. Paltomu [\xaranda o mwnw
can\yananl\q etdi.
—Sizw soyuq olmaz ki, K=n^lcan?
—Xeyr.
—Onda sal\n [iyninizdw qals\n.
I]\qlar s=nd^. Ekran canl\, geni] bir hwyat swhnwsinw [evrildi...
... Film ba]lanandan Dwrya sol wlimi ovcundan buraxmad\—s\`allad\, s\xd\, barmaqlar\m\
]\qq\ldatd\. Mwnw xo] gwlirdi onun bu nwvazi]i. Fikrimi yand\rsa da, m^qavimwt g=stwrmirdim...
Birdwn qolumun b^k^y^nw sanki od basd\lar. Diksindim vw cwld wlimi [wkdim; Dwryaya twrwf
d=nd^m. Swrxo] kimi g=zlwri ax\rd\. Bilwyimi =pd^y^ndwn elw mwmnun idi ki... G^l^mswyirdi,
kirpiklwri titrwyirdi.
Qaranl\qda bir anl\`a =z^m^ qwrib hiss etdim. Dwrya mwnim ^[^n ba]qala]d\, yada d=nd^. Bwdwnim
wsdi. S^m^klwrim eymwndi. “O niyw belw etdi?”—deyw qwzwbli bax\]lar\m\ gizlwtmwyw [al\]sam da,
bacarmad\m.

---

9
—Incidiniz mwndwn?
Cavab vermwdim. Dwrya mwyus oldu.
Sonra filmin ax\r\nadwk dan\]mad\q. Onu incitmwyi =z^mw rwva g=rmwdim. &rwyini alma`a bir
bwhanw axtard\m.
I]\qlar yand\, aya`a qalx\b paltomu geywndw soru]dum:
—Siz Rafaello Covanyolinin “Spartak”\n\ oxumusuz?
—Xeyr.
—Mwslwhwt bilirwm, oxuyun. Romanla bu filmin aras\nda [ox fwrq var.
Dwryan\n eyni a[\ld\. Sifwtindwki pwrtlik twdricwn [wkilib yoxald\. Evw gwlincw hwr ]ey unuduldu.
Bay\rda hava dwyi]mi]di. K^lwk yatm\]d\. }whwrw sanki g=y q^bbwsi boyda wlwkdwn x\rda- x\rda qar
wlwnirdi. Swkilwr, yollar a`appaq idi.
—Bir dw ha[an g=r^]wk, K=n^lcan,—deyw o, k^[wmizin tininw [atanda yava]\d\. Mwn g^ld^m:
—Hwlw he[ ayr\lmam\]\q ki...—Sonra [iyinlwrimi [wkdim.—Nw bilim...
Dwrya telefon n=mrwmi g=t^rd^.
—Institutdan nw vwdw gwlirsiniz?
—Saat ikidw, ^[dw...
—{ox g=zwl.
—Ancaq... Xahi] edirwm bizw ax]am yeddidwn gec zwn [almay\n..
—O da g=z^m ^stw.
Dwrya, olsun ki, mwni ba]a d^]mwdi. Atamdan ehtiyat edirdim, i]dwn o vaxtlar qay\d\rd\.
—Ayr\laq?
Onun bu sor`usuna [ox k=n^ls^z vw soyuq cavab verdim:
—Ayr\laq...
Wlimi tutdu.
—Indi icazwnizlw olarm\?..

---

10
Mwn utand\m. &z^m^ yana d=ndwrdim. Dodaqlar\nn istisi bu dwfw wvvwlcw wlimin dal\n\, sonra isw
bir-bir barmaqlar\m\ yand\rd\.
—Gecwniz xeyrw qals\n, K=n^l
—Xeyrw qar]\,—dedim.
...Mwn =z ota`\ma ke[wndw, saat on birw az qal\rd\. Anama zwng [almaq tamam yad\mdan [\xm\]d\.
5
Biz be]mwrtwbwli binan\n ikinci qat\nda oluruq. Mwnzilimiz ^[otaql\d\r. Bay\rdan qap\m\z\n
[wr[ivwsindwki a` d^ymwni basanda, dwhlizw cingiltili zwng swsi deyil, wswblwri swkitlw]dirwn xo] bir
musiqi swdas\ yay\l\r.
Sol twrwfdw g=zl^k ]^]wlwri nax\]l\ geni] qap\ adland\rd\`\m\z qonaq ota`\na a[\l\r. T^nd-]abal\d\
rwngli mebellwrimiz son m^asir dwbdw olmasa da, yara]\ql\d\r. Anam qwsdwn otaqlar\m\z\ bir n=v
qwdim qaydada bwzwyib. Bu mwnim dw xo]uma gwlir.
Evimizdwki w]yalar\ on il qabaq necw qoymu]uqsa, indi dw yerlwrini dwyi]mwmi]ik. Zala d=]wmw
boyu xal\ swrmi]ik. Ortadak\ uzunsov, d=rdk^nc yemwk stolunun wtraf\nda alt\ yum]aq kreslo
qoyulub. Sa` divarda, piano ilw servant aras\nda yataq ota`\na qap\ var. Bu yanda bufet, divan,
yuxar\ k^ncdw isw “Rubin-106” televizoru durur. Zal, k^[w balkona a[\lan ikitayl\ qap\n\n ]^]w
g=zl^klwrindwn i]\qlan\r.
Divan\n arxas\ndak\ “Tarantello” Italiya xal[as\ ^st^ndwn oymal\, zwrli ha]iywdw tan\mad\`\m
rwssam\n canl\ bir mwnzwrw wswri vurulub. }wkildw, ya]\l me]w qoynundak\ ucqar kwnddwn [\xan
s^varilwrin, s\ld\r\m da`larda ilan kimi q\vr\lan m^dhi] yollarda qalxd\`\ twsvir olunur. &zbw^zdw isw
atam\n foto]wklidir. Qap\lar\n pwrdwlwri dw divarlara [wkilmi] ka`\za uy`un mavi g^ll^d^r.
Ax]amlar, h^nd^r tavandan as\lan iri b^llur [il[ira`\n ]am-lampalar\ yananda zal z^l-z^l edir;
“Tarantello” xal[as\ndak\ rwqqasw qad\n\ ortaya alan o`lanlar\n, q\zlar\n wlvan geyimlwri g^nd^zk^
rwngini dwyi]wrwk, bwrq vurur.
Mwnim ota`\m dwhlizin sa` swmtindwdir. Telefon da orda, yaz\ stolumun sol b=yr^ndwdir. Divardan
bir oyuncaq meymun as\l\b. Bunu mwnw ad g^n^mdw Q=n[wbwyimin o`lu hwdiyyw gwtiribdir.
Hwywtw [\xan balkonun qaba`\nda qollu-budaql\ yaban\ yaswmwn a`ac\ wkilib; baharda a[\lan [whray\
[i[wklwri [ox g=zwl, lakin wtirsiz olur.
Sadw ota`\m\ zwnginlw]dirwn, ancaq kitablar\md\r.
B^t^n bunlardan ba]qa bir dw mwtbwxin b=yr^ndw balaca, xudmani aynabwndimiz var. Yayda swhwr
vw ax]am swrinliyindw [ay i[mwyw, [=rwk yemwyw ora y\`\]\r\q.
Vwssalam. Bizim mwnzilimiz belwdir.

---

11
6
Atam swhwr i]w gedwndw dwhlizdw ^z-^zw gwldik.
—Salam, pa,—dedim.
O dayand\. Portfelin sol wlindwn sa` wlinw =t^rwrwk, qap\n\n dwstwyindwn yap\]d\. Bir an d^]^ncwli
twrzdw g=zlwri yol [wkdi. Astadan, lakin xislwtindw xas ciddi ahwnglw dillwndi:
—Bir kwrw tap]\r\ram swnw, yad\nda saxla: hara getswn, ax]am saat doqquzdan gec evw gwldiyin
olmas\n.
Onun nwyw i]arw vurdu`u mwlum idi. Mwn qorxa-qorxa ba]\m\ twrpwtdim:
—Yax]\...
Vw elw bildim ki, nwzwrlwri bilwyimw sata]sa, orda Dwryan\n =p^]^n^n q\zart\s\n\ sezwcwkdir.
S=vqitwbiilw qolumu arxamda gizlwtdim.
—+z^n dw gedwndw, yerini anana yox, mwnw de.
Atam [\xmaq istwywndw arxadan swslwdim:
—Pa, bws mwnim salam\m\ niyw almad\n?
Qap\ [\rp\ld\. Dwhlizin ortas\nda donub qald\m. Hwywcandan dizlwrim wsdi. Hwlw atam, mwnim
Dwrya ilw gwzdiyimdwn xwbwrdar deyildi. G=r, onu bilswydi, neylwrdi.
—Ma, deyw mwtbwxdw nahar haz\rlayan anam\n yan\na cumub gileylwndim.—Atama yenw nw olub,
m\sm\r\`\ yerlw s^r^n^r? Yoxsa... d^nwn evw gec gwldiyim ^[^n swnw dw ac\qlan\b.
Arvad\n dwrdi a[\ld\:
—Demi]din ax\, yubansam, zwng [alaram, sizi nigaran qoymaram... Bws niyw belw edirswn, q\z\m.
Twk atan yox, mwn =z^m dw h=vswlwdwn [\xm\]d\m.
—Ba`\]la, ma. Twqsirimi boynuma al\ram. Ikiniz dw haql\s\z.
Anam\ sakitlw]dirmwk ^[^n elw bu etiraf\m kifaywt idi. Qad\n ^rwyi yum]aq olur.
—Daha qan\n\ qaraltma, q\z\m. Wylw], [ay\n\ i[, [=rwyini ye.
O g^n institutun hwywtinw girwndw tan\] q\zlardan, o`lanlardan yan ke[irdim, onlar\n ^z^nw
baxmaqdan [wkinirdim. Elw bilirdim d^nwndwn g=zlwrimin gilwsindw Dwryan\n wksi qal\b.

---

12
Vestib^ldw paltomu soyunurdum. B=yr^mdwn kimsw ac\ bir [imdwk qopararaq, turac kimi
q\qq\ldad\. G^l^]^ndwn tan\d\m: Fwzilw idi. Mwnimlw bir fak^ltwdw ^[^nc^ kursda oxuyan od
par[as\, dilli-dilavwr q\z. Yetwnw yetirdi, yetmwywnw da] at\rd\.
U]aqlar wlindwn zara gwlmi]di. Hwrwyw bir ]wbwdw edirdi.
Fwzilw al-q\rm\z\ kofta, q\sa, g=y tuman geymi]di. Ayaqlar\nda qara, tor corab vw totuq bald\rlar\na
kip yap\]an q\rm\z\, uzunbo`az [wkmw vard\. Zwfwran rwnginw sal\nm\] sa[lar\n\ o`lansaya`\
vurdurmu]du. Fwzilw gwzwywn q\z idi. Twzwliklw Hwswna`a adl\ birisi ilw wylwnirdi. Son vaxtlar adwt
etmi]di: dan\]anda m^sahibini inand\rmaq ^[^n s=z^n^n ba]\nda, aya`\nda “Hwswna`am =lm^]^”
deyirdi.
Indi o, mwni g=rcwk saqq\z [eynwyw-[eynwyw, s^rmwli g=zlwrini s^zwrwk eyhamla dillwndi:
—Aaz... swni twbrik!
—Nw m^nasibwtlw?—soru]dum.
—+z^n^ bilmwmwzliyw niyw qoyursan. Daha bizw yox da...
D^z^, onun nw demwk istwdiyini hwlw anlam\rd\m. Fwzilw [iyinlwrini wsdirw-wsdirw, nazik qa]lar\n\
oynadaraq bic-bic g^l^mswdi:
—Aaz... d^nwn yan\ndak\ o Herkules o`lan kim idi?
—...
—Amma yax]\ca da yer se[mi]diniz =z^n^z[^n, pax\ll\`\m tutdu sizw.
—Ba]a d^]m^rwm. Swn nw dan\]\rsan, Fwzilw?
—Wlbwttw... Swrf elwmir ax\. Aaz.. lap dal cwrgwdw paltosunu [iyninw sal\b, bir qw]wng o`lanla yana]\
oturan mwn idim?
Fwzilwni azd\rmaq [wtindi. Boynuma alma`a mwcbur qald\m:
—Hw... kinoda?
—Yox...hamamda.
Tutuldum.
—Swn dw Hwswna`ayla gwlmi]din?
Bu s=z^ e]idwndw q\z\ sanki ilan [ald\, a`z\n\ wyw-wyw s=ylwndi:
—Aaz... Hwswna`an\ itirib-axtaran kimdir? Allah vurmu]du onu g^nd^z^n g^norta [a`\nda,
goburnat ba`\nda. H^seyna`an\n =lm^]^, ke[wn hwftw o gedwnin ba]\na bir oyun a[m\]am ki,
bundan sonra qwlwt edwr q\z tayfas\na yax\n d^]wr. Mwn kinoya H^seyna`ayla gwlmi]dim.—Bunu

---

13
tan\m\rsan: professor Tal\]xanl\n\n ki[ik o`ludur.—Fwzilw sa` wlinin ba] barma`\n\ dikwldib, qaba`a
uzatd\:—}ik!
Yax]\ ki, onu [a`\rd\lar. Yoxsa yaxamdan wl [wkmwywcwkdi.
...Institutdan qay\danda evw twlwsirdim. Dwrya zwng [alacaqd\. Yenw atam\n zwhmi qwlbimi sars\td\.
“...+z^n dw gedwndw yerini anana yox, mwnw de!” —s=zlwri qulaqlar\mda cingildwdi. Bundan sonra
neylwywcwkdim?!. Dwrya ilw g=r^]mwmwk mwnw dwrd olard\. Sevgi n^bar\n\n dad\n\ son iki-^[ g^ndw
twzwcw tams\nma`a ba]lay\rd\m; hwyat\n, ya]ama`\n mwnas\ dwyi]mi]di, ba]qala]m\]d\ mwnim ^[^n.
Bu twrwfdwn dw qar]\mda atam dayanm\]d\. Yeganw q\z\ olan mwni naz-nemwt i[indw qay`\ vw
nwvazi]lw b=y^d^b, boya-ba]a [atd\ran do`ma atam!
7
Mwtbwxdw oturub [ay i[irdim. Telefonun zwngini e]idwndw cwld =z ota`\ma y^y^rd^m. Dwstwyi
ehmalca qald\rd\m:
—Bwli, kimdir?
O qwdwr astadan xwbwr ald\m ki, [ox g^man swsim mikrafona yetmwdi. Bo`az\m\ ar\tlay\b, bir dw
twkrar soru]dum:
—Allo, kimdir?
—Mwnwm.
Swhv etmwmi]dim. O idi.
—Dwrya?. Salam.
—Nw twhwrsiniz, K=n^lcan?
—Lap yax]\. Bws siz?
—Mwn dw. Neylwyirsiz evdw?
—He[... Institutdan indicw gwlmi]wm.
—Bu ax]am nw i]lw mw]`ulsunuz?
—Dwrslwrimw haz\rla]aca`am.
—Bws mwnimlw g=r^]mwyw haz\rla]m\rs\n\z?
Bilmwdim, nw deywm. Can\m\ di]imw tutdum:

---

14
—Yox...
—{ox lwngimwrik.
—M^mk^n deyil, Dwrya.
Onun swsi ciddilw]di:
—Yoxsa, incimisiniz mwndwn?
—Xeyr... Incimwmi]wm. Ba]qa swbwb var.
—Mwni nigaran qoydunuz, K=n^l. Bwlkw ucundan-qula`\ndan deywsiniz...
—Sonra... Narahat olma`a dwymwz.
—Kefim pozuldu. Siz lap...
—Icazw verirwm, mwnw “swn” deyin.
—Tw]wkk^r edirwm. Bws mwn sizi... swni ha[an, harda g=r^m?
—Sabah zwnglw]ib dan\]ar\q.
—Nw deyirwm ki... Salamat qal. +p^rwm swni. Dud...dud... dud...
Dwswyi qoydum. Utand\`\mdan wllwrimlw ^z^m^ qapad\m. “+p^rwm swni.” Twk otaqda =z-=z^mw
p\[\ldad\m: “Mwn dw.”
Atam\n g=zlwrindwn uzaq.
8
Swhwr hwywtimizdw Q=n[wbwyimlw rastla]d\m. Mwni g=rcwk, mehribancas\na qucaqlay\b ba`r\na
basd\, ^z^mdwn =pd^:
—Namxuda-ma]allah, nw qw]wnglw]miswn, g=y[wk balam,—dedi.—Az qala tan\mayacaqd\m. Tfu!...
Tfu... G=z dwymwsin, b=y^m^swn... wtw-cana dolmusan... Sifwtin bwdirlwnib... Lap birdwn-birw
dwyi]miswn ey! Sra`ag^n ayr\ c^rd^n.
O, qad\nlara mwxsus maraqla geri [wkilib mwnw diqqwt yetirdi.
—Mwrmwr bac\ necwdir, a?—deyw anam\ soru]du.
—Yax]\d\r, Q=n[wbwyim xala. Siz nw twhwrsiniz?

---

15
—G=r^rswn dw... Belw. Babat. Dwrsw gedirswn, hw?
—Bwli.
—Get. G=y[wk balam, gecikwrswn. Yoldan elwdim swni. Anan ywqin evdwdir.
—Evdwdir, bwli.
S=zl^ adama ox]ay\rd\.
—Xeyir ola?
—Bir dwymwk istwyirwm ona. Balaca i]im var.
Q=n[wbwyim azac\q uzaqla]caq arxadan mwni [a`\rd\:
—K=n^l, g=y[wk balam...
Ayaq saxlay\b, geri d=nd^m.
—Yad\mdan [\xd\ deyim: Emin [ox-[ox salam-dua g=ndwrdi swnw.
Doda`\m\ di]lwmwswydim, g^lwcwkdim.
—G=ndwrwn dw sa` olsun, gwtirwn dw.
Q=n[wbwyimlw anam\n s=hbwti yax]\ tutur. Bu g^n dw ax]amadwk oturub [ay i[w-i[w hey
dwrdlw]wcwklwr.
O`lu Emin mwnw x^susi h^sn-rw`bwt bwslwyir. Bunu [oxdan duymu]am. Wvvwllwr yax\nla]ma`a
c^rwt elwmirdi. Son vaxtlar a[\l\]\b. Ancaq mwni g=rwndw rwngi dwyi]ir. Sanki yan\mda g^nahkard\r.
Bildir ad g^n^mdw, anas\ ilw bizw gwlmi]di. Mwnw mwzwli bir hwdiyyw gwtirmi]di. Balaca, bozumtul
meymundu.—Kwndirdwn sallanm\]d\, g=zlwri qara muncuqdan idi, i]\lday\rd\. Quyru`undan
dart\rd\n, yuxar\ ipw d\rma]\rd\. O gecw qonaqlar\m\z da`\l\]anda mwn a]a`\ endim, onlar\ yola
sald\m. Emin guya cwsarwtlwnmi]di. Hwywtdw Q=n[wbwyimi qaba`a buraxd\. Mwni kwnara [wkib dili-
doda`\ wsw-wsw dedi: “K=n^l, ne[w vaxtd\r swninlw ikilikdw dan\]maq istwyirdim. Xahi] edirwm,
ax\racan qulaq as. Mwn hwmi]w swni d^]^n^rwm. Ax]amlar g=zlwrimi pwncwrwnizdwn [wkmirwm.
I]\`\n\z s=n^r, sonra... inan ki, he[ sonra da yata bilmirwm... Gwl s=z^m^ yerw salma. Ha[an imkan
tapsan, g=r^]wk... Mwn ^rwyimi swnw a[may\nca...” “Zwhmwt [wkmw!—dedim.—Elw bir o qalm\]d\.
Atam e]itsw, neylwr!? Onu istwyirswn ki, mwn evdw g=z^ k=lgwli dolan\m? Bir dw bu barwdw dan\]san,
^z^nw baxmaram!..”
Mwn qwtiyywtlw ayr\l\b getdim. Evw qalxcaq, balondan xwlvwti hwywtw boyland\m. Emin fikirli halda
bir siqaret yand\rd\, suyu s^z^lw-s^z^lw evlwrinw yolland\. Sonra g=rd^m ki, dayand\, nw d^]^nd^sw,
wlindwki siqareti yerw [\rpd\; qaranl\qda x\rda q\`\lc\mlar qalxd\, s=nd^. Do`rusu, yaz\`\m gwldi
Eminw. Gwrwk o qwdwr swrt cavab vermwywydim.
Anas\ Q=n[wbwyim, deyirlwr, gwncliyindw hwddindwn art\q g=zwl olub. Elw indinin =z^ndw dw yax]\
qal\b. Xan\m arvadd\r. Ya]\ wlliyw [atsa da, g=rkwmindw qocal\q wlamwti yoxdur. Sifwtinw baxanda

---

16
adam\n xo]una gwlir, a`appaq, gipgirdw... G=zlwri i]\ql\, di]lwri swdwf kimi. He[ inanm\rsan ki, Emin
boyda o`ul anas\d\r.
9
Bir kwrw, yad\mdad\r, balaca idim; mwktwbdwn yay twtilinw [\xm\]d\m. Gwrwk ki, yeddinci sinfw
ke[mi]dim. Bak\da havalar q\zm\]d\. Q=n[wbwyim mwni bir hwftwliyw Buzovnadak\ ba`lar\na qonaq
aparmaq istwdi. Atam twk buraxmad\; anam\ da mwnw qo]du. Gedwndw tap]\rd\ ki: “G=z^n u]a`\n
^st^ndw olsun.”
Mwn Emini ilk dwfw lap yax\ndan onda g=rd^m. }umal bir o`lan idi. Instituta twzwcw girmi]di.
Deywswn mwni a`l\kwsmwz k=rpw hesab elwyirdi. Ba`lar\na gwldiyimiz he[ yar\m saat olmam\]d\.
{a`\r\b mwnw belw bir ultimatum verdi: “Bax... ]eytan, quyunun yan\nda oynamayacaqsan.
G^nortan\n istisindw ba`\n i[inw getmwywcwkswn; qurd-qu] sancar swni. Ke[i kimi dwr-divara, a`aca
d\rma]mayacaqsan—y\x\larsan, xatada biz qalar\q...”
Hwywtlwrindwki qollu-budaql\, uca [inardan uzun bir yellwncwk as\lm\]d\. O mwnim wn [ox
xo]lad\`\m wylwncw idi. Soru]dum: “Quyhaquya da minmwk olmaz?” G^ld^. G=dwk h=r^klwrimin
ucundan tutub dartd\: “Olar. Ancaq bwrk yellwnmw.”
Sonra... sonra mwn bir g^n^n i[indw dwlicwsinw Eminw vuruldum. Elw vuruldum ki, =z^m-=z^m^
tan\ya bilmwdim. Tezliklw ba`dan ]whwrw qay\daca`\m\, ondan uzaqla]aca`\m\ fiirlw]wndw mwni kwdwr
b^r^d^, qwmw batd\m, az qala h=nk^r^b a`lamaq istwdim. Ba]a d^]mwdim ki, o sevgi idi, nw idi,
^rwyimw hardan yol tapm\]d\, b^t^n v^cudumu lwrzwyw gwtirmi]di, mwni aciz, iradwsiz bir q\za
[evirmi]di. Eminin isw m^nasibwtindw zwrrw qwdwr d=n^] g=rm^rd^m.
Gecwlwr yatanda, yerimi anamla Q=n[wbwyimin aas\nda sal\rd\m; uzan\rd\m, g=zlwrimi qaranl\q
g=ylwrdw i]\lda]an ulduzlara zillwyirdim, hey... bax\rd\m. Bwzwn xoruz ban\nadwk kirpik [al\rd\m,
ayla dan\]\rd\m, ulduzlarla p\[\lda]\rd\m. Belw vaxtlarda Emin mwni [a`\rsayd\, yerimdwn [wyirtkw
twk s\[ray\b yan\na qa[ard\m. Hara deswydi, sevincwk gedwrdim. Swhwrwdwk onunla wl-wlw verib, yal\n
ayaqlar\mla d^nyan\ dola]ard\m, yorulmazd\m.
}whwrw gwlmwyimizw bircw g^n qalm\]d\. Mwn yellwncwkdw oturmu]dum, asta-asta y\r`alan\rd\m.
Xwyal\m uzaqlarda gwzirdi. Birdwn onun—Eminin swsini e]itdim: “K=n^l!” Dik at\ld\m. Hay verdim:
“Bwli.” O, ba`\n i[indwn gwlirdi. Bir nim[w ^z^m dwrmi]di. “Dar\xm\rsan, ]eytan q\z?” Qald\m, nw
deyim.
Emin wlindwki nim[wni [arhovuzun q\ra`\na qoyub soru]du: “Qa[sam, tuta bilwrswnmi mwni?”
Qwlbimw ]adl\q doldu: “Elw tutaram...”
“Ba]lad\q!” Emin wvvwl sa`a qa[d\, ard\nca cumdum. Sonra zwnnimi azd\rmaq ^[^n sola buruldu...
dala qay\td\. Mwn qollar\m\ geni] a[araq y^y^rd^m, ona yetmwyw can atd\m. Elw bildim Emini
tutsam, o hwmi]wlik =z^m^nk^ olacaq.
Ancaq arzuma [atmad\m. Evlwrinin dal\ndak\ heyva a`aclar\n\n aras\ndan ke[wndw b^drwyib
y\x\ld\m... bilwyim c\z\ld\...

---

17
Hwmin yerdwn ki, d^nwn Dwrya =pm^]d^.
Emingilin ba`lar\ndan qay\danda ^rwyimdw ba] qald\ran hisslwri nadir, qiymwtli bir t=hfw kimi
]whwrw gwtirdim. Lakin... [ox saxlama`\ bacarmad\m. Necw f=vrwn vurulmu]dumsa Eminw, elwcw dw
tez unutdum. Vw anlad\nm ki, mwnim o mwhwbbwt sand\`\m hwrcayi duy`ular\n ]\ltaql\`\ndan ba]qa
bir ]ey deyilmi]...
10
Son ke[diyimiz bwhsi =zl^y^mdw twkrar edw-edw gedirdim: “... Insan kwllwsinin beyin hisswsi swkkiz
s^m^kdwn ibarwtdir. Onlardan d=rd^ twkdir—wnsw, wsas, al\n vw xwlbir s^m^y^. Ikisi isw c^td^r;
twpw s^m^y^, gichah s^m^y^. Al\n, wnsw, twpw vw gichah s^m^klwrinin bir hisswsi kwllwnin qapa`\n\,
yerdw qalan s^m^klwr kwllwnin wsas\n\ tw]kil edir.”
Instituta ha[an gwlib [atm\]d\m, bilmwdim. Qabaqda, k^[wnin tinindw mavi bir “Volqa”
dayanm\]d\.Mwn yax\nla]anda ma]\n\n qap\s\ a[\ld\, Dwrya a]a`\ d^]d^.Swn demw, bu onunku idi.
Salam verib, wl tutdu, kefimi soru]du.
—Biz ki s=zlw]mi]dik mwn dwrsdwn qay\dandan sonra g=r^]wk.
—Elwdir... Ancaq o vaxtadwk ^rwyim d=zmwdi. Swndwn nigaran qald\m, K=n^lcan. Telefonda da
soyuq dan\]d\n.
Dwryan\n bu qay`\ke]liyi mwni elw hwywcanland\r\rd\ ki, ona tw]wkk^r etmwyw aciz qald\m. A[d\m
ma]\n\n dal qap\s\n\, wylw]dim.
—Getmirwm bu g^n instituta!—dedim.
O da s^kan\n arxas\nda oturdu:
—Hara s^r^m?
—Hara xwtrin istwyir.
Ma]\n yerindwn twrpwnwndw Dwrya qar]\s\ndak\ ki[ik aynadan mwnw g^l^ms^nd^.
—Al, bunu tax g=z^nw,—deyw azac\q uzaqla]caq o, d=] cibindwn [\xard\`\ qara ]^]wli eynwyini
[iyninin ^stdwn mwnw uzatd\:
—Niyw ki?—soru]dum.
—Tan\mas\nlar swni.

---

18
11
Ota`\m\n g^ndo`ara a[\lan pwncwrwsindwn xo]^zl^ bir swhwr g^l^mswyir. Yuxudan xeyli vaxtd\r
oyanm\]am. Ancaq qalxmaq istwmirwm, yer dwmi al\ram. G=zlwrimi yummu]am—d^nwnki
whvalatlar\ xat\rlay\ram. Daha do`rusu, g=r^rwm. Dwrya ilw ]irin s=hbwtlwrimizi, dal`alar\n ]\r\lt\s\na
qar\]an qwhqwhwlwrimizi e]idirwm. Bu twswvv^r sanki d^nwni geri qaytar\b ikinci kwrw twkra edir
mwnim[^n.
...Biz Bak\dan [\x\nca yax\n kwndlwrin dar\sqal, y=ndwmsiz yollar\ndan ke[irik. “Qayaalt\” deyilwn
sar\ qumlu, nwhaywtsiz bir sahilw gwlirik. Wtraf\n geni]liyi, havan\n safl\`\ ^rwyimi fwrwhlwndirir.
Yayda dwnizw [immwyw ax\]an adamlarla dolu olan bu sws-k^yl^ yerlwr indi tamam sakit vw
kimswsizdir. Twkcw qa`ay\lard\r sahilin dw Xwzwrin dw sakinlwri.
Dwrya suyun q\ra`\nda ma]\n\ bir d=vrw s^rwtlw f\rlad\b, saxlay\r, twkwrlwr, lwpwlwrlw ^t^lwnmi] ya]
qumun ^st^ndw nax\]l\ [evrwlwr c\z\r. Xwbwr al\ram:
—Swn elw niyw elwdin?
Mwn dw Dwryaya “Swn” deyirwm. “Siz” onu mwndwn, mwni ondan uzaqla]d\r\r.
Ma\]\ndan enirik. Dwrya yerdwki, ikiqat ha]iywli [evrwyw bax\b, sual\ma cavab verir:
—Bunun i[wrisindw bir g=zwl q\z\n ]wklini salaca`am.
Dwniz u`ulday\r. Sahilw qo]un-qo]un h^cum [wkwn dal`alar ]ahw qalx\r, qa`ay\lar qanadlar\n\ sulara
[\rp\r.
Ikimiz dw susuruq.
Bayaq yolda Dwrya sra`ag^nk^ mwyuslu`umun swbwbini =yrwndikdw qwribw bir s=z dedi: “Wgwr
mwnimlw belw g=r^]mwyw atandan ehtiyat edirswnsw, onun [arwsi asand\r: el[i g=ndwrwrwm,
ni]anlanar\q.”
—O ]wklini [wkmwk istwdiyin q\z kimdir?—soru]uram.
Dwrya zarafat\ ba]a d^]^r. Qolunu boynumdan a]\r\b, [iynimi ovcunda s\x\r.
Ilhama gwlmi] ]airlwrw twqlidwn ^z^n^ dwnizw tutub deyir:
—O q\z\n qaranqu] qanadlar\ twk zwrif, qara, [atma qa]lar\, uzun, s\z kirpiklwri var. G=zlwri wfsunlu
vw cazibwdard\r. Dodaqlar\ hwmi]wbahar q=n[wsidir. Aln\, yanaqlar\, [wnwsi, bo`az\ hamard\r, elw bil
a` mwrmwrdwn yonulub. Qwdim yunan wsatirlwrindwki g=zwllik ilahwsinin burnu kimi d^z vw sivri
burnu var. Xurmay\ ipwk tellwri [iyinlwrinw qwdwrdir. Cwnnwt sinwsindw bir c^t...
Mwn wlimlw onun a`z\n\ qapay\ram.

---

19
—Bwsdir...
Ma]\na s=ykwnwrwk belwcw yana]\ dayan\r\q.
Qar]\da, dwnizin ^f^qlwrw qovu]du`u uzaqlarda yelkwnli bir qay\q ^z^r. Dal`al\ sular\n k=ks^ndw
y\r`aland\qca gah dikwlir, gah bat\r, g=r^nmwz olur. Mwn, u]aql\qda wzbwrlwdiyim Ler
montov ]erinin misralar\n\ Xwzwrw oxuyuram:
“A`ar\r mavi dumanl\qda qwrib bir yelkwn.
O qwrib yelkwn uzaqlarda bilinmwz nw arar...”
Sonrak\ misralar\ Dwrya dilimdwn qap\r. Iftixar duy`usu ilw [evrilib ona bax\ram. Boyumuz bir
bwrabwrdwdir.
Elw mwmnunam ki... K=ks^m dw dwniz kimidir. Qalx\r... enir. Bilswydim, twkcw bu dwqiqwlwri
ya]amaq ^[^n do`ulmu]am, =mr^m^n belw g=dwkliyindwn ]ikaywtlwnmwzdim.
Dwrya [iynimi burax\r, bwdwnim ^]^rgwlwnir.
O, ki[ik bir taxta par[as\ tap\b, c\zd\`\ [evrwnin i[wrisinw girir. Hamar qumun ^stdw wlini sa`a-sola,
a]a`\-yuxar\ gwzdirwrwk wyri xwtlwr [wkir. Hwm dw ehtiyatla hwrwkwt edir ki, ayaqlar\n\n izi ora
d^]mwsin.
Onca dwqiqw ke[mwmi] mwn yerdw b=y^k wksimi g=r^ncw onun bacar\`\na heyrwtlwnirwm.
Dwrya dikwlib, kwnara adlay\r, boynunu yana wywrwk g=zlwrini q\y\r, [wkdiyi rwsmw diqqwt yetirir vw
wmwlindwn raz\ twki q^rrwlwnir.
—Ox]ar\ varm\ swnw, K=n^l?
—Lap eynilw mwn =z^mwm!—deyirwm. —Ancaq... heyf zwhmwtindwn! Pozulub gedwcwk...
—Can\n sa` olsun. Bircw dwfw baxd\nsa, kifaywtdir. Qoy pozulsun. Orijinal\ ki, ^rwyimdwdir...
Sonra Dwrya ma]\nda oturub, mwni yan\na [a`\r\r. Mwqswdini duyuram: =pmwk istwyir. {wkilib bir
q\raqda dayan\ram. O, a]a`\ enib, pwncwlwri ^stdw o`run-o`run yax\nla]araq, arxadan mwni tutma`a
[al\]\r. Qa[\ram... Ucadan g^lw-g^lw ma]\n\n d=vrwsindw f\rlan\ram. Dwrya da ard\mca y^y^r^r...
Emingilin ba`lar\nda da belwcw oynad\`\m\z yad\ma d^]^r. Bir anl\`a qwlbim kwdwrlwnir vw tez dw
ke[ir.
Ikimiz dw dururuq. Nwfwsimizi dwririk.
—Tutaca`am!—deyir Dwrya.
—Tuta bilmwywcwkswn!—deyirwm.

---

20
—Baxar\q!
—Baxar\q!
Dwrya qwfildwn irwli at\l\r, mwn yenw g=t^r^l^rwm...
Yoruldu`umu hiss edincw cwld ma]\na twpilib i[wridwn qap\lar\n d=rd^n^ dw ba`lay\ram... Dwrya
vwziyywti belw g=rcwk tez wlini cibinw sal\b qurdalan\r. Ancaq nahaq yerw! A[arlar ma]\n\n
^st^ndwdir...
—Zwhmwt [wkmw! Bax... Bax... bunlar\ axtar\rsan?—deyw a[arlar\ [\xar\b zwncirindwn tutaraq
pwncwrwnin qaba`\nda yellwdirwm, ]^]wnin arxas\nda ona ac\q verirwm...
Bu wsnada anam\n swsi mwni diksindirir:
—K=n^l, q\z\m, bwsdir yatd\n, dur, wl-^z^n^ yu, nahar\n\ elw...
Mwn Dwryadan da, dwnizdwn dw ayr\l\ram. Wlimdwki zwncirli a[arlar yoxa [\x\r...
}wklim dw sahilin qumsall\`\nda qal\r...
12
Mwn lap u]aql\qdan bwdii kitablar\n aludwsi olmu]am. Wlimw ke[wn ]erlwri, romanlar\ gecw-g^nd^z,
d=nw-d=nw oxumu]am, yorulmam\]am. M^taliwyw acm\]am—[=rwk kimi, susam\]am—su kimi.
Kitablar mwni yax\n-uzaq ke[mi]lwrw apar\b—sevindirib dw, kwdwrlwndirib dw; twbiwti, iqlimi tan\]
do`ma ellwri, yad, q^rbwt =lkwlwri gwzdirib, qwribw insanlarla rastla]d\r\b kitablar. Bu qiyabi
swyahwtlwr zaman\ hwyatda mwsud, bwxtwvwr ya]ayanlar\ da, wzab-wziyywt girdab\nda [apalayanlar\ da,
sevgisindw v^sala yetwnlwri dw, hicran atw]indw qovrulanlar\ da g=rm^]wm.
Mwn kitablar\ m^qwddws sanm\]am, hwr s=z^nw, kwlmwsinw inanm\]am; m^wlliflwrini isw pey`wmbwr
twswvv^r^ndw zwnn etmi]wm. Bwzwn elw twsirlwnmi]wm ki, =z^m dw yazmaq hwvwsinw d^]m^]wm,
ancaq bacarmam\]am...
Sonralar, nisbwtwn a`l\kwswr [a`lar\mda hekayw naminw bir ne[w hadisw qura]d\rm\]am. Lakin
utand\`\mdan he[ kwsw g=stwrmwmi]wm. Saxlam\]am kitablar\m\n aras\nda, vwrwqlwr xwzan
yarpaqlar\ twk saral\b, solub... Onlardan biri dw Emingilin ba`lar\ndan qay\dan ax]am\ yazd\`\m
“Q\z—bwn=v]w” whvalat\d\r.
Bir ara az qalm\]d\ redaksiyalara aparacaqd\m. Yax]\ ki, cwsarwt elwmwdim. Xwbwr tutsayd\ Emin, indi
xwcalwtdwn ^z^nw necw baxard\m?
A[\`\n\ deswm, o yaz\ bu g^n ba]qalar\na mwnas\z da g=r^nsw, mwnim ^[^n =z qiymwtini itirmwyib.
C\r\b atma`a heyfsilwnirwm, wlim gwlmir. “”Qoy dursun, mwnw mane[ilyi yoxdur ki!”—fikirlw]irwm,
hwlw dw saxlay\ram.
... Bahar fwslidir...

---

21
{=ldw twnha bwn=v]w bitir... Bir o`lan onun yan\ndan etinas\z vw laqeydliklw =t^r. Bwn=v]w isw
dwrilmwk, o`lan\n ^rwyinin ^stw sanc\lmaq istwyir... M^ywsswr olmur. Bu hwsrwt bwn=v]wnin zwrif
qwlbini incidir, boynu q^sswdwn b^k^lw qal\r...
Bwn=v]w—q\zd\r, q\z—mwnwm, o`lan da Emindir...
Orta mwktwbi qurtard\. Atam qoymad\ bu yolu tutum. “}airlik, wdiblik ki]i pe]wsidir”—dedi vw mwni
hwkimliyw s=vq etdi.
Be] ayd\r tibb institutunda oxuyuram. Bura daxil oldu`umdan naraz\ deyilwm.
Hwkim dw insanlara bwx] elwdiyi wlavw =mr^n m^wllifidir. D^nyada bundan ]wrwfli nw var ki?!
13
Dwrya ilw tan\] oldu`umuz bir ayd\r. Bu m^ddwt wrzindw hwr g^n g=r^]w bilmwswk dw, m^tlwq
zwnglw]irik. Atam\n qorxusundan cwmi ^[ dwfw gwzmwyw [\xm\]\q. Onda da yar\ ^rwyim evdw qal\b.
Indi Dwryas\z dar\x\ram. O mwnim[^n wn wziz, do`ma bir adama [evrilib. Institutda m^hazirwlwr
zaman\ tez-tez yad\ma d^]^r. Evw gwlwndw dw hwmi]w qula`\m swsdw olur. Elw bilirwm bu dwqiqw
arxadan onun swsini e]idwcwywm: “K=n^l!..” deyw mwni [a`\racaq.
Fwzilw diliyanm\], bizi kinoda g=rd^y^n^ fak^ltwmizdw q\zlar\n [oxuna dan\]\b.
Eh!.. Qoy ham\ya yays\n! Wvvwl-ax\r hwr ]ey a]kara [\xacaq.
Sevmwk cinaywt say\lsayd\, gwrwk b^t^n bw]wriyywt m^hakimw olunayd\!
14
Adam mwhwbbwtin qwdrini araya hicran d^]wndw bilir. Bir hwftwdir dwli kimiywm. Evw gwldimmi,
otaqlarda vurnuxuram. Dwryan\n yolunu g=zlwyirwm. Moskvaya rwssamlar\n, heykwltwra]lar\n
m^]avirwsinw gedib.Hesabla gwrwk ya sabah, ya biri g^n qay\ts\n. Twyyarwdwn evwn twki mwnw zwng
[alacaq.
Yax]\ ki, bir yol telefonla dan\]m\]\q... Amma mwni nigaran qoyub. Wlcwklwrini yad\ndan [\xar\b
aparmay\b. Bu swhwr elw ona g=rw radioya qulaq asd\m. O twrwflwrdw m=hkwm ]axtad\r. Moskvan\n
q\]\n\ mwn dw g=rm^]wm... Ma`azalardan wlcwk tapmasa, barmaqlar\ donacaq Dwryam\n.
Sra`ag^n telefonla soru]dum:
“Oralar [ox soyuqdur?”
Cavab verdi: “Onu mwn bilmwrwm, K=n^l!”
Xwbwr ald\m: “Niyw?”

---

22
Dedi: “{^nki mwni swnin mwhwbbwtin isidir!..”
15
B^t^n g^n^ Dwryas\z Dwrya ilw oldum. Yalq\z vaxtlar\m\n hwms=hbwti bwn=v]wli dwftwrimi qar]\ma
qoydum, xwyal\mda twqvimin otuz be] vwrwqini geri [evirdim, yanvar\n on alt\s\na qay\td\m. Dwrya
ilw ba]lanan tan\]l\`\m\z\ incwliklwrinw qwdwr ^rwk dolusu fwrwhlw xat\rlaya-xat\rlaya a` swhifwlwrw
k=[^rd^m.
M^layim bir ax]am [a`\d\r. Q\]\n il\q g^norta nwfwsi qismwn soyumu]dur. }wffaf, mavi g=y
q^bbwsinw a` t^l kimi param-par[a buludlar swpwlwnib. }whwrin quzeyw baxan pwncwrwlwrindw
]=lwlwnwn alov rwngli ]wfwqlwr g=z qama]d\r\r.
Mwn institutdan [\xm\]am, ancaq evw twlwsmirwm. Wlimdw, kitab dolu portfel sahil k^[wsinw twrwf
add\mlay\ram.
Dar\x\ram, hwyat\mda nwsw [at\]m\r. Hwms=hbwtmi, musiqimi, wylwncwmi, k=nl^m nw istwyir, =z^m
dw bilmirwm. Divarlara yap\]d\r\lm\] sol`un afi]alara =twri nwzwr sal\ram. Onlardak\ z=vqs^z ]wkillwr,
yaz\lar rwngbwrwng, tama]alar, konsertlwr isw k=hnw, twkrar vw yeknwswqdir. G=z^m dw, ^rwyim dw
twzwlik axtar\r.
“67-nin swrgisi”—bu al-q\rm\z\ ba]l\ql\ elan\ oxuyunca ayaq saxlay\ram: yax\ndak\ muzeydw m^asir
rwssamlar\n, heykwltwra]lar\n wswrlwri qoyulub.
“Gedib baxaca`am”—deyw istiqamwtimi dwyi]ib ora yollan\ram.
...Fasad\ qo]a s^tunlu b=y^k binan\n vestib^l^ndw soyunuram. Yuxar\ qalx\b salonlar\ bir-bir
gwzirwm.
Rwsmlwr...heykwllwr...b^stlwr c^rbwc^rd^r—canl\lar\ da var, =l^lwri dw. Swrgi yenicw a[\l\b, adamla
doludur. Havas\ istidir. Lakin m^cwrrwd, anla]\lmaz ]wkillwr as\lan otaqlar bo]dur, soyuqdur.
Bayaqdan onu da hiss edirwm—q\vr\msa[l\ bir o`lan kwnardan mwnw [ox diqqwtlw bax\r, ywqin
kimwsw ox]ad\r. Whwmiyywt vermirwm. +z^m^ g=rmwmwzliyw qoymu]am.
Xwzwr sahilindwki qara-boz qayal\qlar\, Ab]eronun ya]\l ba`lar\n\ vw yast\yapalaq y=ndwmsiz evlwrini
twsvir edwn mwnzwrwnin =n^ndwn etinas\z ke[w bilmirwm. Bu yerlwr mwnw tan\], do`ma g=r^n^r.
Emini xat\rlad\r. “Bax... K=n^l, quyunun yan\nda oynamayacaqsan. G^nortan\n istisindw ba`\n i[inw
getmwywcwkswn—qurd-qu] sancar swni. Ke[i kimi dwr-divara, a`aca d\rma]mayacaqsan—y\x\larsan,
xatada biz qalar\q...” Dwlisov u]aql\q [a`lar\m uzaqda qald\...
—Ba`\]lay\n...—deyw arxadan qula`\ma dwywn sws mwni fikirdwn ay\r\r. Geri d=ncwk yenw hwmin
q\vr\msa[ o`lan\ g=r^rwm.
—Buyurun.

---

23
O, ayaqlar\n\ c^tlwyib, qar]\mda h=rmwtlw twzim edir:
—&zr istwyirwm... Siz neft[i Murad\n q\z\ deyilsiniz?
“Bu mwnim atam\ hardan tan\y\r?”
Deyirwm:
—Bwli.
O`lan rahatl\qla k=ks =t^r^r, ehmalca ba]\n\ wsdirwrwk g^l^ms^n^r.
—Elw bunu soru]acaqd\m... Zwnnim mwni aldatmay\b.
Mwn hwlw he[ nw anlam\ram.
—Bwywndinizmi ki]inin obraz\n\?
—Hh... Bilmirwm siz hans\ ki]ini deyirsiniz?
O`lan duruxur:
—Zwhmwt olmasa bura gwlin.
O mwni i[wri salona apar\b, k^ncdw ^z^ i]\`a qoyulmu] yekw bir b^st^ g=stwrir.
—Bunu g=rmwmisiniz?
Baxan kimi atam\ tan\y\ram. “Pa!”—deyw iradwsiz p\[\lday\ram. B^st^n b=yr^ndwki x\rda yaz\lar
g=z^mw sata]\r: “Dwrya Zwkizadw.”
—Ha[an d^zwldiblwr bunu? He[ xwbwrim yoxdur...
O dinmir.
—Mwn bu heykwltwra]\n ad\n\ e]itmi]wm.
O`lan yenw bayaqk\ twki ayaqlar\n\ c^tlwyib, h=rmwtlw twzim edwrwk wlini irwli uzad\r:
—Elw isw tan\] olaq: Dwrya Zwkizadw. Bu i] mwnimkidir...
—Sizinkidir?!—deyw mwn s=vqi-twbiilw onunla wl tuturam vw o`lana =twri bir nwzwr f\rlad\ram.
—He[ g=zlwmwdiyim halda sevindirdiniz mwni...
B^st eynilw atamd\r, geni] aln\, [at\lm\] qal\n, p\rp\z qa]lar\, ciddi bax\]lar\, [=k^k ovurdlar\, [wnwsi,
dodaqlar\, b\`lar\ ham\s\, ham\s\ onunkudur.
Dwrya izahat verir.

---

24
—Mwnw xarakterik bir neft[i obraz\ laz\m idi. {oxdand\ gwzirdim, axtar\rd\m... Ax\r\nc\ kwrw
mwdwnw gedwndw twsad^fwn Murad wmi ilw rastla]d\m. Ki]inin sifwtinw baxan kimi dedim: “Tapd\m!
Elw budur!”—O, azac\q susub q\s\la-q\s\la s=z^nw davam edir:—Amma, xwtrinizw dwymwsin, K=n^l
xan\m, yaman t^ndmwcaz atan\z var. Onu dilw tutub be]-alt\ dwfw emalatxanama apar\nca anadan
wmdiyim s^d burnumdan gwlib...Hwr seansda da yar\m saatdan art\q oturmay\b.
+z^mdwn xwbwrsiz ]adl\qla qwhqwhw [wkirwm:
—Siz ki onu yola gwtirmisiniz, qwhrwmans\n\z, deyirwm.—Atam bu barwdw evimizdw bir kwlmw dw
dan\]may\b.
Dwrya umu-k^s^ elwyir:
—He[ gwlib heykwlinw dw baxmay\b.
S=hbwtimiz kwsilir. Susuruq. Nwzwrlwrimiz ani olaraq qar]\la]\r. Duyuram, Dwrya nwsw demwk istwyir,
g=zlwri g^l^r. Ancaq ^rwk elwmir. Sonra eyhamla dillwnir:
—Yax]\ ki, bu g^n muzeyw gwldim...
Soru]uram:
—Siz? Mwn?
—Elw ikimiz dw! Yoxsa, bu tan\]l\q olmayacaqd\..
—Ancaq bir mwswlw mwnw qaranl\q qald\, —deyw m=vzunu dwyi]mwk mwqswdi ilw araya s=z at\ram.
—Siz nwdwn bildiniz mwn neft[i Murad\n q\z\yam? Ax\, atama o qwdwr dw ox]arl\`\m yoxdur...
Dwryan\n n^fuzedici bax\]lar\ yenw sifwtimdw gwzir.
—Bunu siz deyirsiniz, K=n^l xan\m. Amma mwn, bir heykwltwra] m^]ahidwsi ilw diqqwt yetirwndw,
sizi atan\za ox]adan wlamwtlwri, cizgilwri [ox ayd\n g=r^rwm. X^suswn g=zlwrinizdwki i]\lt\,
kirpiklwrininzin d^z^l^]^, [wnwniz, ^zr istwyirwm, hwtta dodaqlar\n\z belw Murad wmini xat\rlad\r...
Onun s=zlwrindwn utan\ram. &z^m^ yana [evirwndw b^stdwn atam\n qa]qabaql\ bax\]lar\ mwnw
zillwnir. Sanki, namwhrwm bir o`lanla belw ]irin-]irin dan\]d\`\ma qeyzlwnir.
Dwrya getmwyw haz\rla]d\`\m\ hiss edincw:
—G=zlwyin, K=n^l xan\m, elw mwn dw [\x\ram,—deyir vw twlwsik uzaqla]\r.
Vestib^ldw geyinwndw o, yenw mwnw yax\nla]\r, icazw al\b, paltomu tutur. “Yox” demwyw dilim gwlmir.
Sonra swrgidwn evimizw qwdwr mwn =z^mdw olmuram. Fikrim Dwryada qal\r. Onunla yana]\
add\mlad\`\ma sevinirwm. Vw bu ^nsiyywtdwn qwlbimw elw xo] bir rahat[\l\q s^z^l^r ki... K^[wmizw
[atanda ayr\laca`\m\za heyfsilwnirwm.

---

25
Dwrya sabah mwnimlw yenw g=r^]mwk istwyir. Sehrlwnmi] kimi, ixtiyars\z raz\l\q verirwm,
d^]^nmwdwn, qorxmadan... Bu g^n K=n^l deyilwm mwn, ba]qa bir q\zam.
Darvazam\zdan girwndw Dwrya mwni [a`\r\b, twkidlw tap]\r\r:
—Sizdwn twvwqqw edirwm, K=n^l xan\m. Murad wmi tan\] oldu`umuzu bilmwsin. Fikirlw]wr ki, biz
[oxdan\n dostlar\y\q; b^st^n^ dw elw sizin xwtrinizw d^zwltmi]wm... Tw]wkk^r wvwzinw nahaqdan
nifrwt qazanaram.
Evw gwlincw ]adl\`\mdan atam\n boynuna sar\l\b =p^rwm:
—Pa, twbrik edirwm swni!.. Swrgidw heykwlini qoyublar! Niyw sws salm\rsan, hw? Elw canl\d\r ki, pa,
deyirswn bws, indicw dil a[\b dan\]acaq. +z^ dw birinci mwnw ac\qlanacaq. Q\]q\racaq. “Ay q\z, burda
nw gwzirswn, getswnw evw!”
Atam he[ hal\n\ da dwyi]mir:
—{ox az vaxt\m\ alm\]d\ o gwdw, bir dw durub swrgisinw gedwcwywm?!. Elw swn g=rm^swn, kifaywtdir.
Mwn =z ota`\ma qa[\ram. Paltomu, papa`\m\ [\xar\b bir kwnara tullay\ram. Qollar\m\ a[\b aynan\n
qaba`\nda f\rlan\ram. Sa[lar\m da`\l\r. “Dwrya!”—deyw [a`\rmaq, qwhqwhw [wkmwk, u]aq twki at\l\b-
d^]mwk istwyirwm...
16
Bu ax]am gecwywdwk telefonun yan\nda oturub qwzetlwrw baxd\m, kitab oxudum... “Spidola”n\
qurdalad\m, xaricdwn tutdu`um musiqilwrw qulaq asd\m. Atam da, anam da [oxdan yatm\]d\.
Dwryan\n zwngini g=zlwyirdim. Maraql\ bir xwbwr vard\ qwzetdw: mw]hur alman alimi Vilhelm
Humbaldt g=zwl, a`\ll\ z=vcwsi Karolina fon Daxroydenw q\rx d=rd il wrzindw hwr g^n y^z xwtt ]er
ithaf edib. Onlar otuz be] il intwhas\z bir mwhwbbwtlw ya]ay\blar. Karolinan\n vwfat\ndan sonra da
Humbaldt onu unutmay\b. +mr^n^n ax\r\na kimi, hwr swhwr yazd\`\ ]eri ax]am apar\b sevimli
qad\n\n mwzar\ ^stdw oxuma`\ bir adwt ]wklinw sal\b...
“Qwribwdir!—Fikirlw]dim. —Swn demw, almanlar\n da =z mwcnunu varm\]!..”
Ota`a cilgiltili qar\]\q fwrwh doldu. Intizar\m bir anda yoxald\.
O idi. Ikicw kwlmw s=z^ ilw ^rwyim twskinlik tapd\.
—Salam... Salam, K=n^l... Necwswn?
P\[\ldad\m:
—Yax]\yam. Gwlib [\xd\n?..
—Hw... Mwn dedim indiyw yatm\] olarsan.

---

26
—He[ g=z^mw yuxu gedwr... Hardan dan\]\rsan?
—Aerodromdan. Ba`\]la, narahat elwdim swni.
—Yox...
—Yatginwn... Sabah istirahwt g^n^d^r, g=r^]wrik... Yax]\m\?
—Nw vaxt?
—Saat... ne[wdw istwyirswn?
Fikirlw]dim.
—Birdw.
—{ox g=zwl!
—Harda?
—Elw orada... Gecwn xeyrw qals\n.
—Sa` ol...
—+p^rwm swni!
Arxay\nl\qla nwfws ald\m. “”Elw orada” metronun “Bak\ Soveti” stansiyas\ demwkdi.
I[wri evdwn atam\n bo`uq swsi e]idildi:
—Kimdir gecwnin bu vwdwsindw zwng [alan?!
—Pa, swhvwn bura d^]m^]d^lwr.
—Bws swn niyw oyaqsan?
—Dwrslwrimi haz\rlay\rd\m, pa. Indicw qurtard\m.
K=ks^n^ =t^rd^, lakin dinmwdi. I]\`\ ke[irdim. Barmaqlar\m\n ucunda [arpay\ma yax\nla]d\m. Tez
soyunub yerimw uzand\m.
...Bu gecw yor`ana deyil, sanki ]adl\`a b^r^nd^m...vw g=zlwrimi yumunca asta-asta wriyib ]irin bir
yuxuya qar\]d\m...

---

27
17
Swhwr ]wn vw g^mrah oyanm\]d\m. Sevincim mahn\ya [evrilmi]di; [arpay\m\ swliqwyw salanda
dodaqalt\ z^mz^mw edirdim:
Alma atd\m, nar gwldi\
Kwtan k=ynwk dar gwldi.
Qap\ya k=lgw d^]d^,
Elw bildim yar gwldi...
Bir hwftwlik ayr\l\qdan sonra bu g^n yenw Dwrya ilw g=r^]wcwkdim. “Nw romantik dw ad\
var,—fikirlw]irdim.—Dwrya! Bu kwlmwni hwr dwfw dilimw gwtirwndw nwhaywtsiz mavi sular dal`alan\r
g=zlwrimin qaba`\nda. Qwlbimw sanki swrinlik yay\l\r... Dwnizin nwfwsini duyuram...”
Atam, biz yatm\] ikwn s^bhdwn durub ba`a gedib. Ki]i twzwhwvwsdir. Buzovnada yer g=t^r^b—ev
tikdirir, quyu qazd\r\r. Bu yay istirahwtw =z ba`\m\za k=[wcwyik. Mwn g=rmwmi]wm, anam deyir, lap
lwpwd=ywndwdir, “xo]bwxtlikdwn” orada da Q=n[wbwyimlw qon]uyuq. Wvvwl buna sevinirdim. Indi
yox. Mwnw qalsa, Dwrya mwswlwsindwn sonra Eminin g=z^ndwn m^mk^n qwdwr uzaq olard\m. Ancaq
neylwyw bilwrwm...
G=nortaya kimi evdw oturma`a swbrim [atmad\. {\x\b gwzinmwk istwdim.
Paltomu geyirdim, telefon swslwndi. Zwng [alan Dwrya olmamal\ idi. Dwstwyi anam g=t^rd^:
—K=n^l, Q=n[wbwyimin o`ludur,—dedi,—swni [a`\r\r.
Heyrwtlwndim:
—Kim?!
Arvad s=ylwndi:
—Ay q\z, Emini tan\m\rsan?
—Neylwyir o mwni?
—Nw bilim, gwl =z^ndwn soru]...
Anam nwsw ikiba]l\ dan\]\rd\. Telefona yax\nla]d\m:
—Alo?..—deyw twwcc^b^m^ gizlwtmwyw [al\]araq dillwndim.—Bwli, K=n^ld^r.. Ah.. Salam, Emin..
Eybi yoxdur... Onsuz da elw [\x\ram... Iki-^[ dwqiqwyw enirwm a]a`\.
Anam\ bu g^n tan\m\rd\m. He[ maraqlanmad\ ki, o nw deyir.. Ha[an yan\mdan [wkilib getdi,
bilmwdim.

---

28
Emindwn [\xmayan i]: “K=n^l, zwhmwt olmazsa, yar\m saatl\`a a]a`\ d^]. Swninlw i]im var...”
Qwribwdir, o mwni neynirdi?
Bay\r\n g^nw]li-]axtal\ twmiz havas\ adam\n ciywrlwrinw dolduqca, =z^ndw bir u]aq y^ng^ll^y^ hiss
edirdi.
K^[wmizin ba]\nda dayanm\] Emin, mwni g=r^ncw hwrwkwtw gwlib g^l^ms^nd^. Wvvwlki yolda]l\q
swmimiyywti ilw hal-whval tutduq; atam\, anam\ xwbwr ald\.
Bilirdim ki, bunlar ham\s\ wsas s=hbwtin m^qwddimwsidir, mwtlwb daldad\r. Dinmwzcw, asta-asta
yana]\ add\mlad\q. Emin g=dwk, boz palto geymi]di. Boynuna qara-q\rm\z\ zolaql\ ]wrf dolam]d\.
Sa[lar\n\ sol yandan ta` ay\r\b sa`a daram\]d\. Bu onu ya]\ndan da cavan g=stwrirdi. G=zlwrindw vw
sifwtinin ifadwsindw narahatl\q, nigaran[\l\q twzah^r^ vard\. Elw bil ^rwyi dolu idi, sirrini gizlwdirdi.
Ha[andan-ha[ana Emin hwywcanl\, titrwk swslw s=zw ba]lad\:
—K=n^l, swndwn bir ]ey soru]sam, [wkinmwdwn d^z^n^ deywrswnmi?!
Mwwttwl qald\m. Nw cavab verwcwyimi tezliklw dwrk etmwdim.
—Qwribw suald\r... Bax\r nw soru]acaqsan...
—Elw bir ]ey ki, ondan mwnim hwyat\m, gwlwcwyim, swadwtim as\l\d\r!
Emini he[ bu c^r ciddi g=rmwmi]dim. Rwngi a`arm\]d\. +z^ dw elw dan\]\rd\ ki, guya mwnw
ac\qlan\rd\.
—Insafla, a[\q s=ylw, K=n^l, swni sevdiyimi bilirswnmi?!
Hwqiqwti boynuma alma`a [wkindim. D^]^nd^m: “Ona qalarsa, bu sual\ wvvwlcw mwn swnw
vermwliywm.”
—Bir yol nwsw e]itdirmi]din mwnw,—dedim.
Eminin dodaqlar\nda istehzal\ twbwss^m gwzdi.
—Bir yol... nwsw e]itdirmi]dim? Yax]\ ki, o yad\ndad\r. K=n^l, ax\ ona qwdwr swn mwktwbli q\z idin.
Mwni duymazd\n da... O ya]da swnw ba]qa g=zlw baxma`a nw haqq\m vard\. Indi... b=y^m^swn,
d^nwnki K=n^l deyilswn, institut twlwbwsiswn. Ixtiyar\n =z wlindwdir.
“Wcwb dw! Bu dwqiqw ixtiyar\m Dwryadad\r. Swninsw bunlardan xwbwrin yoxdur, Emin. Mwn onu
sevirwm... Swn hwlw dw mwnw ^mid bwslwyirswn. Eh!.. D^nwn bu s=zlwri demwk tez idisw, bu g^n dw
gecdi, Emin! Yubanm\san... Bundan sonra swnw k=nl^m^ yox, ancaq twswlli verw bilwrwm...”
O, susdu`umu raz\l\q wlamwti san\b, inamla davam etdi:

---

29
—Ke[wn dwfwki etiraz\na g=rw swni q\namad\m. Wksinw, g=z^mdw daha da y^kswldin, [^nki haql\
idin; evdwn xwlvwti i] tutmaq istwmirdin. Ka] b^t^n ata-anal\ q\zlar bu barwdw swnw ox]ayayd\. Heyf
ki, belwlwri azd\r...
“Do`rudur,—deyw =zl^y^mdw onun ax\r\nc\ s=z^n^ twsdiqlwdim. —Elwlwri [ox azd\r, he[ mwn dw o
c^r deyilwm!”
Biz dan\]a-dan\]a gwlib ]whwrin mwrkwzinw [atd\q. Nizami muzeyinin qaba`\ndan ke[wndw tindwki
^[^zl^ saata baxd\m. Q\rx dwqiqw dw yubana bilwrdim. Sonra bir bwhanw tap\b ayr\lmal\yd\m.
Emin ba]\n\ qald\rmadan xwbwr ald\:
—K=n^l, bu g^nlwrdw evinizdw mwnim s=hbwtim olmay\b?
—Yox... Necw?!
Tez, =twn hwftw Q=n[wbwyimin bizw getdiyini xat\rlad\m.
—Mwn anam\ sizw g=ndwrmi]dim. Mwswlwnin ucundan-qula`\ndan Mwrmwr xalaya e]itdirib.
Cavab\ndan belw [\x\b ki, o bu i]w wsla etiraz etmir. Hwtta dedib K=n^l dw Eminin xwtrini istwyir.
Mwncw onunla hwyat qurma`a naraz\ olmaz... Ancaq, wlbwttw, son s=z yenw swninkidir...
&rwyim birdwn-birw s\x\ld\. Mwni hwrarwt [ul`ad\. K^[wnin ortas\nda dayand\m.
—Swn Q=n[wbwyimi anam\n yan\na nahaq g=ndwrmiswn!—dedim.—Bilmirswn ki, bizim evdw atam...
—Onunla da atam dan\]\b, K=n^l.
—Ha[an?!
—Ke[wn istirahwt g^n^ ba`a gedwndw s=hbwtlw]iblwr.
—Nw deyib?!
—O da anan kimi...
Emin [evrilib ^z^mw baxanda g=zlwrinw inanmad\.
—Swnw nw oldu, K=n^l? Rwngin niyw belw dwyi]di?..
Dinmwdim. Geri qay\td\m. Emin dw mwnimlw. Bu halda Dwrya ilw g=r^]mwk istwmwdim.
Mwhwllwmizw [atanda hwr ikimiz ayaq saxlad\q, ^z-^zw durduq. O, fikrimi bir daha qwti =yrwnmwk
mwcburiyywti ilw soru]du:
—K=n^l, mwn belw anlad\m ki... swn rwdd edirswn twklifimi, elwmi?
“Hw” demwyw dilim gwlmwdi. Ba]\m\ twrpwtdim.

---

30
F=vrwn Eminin sifwtindw s^ni g^l^ms^nmwklw twbii a`lams\nmaqdan yaranan, anla]\lmas\ [wtin,
qwribw bir ifadw yarand\.
—&rwyin h=km^ wleyhinw [\xmaq [wtindir,—dedi.—Swndw nw twqsir...
O, evlwrinw getdi. Mwn donub yerimdw qald\m...
18
Sevinclw, mahn\ ilw ba]lanan istirahwt g^n^m kwdwrlw, g=z ya]\ ilw qurtard\.
... Evw gwlib ota`\ma [wkildim. Anama dedim, kefsizlwmi]wm. Uzand\m.
Eminw yamanl\q etmi]dim—=z^m^ saxlaya bilmwdim, a`lad\m.
Dwrya ilw g=r^]wcwyimiz vaxt da ke[di. Arada telefon cingildwdi. Qalxmad\m.
Anam cavab verdi:
—Allo? Kimdir,—edi.—Emindir? Yox?.. Can\n sa` olsun, bala, bu swfwr n=mrwni d^z y\`arsan...
Dwstwyi qoydu.
Dan\]an ywqin Dwrya idi. Anam isw Eminw ox]atm\]d\. Bu nahaqdan deyildi. Evw qan\qara
qay\td\`\mdan, [ox g^man, mwswlwni duymu]du. O da mwyus idi...
Anam ba]\na x\na qoyub. G=y[wklw]ib. Dwrya deyir, mwn atama ox]ay\ram. Amma raz\la]m\ram.
Mwn anama baxanda otuz il sonrak\ =z^m^ g=r^rwm. Qa]-g=z^m^ elw bil ondan borc alm\]am.
Kirpiklwri dw eynwn mwnimki twk s\z vw uzundur. Hwlw ^z^m gilwsinw ox]ar dodaqlar\, d^z burnu...
Bircw [wnwsinin zwnwxdan\ mwndw yoxdur. Ancaq o, bir az k=kd^r. Kitabxanada i]i y^ng^ld^r.
Twnwff^sdwn-twnwff^sw ayaq ^stw olur. U]aqlar dwrsw girwndw o da oturub kitab oxuyur.
Anam otaqdan [\xanda astanada ayaq saxlay\b maraqland\:
—Eminin bayaq nw i]i vard\ swninlw?
—He[,—dedim,—ma. Bir kwlmw s=z soru]acaqd\.
&rwyi d=zmwdi anam\n:
—Soru]dumu?
Mwndwn cavab almad\`\n\ g=rwn arvad matwm i[indw k=lgw kimi yava]-yava] [wkildi...
19

---

31
Mwn aptekdwn dwrman al\b evw qay\danda Q=n[wbwyimi swsindwn tan\d\m:
—...Wgwr bilswm ki, K=n^l^n meyli qeyrisinwdir, can\n[^n, Mwrmwr, he[ durub bura gwlmwzdim.
Eminw dw deywrdim ki, o`ul, bu sevdan ba] tutmad\. Get, =z^nw ayr\ q\z axtar.
—...
—Wlbwttw, elw deyil. Tan\m\ram onu bwywm? Mwswlw buras\ndad\r ki, naz elwyir. U]a`\m\n da
nahaqdan qan\n\ qarald\r, bizim dw.
Anam xwstwlwnmi]di. Bo`az\ a`r\d\`\ndan [ox yava] dan\]\rd\. Zal\n aral\ qalm\] qap\s\ aras\ndan,
ancaq Q=n[wbwyimin hwywcanla, ucadan dediklwrini e]idirdim.
Mwn ehtiyatla =z ota`\ma ke[im. Anam\n zwif swsi gwlib qula`\ma [atmasa da, hwr ]ey ba]a
d^]^l^rd^:
—...
—{ox sa` ol, Mwrmwr, iki stwkan i[dim bwsdir. Elw s^frw q\ra`\ndan indicw durdum.
—...
—D^nwn Emin K=n^ldwn ayr\landan sonra bir g^ndw girdi i[wri ki, g=rswydin, deywrdin bws, iraq
olsun ne[w ilin xwstwsidir. &rwyimw od d^]d^.
S=hbwtw azac\q ara verildi. Sonra anam nw soru]du, mwnw [atmad\. Q=n[wbwyim cavab\nda dedi:
—Swn allah, Emin xwbwr tutmas\n, mwnim bura gwldiyimdwn.. M=hkwm tap]\r\b ki, bir dw o barwdw
Mwrmwr xala ilw dan\]ma. Bu mwswlw qurtard\! Mwn K=n^l^n fikrini =yrwndim. Istwmir—vwssalam!.
—...
—A... bws necw.. Hwyal\, ismwtli q\z da valideyninin r^sqwti olmadan, =z yan\ndan durub deywrmi:
“Ay filankws, =l^rwm dwrdindwn, el[i g=ndwr, al mwni?”
—...
—Elw bizimki dw utancaql\qda ondan geri qalmaz.
—...
—Ba]\na d=n^m, sabaha qoyma! Elw bu ax]am i]dwn qay\d\b, [=rwyini yeywndwn sonra ki]iyw [atd\r.
Xeyir i]i uzatmazlar. K=n^l ki, raz\l\`\n\ verdi, ertwsi g^n^ arvadlar sizdwdir, in]allah. Indi q\z\m da
gwlmwk istwyirdi, qoymad\m. Oturub evdw mwni g=zlwyir.
—...

---

32
—Yox. Atas\ hwlw bilmir. E]itsw, dwli olacaq.
—...
—A... he[ deywrwm ona... Niyw ovqat\n\ twlx elwyim...
Kreslonun swsindwn ba]a d^]d^m ki, Q=n[wbwyim qalxd\, getmwyw haz\rla]\r. Mwn tez dwrman
]^]wsini g=t^rwrwk, dwhlizw [\xd\m. Qap\n\ a[\b, twzwdwn =rtd^m. +z^m^ elw g=stwrdim ki, guya
i[wri indicw girmi]wm, paltomu as\ram..
—Q\zc\`az da evdw nigarand\r, gedim yava]-yava]...—deywn Q=n[wbwyim mwni g=rcwk s=hbwti
dwyi]di:—K=n^l, g=y[wk balam, gwldin? Necwswn?
Boynumu qucaqlad\, ^z^mdwn =pd^. Anam kwnarda dayan\b, mwlul-mwlul mwnw baxd\.
—Ay q\z, atan niyw qoyur, bu arvada soyuq dwysin? {=ldwn-zaddan tap\b onu? Mwnimki gecw
swhwrwcwn on dwfw durub ^st^m^ basd\rmasa, g=z^nw yuxu getmwz...Hw.. Bws necw... Mwrmwrdwn
bwywm iki dwnwdir?
—Bu s=zlwri atama deyin, Q=n[wbwyim xala.
—Atana da deywcwywm! Dayan.. o saqqal\ a`arm\]la hwlw [ox i]im var...—Arvad nwzwrlwri ilw mwni
ox]ad\.—Namxuda, ma]allah, yax]\san.Sa[\n\ da indi belw daram\san, hw? Nw olar, dwbdi dw. Yara]\r
swnw. E]itdim anan naxo]dur, gwldim ona dwyim.. Dwrman\n\ da alm\san? Bax\m g=r^m nw yaz\b
hwkim. “Infuzi radtsiye altee”—g^ndw ^[ x=rwk qa]\`\. Razyana suyudur da.. Yax]\, mwn gedim, bir
azdan Eminciywzim i]dwn gwlwcwk...
Q=n[wbwyim [\xanda anama dildw:
“—Mwrmwr, can\ndan mu`ayat ol”,—desw dw, ba]\n\ wsdirwrwk g=z-qa]la anlatd\ ki: “Ax]am ki]i ilw
dan\]ma`\ unutma.”
20
... Dwrya ma]\n\ b=y^k bir hwywtin darvazas\ndan wrklw i[wri s^r^b, k^ncdw saxlad\.
—{atd\q,—dedi.
A]a`\ endim. Yenw onun qara eynwyini taxm\]d\m. Liftlw be]inci mwrtwbwyw, oradan da ensiz
pillwkwnlw taxtapu]a qalxd\q.
—Emalatxanam buradad\r, K=n^l,—deyw Dwrya kilidini a[d\`\ balaca qap\dan mwni irwli buraxd\.
Sonra da zarafatyana s=z^nw wlavw etdi: —+z klassik wswrlwrimi bu otaqda yarad\ram.
G^l^]d^k. O da, mwn dw paltomuzu soyunduq.
—Harda xo]un gwlir, ke[ wylw],—dedi.

---

33
G^neyw divar boyu pwncwrwsi olan trapesiya]wkilli emalatxana, geni], i]\ql\ bir otaqdan ibarwtdi. Sol
k^ncdw al[aq miz, divan, ]kaf vw ^[-d=rd hwsir swndwli vard\. Burada, dolab[a ^st^ndwki q\rm\z\
telefondan savay\ hwr ]ey k=hnw idi. Pwncwrwnin ha]iywsindwn as\lm\] a`caqay\n buda`\na twqlidwn
zolaql\, g^ldandak\ sarma]\q da susuz qald\`\ndan solub saralm\]d\.
Dwrya ]kaf\ a[\b bir c^t balaca g=y fincanla nwlbwki [\xartd\:
—Dar\xma, K=n^lcan, bu dwqiqw yax]\ qwhvw dwmlwywcwywm, oturub dwrdlw]wcwyik.
Yolda mwn Dwryaya Eminlw wlaqwdar mwswlwdwn s=hbwt a[mam\]d\m. Twkcw, g=r^]w gwlmwdiyimin
swbwbini soru]anda, ikicw kwlmw ilw: “Sonra dan\]aram” demi]dim. Indi dw ok, mwyus oldu`umu
ywqin ki, hiss etmwmi] deyildi.
G^ldana su t=kd^m. Emalatxanadak\ i]lwrw baxma`a ba]lad\m. Divarlara vurulmu] rwflwrdw, wsli
Ermitaj, Vatikan, Luvr muzeylwrinin nadir incilwri say\lan qwdim d=vr^n mwrmwrdwn yonulmu]
“Platon”, “Yatm\] Endimiona”, “Homer” kimi mw]hur wswrlwri ilw yana]\, Dwryan\n gildwn, gipsdwn
d^zwltdiyi m^xtwlif bi[imli heykwllwr, fiqurlar vw eskizlwr qoyulmu]du. Atam\n b^st^n^n y=ndwmsiz
bir surwti dw onlar\n aras\nda idi.
—Hw, K=n^l...—deyw Dwrya arxadan yax\nla]\b ikiwlli [iyinlwrimdwn s\xd\.—Murad ki]idwn ba]qa
bunlardan kimi tan\y\rsan?
Bu sual mwnw yersiz g=r^nd^. Kar\xd\m. Ancaq q\namad\m. Dwrya elw bilirdi ki, mwnim incwswnwt
alwmindwn xwbwrim yoxdur. +z^m^ s\nd\rmad\m. Cavab verdim:
—Bwzisini tan\y\ram.
O, azac\q wyilib ^z^n^ yana`\ma s=ykwdi:
—Mwn buna ]^bhw etmirwm. M^asir adam\n hwr sahwdwn mwlumat\ olmal\d\r. Elw deyilmi, K=n^l?
Dwryan\n nwfwsindwn y^ng^lcw spirt qoxudu. Dilim dinc durmad\:
—Can\n[^n, K=n^l, swninlw g=r^]d^m, ^rwyim sevindi... Yoxsa, he[ aylarla yad\ma d^]mwz.
Gwlib divanda wylw]dik. Dwrya fincanlara qwhvw s^zd^. Stola Moskvadan gwtirdiyi konfet, ]okolad,
pe[enye qutular\n\ d^zd^.
—Gwrwk ba`\]layasan, K=n^lcan, mwn swni ayr\ c^r qar]\lamal\yd\m,—deyw o ^zrxahl\q elwdi.
Emalatxanan\n ortas\nda h^nd^r bir dwzgah qurulmu]du; ^st^ndwki iri heykwl ya] xarala
sar\nm\]d\.
—Bu twzw d^zwltdiyin nwdir?—soru]dum vw fincan\ g=t^r^b qwhvwdwn bir qurtum i[im.

---

34
—“Mwcnun” un heykwlidir, yan\nda da bir ceyran. {oxdan i]lwyirwm. Wldwn sal\b mwni: Sa`l\q
olsun, bu yay qurtarmal\yam.
Dwrya bir az da mwnw twrwf [wkildi, divana yayxanaraq xwbwr ald\:
—Wgwr mwndwn gizli deyilsw, dan\] g=rwk evinizdw nw hadisw ba] vermi]di... Niyw belw dal`\nsan?
Wvvwl utand\m, dinmwdim. Sonra s=hbwti a[ma`a mwcbur oldum:
—Mwni qon]uluqdan bir o`lan ^[^n istwyirlwr...
Dwrya he[ hal\n\ da pozmad\:
—Bws swn?
—Mwn.. mwn “yox” demi]wm.
—Vwssalam. Qurtard\ getdi!
—Atam, anamsa raz\d\r.
Dwrya siqaret [\xard\b yand\rd\. T^st^n^ asta-asta q\ra`a ^flwywrwk fikirlw]di.
—Deyinwn, mwn ba]qas\n\ sevirwm. Utanma! A[ mwswlwni evdw.
Mwn atam\n h^zurunda bunu bacarard\mm\? Wsla!
Ikimiz dw susduq.
“... Mwn ba]qas\n\ sevirwm!?” Qwribwdir! Bu g^n Dwryan\ tan\maq [wtindi. Niyw twkid etmirdi ki,
deyim: “Mwni ba]qas\ sevir?” Yox, yox! {ox g^man ki, o he[ bunun fwrqinw varmad\. Bwlkw dw i[diyi
konyak dilini [a]d\rm\]d\.
—Atam\ ki, tan\y\rsan,—dedim.—E]itsw...
Dwrya aya`a qalxd\. Siqaretini yerw at\b tapdalad\. Wllwrinin ]alvar cibinw qoyaraq emalatxanada
gwzindi. Sonra gwlib qar]\mda durdu:
—Swni ba]a d^]^rwm, K=n^l. Murad ki]ini yola gwtirmwk [wtindir. Onda... bu g^nlwrdw mwn sizw
el[i g=ndwrwrwm, raz\l\`\n\ verwrswn, hwr ]ey hwll olunar.
&rwyim yerindwn oynad\. Dwryan\n bu h=km^ mwni bir twrwfdwn sakitlw]dirdisw, digwr twrwfdwn
kwdwrlwndirdi. Zira qay`\s\z gwnclikdwn ^z^l^]^b ni]anlanma`\ belw tezliklw arzulam\rd\m.
O nw d^]^nd^sw geri d=nd^, gedib, yenw ]kaf\ qurdalad\.
—Bax, g=r xo]una gwlirmi, K=n^l!—deyw oradan [\xard\`\ balaca, q\rm\z\ qutunu g^lw-g^lw gwtirib,
qar]\mda a[d\.—Moskvadan ^z^y^n^ alm\]am, ancaq bilmirwm barma`\na necw olacaq...

---

35
Mwn utand\m, ba]\m\ a]a`\ sald\m. Dwrya sol wlimi qald\r\b, wvvwlcw dodaqlar\na yap\]d\rd\, sonra
ehmalca ^z^y^ barma`\ma taxd\.
—Yax]\d\r. {ox m^barwkdir.
Dan\]mad\m.
—Bwywnmirswn, K=n^l?
&z^m^ kwnara [evirdim. Yan\mda wylw]di.
—Twbrik edirwm swni,—dedi vw qolunu boynuma sald\. {wkinmwdim. Bir dw g=rd^m ki..
emalatxanadak\ heykwllwr ba]\ma f\rland\... Bwbwklwrimdwn qopan q\`\lc\mlar wtraf\mda ulduzlar
kimi c=vlan elwdi. {\rp\nmaq istwdim... Lakin vaxt\ ilw bilwyimi yand\ran odlu dodaqlar\n\n
twmas\ndan bu dwfw qwlbimw elw swrmwstedici lwziz bir duy`u s^z^ld^ ki, bu nubar buswnin tw]nwsi
kimi wzalar\m sustald\ vw ba]\m ixtiyars\z halda divan\n m^twkkwsinw d^]d^.
—Dwrya... neylwyirswn...—dedim. Ancaq m^qavimwt g=stwrmwkdw aciz qald\m. O, yanaqlar\m\
ovuclar\nda bwrk-bwrk s\xaraq buraxmad\, twkrar-twkrar insafs\zcas\na ]whvwtli =p^]lwrw qwrq etdi
mwni.
Iradwmin ehtirasa twslim oldu`una g=rwmi, yoxsa mwsrurwliyimdwnmi—bilmirwm, g=zlwrim doldu,
a`lad\m. O isw mwni pi]ik twki tumarlay\b g^ld^. Sonra sa[lar\m\ arxaya hamarlayaraq =z dwsmal\ ilw
islanm\] kirpiklwrimi qurulad\.
Mwn h\[q\ra-h\[q\ra, k^sk^n wdada ]ikaywtlwndim:
—Bir dw belw kobud rwftar elwswn,—dedim,—swni dan\]d\rmayaca`am...
O da s=z^mw zarafatla cavab verdi:
—Bir dw =pmwyw etiraz elwswn, mwn inciywcwywm. {^nki bu mwnw inams\zl\qd\r.
Eh!.. O g^n Dwryadan he[ ayr\lmaq istwmirdim. Mwhwbbwtlw dolu ^rwyim elw asudw d=y^n^rd^ ki...
Evw gwlib =z ota`\ma girincw divardan as\lm\] oyuncaq meymun g=z^mw sata]d\. Yax\nla]\b
quyru`undan dart\nca, m\xdan qoparaq yerw d^]d^. Qald\rd\m, baxd\m. Ancaq daha ordan
asmad\m. Apar\b yaz\ stolunun ye]iklwrindwn birindw gizlwtdim.
21
{\x\lmaz vwziyywtdw qalm\]d\m. Atam, anam, Q=n[wbwyim, wri... Ham\s\ bir fikirdw idi: mwni Eminw
ni]anlas\nlar. O`lan etiraz\m\ bilib q\ra`a [wkilsw dw, valideynlwr bu s=vdadan wllwrini ^zmwk
istwmirdilwr.

---

36
Dwryan\n rahatl\`\ pozulmu]du. Tez-tez zwng [al\rd\, xwbwr al\rd\: “K=n^l, nw oldu?” “Atam mwni
dan\]d\rmay\b,—deyirdim.—Ywqin bu ax]am dindirwcwk.”
Q=n[wbwyimin dw swbri t^kwnmi]di. Anam\ g^ndw ne[w yol telefona [a`\r\rd\: “Mwrmwr, i] nw
yerdwdir?”
Anam mwndwn [wkinirdi, wlini a`z\na tutub, udquna-udquna astadan cavab verirdi: “Mwn mwswlwni
Murada [atd\rm\]am. Hwlw ki, q\z\n rwyini soru]may\b.”
Dwryagildwn el[ilwr ^[ g^ndwn sonra gwlwcwkdi.
Evimizdw gwrgin bir hal yaranm\]d\.
Atam =z^n^ hwr ]eydwn xwbwrsiz kimi [ox laqeyd apar\rd\. Sanki anam\n, Q=n[wbwyimlw wrinin
dediklwrini unutmu]du; Eminlw ni]anlanma`\ma etiraz etmwdiyini yaddan [\xartm\]d\. Onun bu
etinas\zl\`\ mwni gecw-g^nd^z d^]^nd^r^rd^. Kim bilir, bwlkw dw ikicw kwlmw ilw raz\l\`\n\ verdiyi
^[^n bir daha bu s=hbwtlwrw qay\tma`\ l^zumsuz san\rd\.
Ancaq ^rwyimw damm\]d\. O, bu haqda m^tlwq mwni dan\]d\rmal\ idi!
Anamsa iki yol ayr\c\nda aciz qalm\]d\. G^c^ ona [at\rd\ ki, susurdu. Bu lal-dinmwz, cans\x\c\
g^nlwr mwni elw bezikdirmi]di ki, nwhaywt =z^m s=hbwti a[mal\ oldum:
—Ma, nw xwbwrdir?! Niyw bikefswn? Swbwbini deswnw!.. Ba]a d^]^rwm, guya mwn g^nah bir i]
tutmu]am... Belw birtwhwrsiniz, atam da, swn dw... Mwn bu evdw =geywm, nwdir?..
Anam gwlib qar]\mda wylw]di. Qollar\n\ sinwsindw [arpazlayaraq mwlul bir g=rkwm ald\. Arvad bu
f^rswti [oxdan g=zlwyirmi] kimi dwrdi a[\ld\:
—Neylwyim, ay bala. He[ demwyw s=z dw tapm\ram. Nw swndwn ke[w bilirwm, nw dw onlardan...
Q=n[wbwyimlw ^z-^zw gwlwndw xwcalwtdwn bir k=ynwk wt t=k^rwm...
—Ney[^n?
—+z^n hwr ]eyi mwndwn yax]\ anlay\rsan... Bildir raz\l\`\n\ istwdilwr, dedim, twlwsmwyin... Qoy u]aq
instituta girsin, sonra. Oturub g=zlwdilwr, indi dw belw...
—Belw, ywni necw? A[\q dan\]sana, ma.
Anam yar\^mid, lakin miskinli twrzdw nwzwrlwrini ^z^mw zillwdi:
—Onu mwndwn niyw soru]ursan?! Bws =z^n o`lana rwdd cavab\ vermwmiswn?
Ke[ib pwncwrw qaba`\nda dayand\m. Hwywtdwki yaswmwn a`ac\nda x\rda qu]lar budaqdan-buda`a
at\laraq civildw]irdi.

---

37
—Elwdir, ma, rwdd cavab\ vermi]wm.
Anam q^sswli bir ah [wkdi dwrindwn.
—Nw deyim, bala. Wvvwldwn belw bilswydim, he[ onlar\ da yerdwn elwmwzdim. Ancaq... Emin
kimisinw [wtin rast gwlwswn.
Mwn =zl^y^mdw bu s=zlwrdw bir irad duydum. Anam, istwmwdwn ^rwyimi s\nd\rd\. Dwryan\ ayaqlad\.
22
Mwnim ota`\mdan hwywt balkona a[\lan qap\n\n yuxar\ yar\s\ birg=zl^ pwncwrwdir.
G^nd^zlwr yaz\ stolunun arxas\nda oturanda buradan mwhwccwrin dwmir ]wbwkwlwri, ]axwlwrindw
twkwm-seyrwk sar\ yarpaqlar quruyub qalm\] [\lpaq yaswmwn a`ac\, qon]u evlwrin bozumtul divarlar\
vw damlar\n ^st^ndwn swman\n bir par[as\ g=r^n^r. {arpay\da uzan\b dincwlwndw isw pwncwrwm
=n^ndw qwdim }wrq ^slublu bir mwnzwrw a[\l\r. }whwrin amfiteatr ]wklindw cwrgwlwnwn k=hnw binalar\
fonunda yax\ndak\ mwscidin g^nbwzi, minarwsi dikwlir. Ax]amtwrwfi bu twbii, canl\ l=vhwlwrw q\zmar
g^nw] dw wlavw olunur...
Gecwlwr pwncwrwmdw g=ylwr lacivwrd rwngw boyan\r, ay do`ur, milyon ulduzlar sayr\]\r... Balkon
mwhwccwrinin ]wbwkwrlwri dw, yaswmwn a`ac\n\n ]axwlwri dw, uzaq-yax\n binalar da, mwscidin
g^nbwzi, minarwsi dw qara siluetw [evrilir.
Sanki pwncwrwm, divardan as\lan bir ]wkil [wr[ivwsidir ki, twbiwt ona =z^n^n ecazkar boyalarla
i]lwnilmi] nwhwng, g=zwl rwsmlwrini sal\r, evdw Dwryas\z qalanda dar\xmamaq ^[^n onlar\ mwnw
g=stwrir...
23
—Atan [a`\r\r, K=n^l
Anam\n gwtirdiyi bu qwfil xwbwrdwn qwlbim wsdi. Bilirdim nw mwswlwdir. Qalxd\m. He[ bir imtahana
gedwndw belw hwywcan b^r^mwmi]di.
Zala ke[dim. Atam televizora bax\rd\. Ya]\l mwxmwr pijamda idi. Bu, o demwkdi ki, evdwn bay\ra
[\xmayacaq. Ba]qa hallarda i] paltar\n\ soyuncaq qara kostyumunu geyirdi; seyrwk, [al sa[lar\n\ da
azac\q islad\b, arxaya daray\rd\.
Bwxtimdwn whval\ da babatd\. Ovqat\ twlx olanda he[ vaxt ad\m\z\ tutmazd\; mwnw “Ay q\z,” anama
“Bura bax!” deyw m^raciwt edwrdi. Indi [ay istwmwyindwn ba]a d^]d^m, kefi pis deyil. Mwn i[wri
girwndw:
—Mwrmwr, bir stwkan da s^z mwnim[^n,—dedi vw nwlbwkinin q\ra`\ndan tutub anama sar\ [wkdi.

---

38
Bir dwfw institutdan [ox ]ad qay\tm\]d\m. Anatomiyadan be] alm\]d\m. Ax]am atam\ evdw
qa]qabaql\ g=rwndw ^st^nw cumub, onu m=hkwmcw q\d\qlad\m, g^ld^rmwyw [al\]d\m. “Ay q\z! Dinc
dur!”—Q\]q\rd\. Qulaq asmad\m. B=yr^mdwn ]apalaq ili]dirdi. Wli dw elw a`\rd\r ki... Wtim g=ynwdi.
Sabah\s\ bildim ki, mwdwndw qazma baltas\ s\nd\`\ndan i]lwri wngwlli olub...
Indi oturmaq istwywndw atam dedi:
—Televizoru s=nd^r, i]\`\ yand\r, sonra wylw].
Ekranda mwnzwrw filmi n^mayi] etdirilirdi. Bir azdan “67-nin swrgisi” g=stwrilwcwkdi. Mwn m^tlwq
baxacaqd\m. Arzulay\rd\m atam da, anam da g=rs^n. Heyf! Televizoru ke[irdim.
Qap\n\n ha]iywsindwki d^ymwni burunca b^llur [il[\raq zal\ nurla doldurdu. Ancaq istwrdim atam
mwni qaranl\qda dindirsin. Utanmay\m. Dwryan\n s=zlwri yad\ma d^]d^: “Deynwn mwn ba]qas\n\
sevirwm.”
Stolun a]a`\ twrwfindw atamla ^z-^zw oturdum. Anam [ay gwtirdi. Gwlib, sa` yan\mdak\ kreslonu
alt\na [wkdi, b^t^n i]lwrdw twqsirkar kimi m^qwssir bir g=rkwm ald\.
Otaqda iki sws e]idilirdi: saat\n t\qq\lt\s\, ^rwyimin d=y^nt^s^.
Ha[andan-ha[ana atam xislwtinw uy`un bir ciddiliklw s=zw ba]lad\:
—Mwnw diqqwtlw qulaq as, K=n^l,–dedi.—Swn wziz-xwlwf bircw =vlad\m\zsan. Valideyn ^[^n
=vlad\n\n xo]bwxtliyi hwr ]eydwn qiymwtlidir. Bizim dw [al\]d\`\m\z odur ki, swn bwxtwvwr
ya]ayasan... Elw deyilmi?
Bo`az\m qurumu]du. Dan\]ma`a onsuz da swsim [\xmayacaqd\. Astaca ba]\m\ twrpwtdim. Atam
davam etdi:
—Mwn bu s=hbwti qwsdwn bir ne[w g^n idi gecikdirirdim. Anana da tap]\rm\]d\m, swni
twlwsdirmwsin, a`\ll\-ba]l\ fikirlw]wswn. Indi, ywqin ki, =zl^y^ndw bir qwrara gwlmiswn... Mwswlw
belwdir, q\z\m, mwn dw, anan da Q=n[wbwyimgillw qohum olma`a naraz\ deyilik, uzun illwrin qap\-
qon]usuyuq, bir-birimizi yax]\ tan\y\r\q.
Bayaqdan da] heykwl kimi donub hwrwkwtsiz qalm\[ anam yerindw qurcaland\:
—Eminciywz dw g=z^m^z^n qaba`\nda b=y^y^b. Twmiz, a`\ll\ u]aqd\r...—deywrwk o`lan twrwfw
qahmar [\xd\.
Atam mwtlwbw yax\nla]d\qca ^rwyim ^z^l^rd^.
—Swn dw k=rpw deyilswn, institut twlwbwsiswn. Sabah qurtar\b hwkim olacaqsan...
Anam yenw tap gwtirmwdi:
—Murad, =zlwri dw deyirlwr ki, q\z\ d=rd^nc^ kursdan tez apard\ yoxdur.

---

39
Stwkan\ qald\r\b twkrar nwlbwkiyw qoymaqla atam ona bildirdi ki, “Bura bax, s=z^m^ kwsmw!” Sonra
qa]-qaba`\n\ gizlwdwrwk mwnw sar\ d=nd^. Lakin s=z^n^ [a]d\`\ndan yenw ac\ql\-ac\ql\ anam\ s^zd^:
—Qoymazsan ki!
—Ma!—deyw mwn dw =z xeyrimw atama haqq qazand\rd\m:—Mafar verswnw ki]iyw.
Bu wsnada telefon swslwndi. Anam durub mwnim ota`\ma getdi vw bir dwqiqw ke[mwmi] geri qay\td\.
—Murad, swni istwyirlwr.
—Kimdir?
—Tan\mad\m.
Atam k=n^ls^z qalxd\, [ay\n\ isti-isti i[w bilmwdiyinw i]arw ilw gileylwndi:
—Mwrdimazar\ axtarmaqla deyil ki!
Ke[ib dwstwyi g=t^rd^:
—Bwli. Wleykwssalam, be] dw art\q... Oho! Swni xo] g=rd^k... Necwswn o`ul?.. Sa` ol, mwn dw
yax]\yam. Evdw dw, mwdwndw dw hwr ]ey qaydas\ndad\r. Heykwlimi? Yox.. O barwdw swndwn
xwcalwtliywm. Vaxt tapan kimi m^tlwq gedib baxaca`am. Amma i] yolda]lar\m g=r^blwr... Bwli,
bwywniblwr... D^z^ can\ma qorxu sald\n. Dedim, bws, yenw emalatxanal\`am. W]i, diriyw dw heykwl
qoyarlar. Necw?.. Elw indi? Hw.. onda tama]a edwrik. Bu ba]dan swnw =z tw]wkk^r^m^ yetirirwm..
Atam zal\n qap\s\ndan girmwmi] mwnw e]itdirdi:
—K=n^l, dur televizoru yand\r, i]\`\ s=nd^r.
Anam heyrwtlwndi:
—Xeyir ola?
—Mwni g=stwrwcwklwr, Mwrmwr,—deyw atam sevincini gizlwdw bilmwdi. Gwlib =z^n^ divan\n
k^nc^nw y\xd\.
Televizoru quranda, wlim titrwyirdi. Dwrya nw i] tutmu]du? “Utanmaz!” ^rwyimdw onu
mwzwmmwtlwdim.
Atam eynwyini g=t^rd^, ]^]wsinw hovxurub pijamas\n\n wtwyi ilw sildi.
Ekranda Dwryan\n swrgi solonundak\ wswrlwrini bir-bir g=rd^kcw vw haqq\nda deyilwn s=zlwri
dinlwdikcw mwn ona g=z qoyurdum. Ki]i he[ vecinw alm\rd\. “Neft[i Murad” b^st^ndwn s=hbwt
gedwndw b\`lar\n\n alt\nda balaca q\m\]d\; ^z^n^ anama tutub zarafatla dedi:
—Mwrmwr, bilmwzswn qwdrimi!

---

40
Mwn hwlw nigaran[\l\qdan qurtarmam\]d\m. Bir azdan, ]^bhwsiz, atam yenw Emin mwswlwsinw
qay\dacaqd\.
Elw dw oldu. Verili] bitdi, mwn durub yay\nmaq istwdim, qoymad\:
—Yax]\... Sabah Q=n[wbwyimgildwn gwlwcwklwr, Mwrmwr onlara nw cavab versin,—deyw eynwyini
[\xard\b ^z^mw baxmadan sakit, lakin qwtiyywtlw soru]du.
Wlim, aya`\m wsw-wsw, q\s\la-q\s\la dillwndim:
—Anam bilir...
—Bwlkw... mwn dw bilwydim.
—Raz\ deyilwm!—dedim. Dedim vw zal\ twrk etdim.
Arxadan atam\n son qwrar\n\ e]itdim:
—Vwssalam! Mwrmwr, bu i]dw mwn acizwm. Ixtiyar sahibi o =z^d^r!
Atam g=z^mdw elw qalxd\ ki... Swn demw, indiywdwk onu tan\mam\]d\m!..
Eyni vaxtda iki hiss ke[irirdim: wvvwlcw Emini, sonra Dwryan\ d^]^nd^m. &rwyimin yar\s\
kwdwrlwrndi, yar\s\ sevindi.
Ikinci dwftwr
24
Dwrya mwnim idi, mwn Dwryan\n. Gecwlwr swhwrwdwk bizim idi, biz s^bhw kimi gecwlwrin...
Bwzwn saatlarla dodaq-doda`a, sarma]-dola]a olurduq. Bir-birimizdwn doymurduq.
Ay aman, g^nlwr nw g=dwkmi]—wvvwllwr bilmwzdim. Toy ax]am\ [al\nan musiqinin swdas\ hwlw
qulaqlar\mdan getmwmi] wr evinw gwldiyimin iki hwftwsi tamamland\.
Bir aydan art\qd\r Dwryan\n ni]an ^z^y^ barma`\mdad\r; i]art\s\ hwr dwfw g=z^mw sata]anda
fwrwhlwnirwm. Elw bilirwm, onun ^st^ndwki brilyant qa] deyil, mwnim sevincimdir parlay\r.
25
“...Wziz, h=rmwtli, mehriban dostlar, qonaqlar vw qohumlar!

---

41
Soru]salar, biz bu geni] swadwt saray\na nw ^[^n topla]m\]\q, swbwbi nwdir? Mwn deywrdim ki: k=rp^
salma`a. Bwli! G^lmwyin, yolda]lar! S=z^m^n can\ var. Nwzwrdw tuturam iki ailwnin aras\ndak\
m=hkwm bir qohumluq k=rp^s^n^. Maraqlansalar: Bu nwhwng tikintinin fwhlwlwri, prorablar\
kimdir? Mwn deywrdim ki, i][i q^vvwsi cwmi-c^mlwtan\ iki nwfwrdwn ibarwtdir; wcwba, bu k=rp^ hans\
n=v materialdan in]a olunur: da]dan, torpaqdan, dwmirdwn, betondan, kwrpicdwn, pal[\qdan? Mwn
deywrdim ki, mwhwbbwtdwn! Yox... g=rswm, yaxamdan wl [wkmirlwr, yenw dw mwndwn xwbwr al\rlar: Ay
Mirzw Muxtar, soru]maq ay\b olmas\n, bu m^barwk k=rp^n^ hardan hara uzad\rs\n\z? Mwn
deywrdim ki, Murad\n dam\ndan, K=vswrin dam\na, hwm dw arxay\n ola bilwrsiniz, plan\ vaxt\nda vw
art\qlamas\ ilw yerinw yetirwcwyik... G^lmwyin, yolda]lar, s=z^m^n can\ var... Indi gwlin baxaq, g=rwk
kimdir Murad ki]i vw onun arvad\, yaxud kimdir K=vswr xan\m vw onun wri. Mwtlwbw ke[mwzdwn
wvvwl Murad\n t^ndmwcazl\`\ haqq\nda, ikicw kwlmw a]a`\dan twnqid demwk istwridim. Ancaq bu
ax]am fikrimdwn da]\n\ram onun[^n ki, sa`l\qla nekroloda twnqid olmaz. Ke[irwm twrifw.
Xahi] edirwm, diqqwtlwrinizi mwrkwzlw]dirin mwclisin yuxar\ ba]\nda oturmu], zahirwn ar\q, daxilwn
isw qranit kimi m=hkwm, b\`l\ ki]inin sifwtinw. Ilk bax\]da Murad nisbwtwn qaraba`l\... ^zr istwyirwm,
qaraqabaq insana bwnzwyir. Lakin, xeyr. Wsil mwnzwrw bizim g=rd^y^m^z vw d^]^nd^y^m^z kimi
deyil. Twrsinwdir. O, ywni Murad, i[indw ham\dan [ox sevinir. Sanki bu sazwndwlwr swadwt saray\nda
stul ^stdw yox... onun qwlbindw, ^rwyinin swkisindw oturub [al\rlar.
Murad! Bu sadw, fwqwt [ox mwnal\ ad twkcw neft[ilwr aras\nda deyil, hwr yerdw, mwn deywrdim ki,
hwtta biz in]aat[\lar aras\nda da fwxrlw [wkilir. Bu jelezobetonn\y h=rmwti onun[^n mwn
qazanmam\]am, yolda]lar, o =z^ qabarl\ wllwri, a`l\, ]^uru, kwllwsi, wmwyi ilw buna nail olub.
Mwrhwba! Min ya]as\n!.. Bu belw... Soru]salar, bws o sol yan\ndak\ a` kwla`ay\l\, g=zwl-g=y[wk
qad\nciywz kimdir? Mwn deywrdim ki, anam-bac\m olsun, Murad\n arvad\d\r. Mwrmwr xan\m. Qutab
bi]irmwkdw tay\-bwrabwri yoxdur. Hwm dw necw bir yax]\ kitabxana i][isi. Aya`a dursa, g=rwrsiniz ki,
elw =z^ dw, g=z dwymwsin, nwdir, s=z mwswlwt^n, h^nd^r bir mwdwniyywt saray\n\n mwrmwr
s^tunudur. Bu da belw...
Bax\] istiqamwtimizin swmtini dwyi]wndw g=r^r^k ki, ^z^m^zw mwlwksayaq ba]qa bir qad\n da
g^l^mswyir. Sual etswlwr, aya, Mirzw Muxtar, tan\]l\q verirswnsw twqdim et g=rwk bu kimdir? Mwn
deywrdim ki, K=vswrdir—abi-k=vswr. Dwryan\n anas\, Mwrmwrin qudas\, twzwgwlinin isw... Haz\rda
da]-divarlar\ aras\nda oturdu`umuz bu m=htw]wm swadwt vw kef saray\n\n ipwk pwrdwlwri kimi
yum]aq xasiyywtli qay\nanas\. Eyni zamanda cwbhwlwrdw, ]^bhw etmirwm ki, qwhrwmanl\qla hwlak
olan, ^zr istwyirwm, ad\n\ deyw bilmwywcwywm, sabiq wrinin, sadiq arvad\. Bu da belw... Bircw dwqiqw,
yolda]lar, twlwsmwyin, s=z^m^n can\ var.
Xwbwr alsalar, yax]\ indi bws sonra nw olsun? Mwn deywrdim ki, ... sakit.. qurtar\ram!.. Mwn deywrdim
ki, mwharwtli sazwndwlwrimiz bir “va`zal\” [als\n, biz dw xo] twranwlwr alt\nda i[wk hwmin bayaq
yuxar\da xat\rlatd\`\m\z o mwhwbbwt k=rp^s^n^n sa`l\`\na, hans\n\n ki, bir ucu bu damdad\r, bir
ucu o damda—o`lan eviynwn q\z evinin aras\nda!.. Urra!..”
Atam, toyumuzda [al\nan musiqilwrin, oxunan mahn\lar\n, deyilwn s=zlwrin ham\s\n\, ham\s\n\
wvvwldwn-ax\ra kimi maqnitafon lentinw yazd\r\b. Indi qulaq asd\`\m da, in]aat[\ qohumumuz Mirzw
Muxtar\n swsidir. Hwmin ax]am o, bu sa`l\`a i[wndwn sonra ba]\n\ qoyub gecwywdwk yatm\]d\...
Mwn, hwr k=nl^m istwywndw, maqnitafonu qururam, toyumuzu twkrar edirwm, swadwt saray\n\
evimizw k=[^r^rwm.

---

42
26
Dwryaya, toydan bir ne[w g^n qabaq, twzw binan\n ^[^nc^ qat\nda ikiotaql\ mwnzil vermi]dilwr. Biz
orada ya]ay\r\q. Hwywtdw qaraj\m\z da var. I]\ql\ pwncwrwlwrimiz geni] prospektw a[\l\r. }wraitimizdwn
naraz\ deyilik. Otaqlar\ =z z=vq^mdw bwzwmi]wm. Swliqwm Dwryan\n ^rwyincwdir. Sra`ag^n telefon
da [wkdilwr. Anamla tez-tez dan\]\ram. Wrzaq ma`azas\ evimizin alt\ndad\r. Institutdan gwlwndw
trolleybus lap qap\m\z\n a`z\nda dayan\r. Ancaq Dwrya mwni ma]\nda apar\b gwtirir. D^z^, buna
g=rw bir qwdwr s\x\l\ram. Dwrsdwn [\xanda yolda]lar\mdan tez ayr\lmal\ oluram.
Wrw getmwk yax]\d\r. Bircw x=rwk haz\rlamaqla qab-qacaq yumaq adam\ wldwn sal\r. Bwlkw mwn
=yrwncwkli deyilwm, ondand\r...
D^nwn Dwryan\n xwtri d^]bwrw istwdi. Iki k^ndw xwmir yo`urdum. Bi]irdim. Tams\nd\m g=rd^m,
]orzwqqum! Qald\m neylwyim. Tez anama zwng [ald\m, whvalat\ s=ylwdim. Anam soru]du:
—Evdw quru k^t^m bal\`\n\z yoxdur?
Mwni g^lmwk tutdu:
—Ma, swn bwxtwvwrlikdwn dwm vurursan. Selyodkam\z var.
—Eybi yoxdur, daha yax]\,—deyw anam mwni ba]a sald\:—x=rwkdwn wvvwl s^frwyw bir par[a o
selyodkadan qoy. Dwrya yesin. Ondan sonra, bi]irdiyin d^]bwrwyw wlavw duz swpmwsw, mwn he[ nw
anlam\ram.
Do`rudan evdar arvadlar swri]twli olurlar.
Naharda adama bir az siywnwk bal\`\ndan yedik. Nim[wlwri y\`\]d\r\b, stola [=rwk, qa]\q, nanwli-
sar\msaql\ sirkw gwtirdim. Kasalara d^]bwrw [wkdim. Anam\n mwslwhwtini yoxlamaq mwqswdi ilw,
Dwrya bir-iki qa]\q yeywn kimi xwbwr ald\m:
—Necw bi]irmi]wm, bacar\ramm\?
Ba]\n\ twrpwdib, dodaqlar\n\ mar[\ldatd\:
—Dadl\d\r... Ancaq xwtrinw dwymwsin, ]itdir,—dedi vw wlini duzqab\na uzatd\...
Dwryan\n Bak\da he[ kwsi yoxdur. Atas\ m^haribwdw =l^b, anas\ b=y^k o`lu ilw kwnddw olur. +z^
dw, mwnzil al\ncaya qwdwr emalatxanada ya]ay\b. Amma g=r^]d^y^m^z vaxtlar bunu mwndwn
gizlwdib.
Dostlar\, yolda]lar\ [oxdur—ham\s\ da incwswnwt adam\.
Dwrya rwsmi he[ yerdw i]lwmir. Twkcw heykwl d^zwltmwklw mw]`uldur. Swhwrlwr mwni instituta qoyub,
emalatxanaya gedir. Nahara da evw birlikdw qay\d\r\q. Yar\zarafat-yar\ciddi hwrdwn mwnw e]itdirir ki,

---

43
hwkimliyi qurtarandan sonra he[ swni dw qullu`a girmwyw qoymayaca`am. Mwnim qazanc\m bizw
gen-bol bwsdir. Onunla raz\la]m\ram. Mwn bwywm twkcw diplom ^[^n oxuyuram. Hwrwnin ^rwyindw
bir arzusu var.—Cwmiyywtw xidmwt g=stwrmwk hwr bir vwtwnda]\n m^qwddws borcudur.—Bws bu
s=zlwr mwnw aid deyil?! Deyir, gwlwcwkdw elw =z^m^z^n, u]aqlar\m\z\n sa`laml\`\n\ qorusan
kifaywtdir. Mwnim wqidwmcw o c^r xudpwswnd m^alicwdwnsw, geni] ^rwkli xwstw olmaq yax]\d\r.
27
Novruz bayram\ idi.
Anam bizi “ayaqa[d\” ya [a`\rm\]d\. Ertwdwn zwng vurub tap]\rm\]d\ ki, “Qazan asmay\n, ]ama bura
gwlwcwksiniz.”
Qa] qaralanda geyinib-gecindik, ma]\na oturduq. Dwrya atam evinw birinci dwfw gedirdi.
...Qap\da qar]\m\za g^lwr ^zlw [\xd\lar. Anam ikimizi dw =pd^. Atam mwni qucaqlayanda k=vrwldi.
Day\m, wmim vw arvadlar\ dwhlizw [\x\b bir-bir bizimlw g=r^]d^lwr.
—Pa, bilirswn necw dar\xm\]am swnin ^[^n?—dedim.
Ki]i doluxsundu.
Elw bil evimizdwn ne[w il idi getmi]dim. Bir-bir otaqlar\ gwzdim. Divarlara hwsrwtlw baxd\m. Mwtbwxw
dw girdim. Anam x=rwk bi]irirdi. Pwncwrwdw g^ll^ s^frwyw sar\l\ a`\z-a`\za iki bo]qab qoyulmu]du.
—Ma, bu nwdir?—xwbwr ald\m.
Anam cavab vermwzdwn qabaq ehtiyatla qap\n\ =rtd^. Sonra whwmiyywtli bir sirr a[acaqm\] kimi
mwnw yax\n gwldi. Yava]cadan p\[\ldad\:
—Bayram a]\d\r, indicw Q=n[wbwyim gwtirdi. Deyir, u]aqlar\n ucbat\ndan belw wziz g^ndw biz k^s^l^
qala bilmwrik.—Anam wlindwki kwfkirlw iri tavada qovurdu`u wti qurdalay\b s=z^nw wlavw
etdi:—Mwn dw onlara g=ndwrwcwywm.
Mwtbwxw ke[diyimw pe]man oldum.
G=r^n^r, ayr\ qonaqlar\m\z da olacaqd\. Uzun stollar a[\lm\]d\.
—Hw... daha heykwlimi d^zwltmwk fikrin yoxdur?—deyw mwn zala ke[wndw atam k^rwkwninw sata]d\.
Dwrya q\m\]d\:
—Bu dwfwn n=vbw Mwrmwr xalan\nd\r.
Day\dostum anam\n k=kl^y^nw i]arw ilw s=hbwtw qar\]d\:

---

44
—A... bws necw. Mwnim bald\z\m elw bir par[a mwrmwrdir dw. Balaca ki, ora-buras\n\ yontalad\n a..
haz\r madonnad\r—apar qoy Tretyakovaya.
Zalda qwhqwhw ucald\.
Qonaqlar yerbwyer oldular. Mwnimlw Dwryan\ stolun yuxar\ ba]\nda wylw]dirdilwr.
Anam\n s^frwsi bayram xon[as\na ox]ay\rd\.
Qwdim, ^[nim[w g^m^]^ vazalara nabat, ]wkwrbura, paxlava, ]orqo`al\, alma vw rwngbwrwng
boyanm\] yumurtalar qoyulmu]du. P^stw, badam i[i, qoz, f\nd\q lwpwsi, no`ul, lwblwbi-ki]mi]lw
doldurulmu] ki[ik podnoslar\n q\ra`\na wlvan ]amlar yap\]d\r\lm\]d\. Nim[wlwrdw, belinw q\rm\z\
bant vurulmu], bahar wtirli swmwnilwr stola x^susi r=vnwq verirdi. Ortada bir ne[w konyak, araq vw
]ampan butulkas\ da vard\.
Qap\n\n musiqili zwngi [al\nd\. Gwlwn bibimlw, wri vw Mirzw Muxtarla arvad\ idi. Onlar\n i[wri girmwsi
ilw evw bir sws-k^y d^]d^ ki, a`\z deywni qulaq e]itmwdi. Arvadlar qalx\b mar[amar[ =p^]mwyw
ba]lad\lar, bir-birinin kefini soru]dular, o`lunu, q\z\n\ xwbwr ald\lar.
Mirzw Muxtar elw kandardan ^z^n^ stol ^st^ndwki butulkalara tutub bir ]er oxudu:
Saqi! Qurban swnw can, xalis araq istwyirwm.
Mwn onun lwzzwtini ba]qa sayaq istwyirwm.
Ver i[im, swrxo] olum, s^bhw kimi nw]wlwnim,
Qoy bu meyxana g=r^ns^n ba]-ayaq istwyirwm.
Bilmirwm wsrimizin kimdir +mwr Xwyyam\.
Onu [oxdan gwzirwm, bircw soraq istwyirwm...
Arvad\ twhdidedici bir twrzdw Mirzw Muxtar\ s^zd^:
—Wlini d=]^nw qoy! Bu g^n dilinw dw vurmayacaqsan!
Ki]i dwrhal val\n o biri ^z^n^ [evirdi:
—Inan\rs\z ki, toy gecwsindwn sonra hwlw =z^mw gwlmwmi]wm,—dedi vw ke[ib atamla, Dwrya ilw
g=r^]d^. Arvad\ arxadan qanl\-qanl\ ona baxaraq ayaq ^stdwn s=ylwndi:
—Adam\n wtwyini nw qwdwr dartarlar?!
Mirzw Muxtar bu dwfw =z^n^ s\nd\rmad\:
—Eh! Rwhmwtliyin q\z\, mwn q\z\]anda wtwyimi yox ey... lap pencwyimi dart [\xar wynimdwn,
dayanan deyilwm!—deyw qonaqlar\n yan\nda ki]ilwndi.
Wr-arvad k^s^l^lwr kimi aral\ wylw]dilwr.
Stola bir ne[w nim[w xuru]lu wt, toyuq, qovurma d^z^ld^. Sonra da b=y^k buludda bu`lana-
bu`lana zwfwranl\ plov gwtirildi.

---

45
—Bismillah elwyin,—deyw anam =z^nw yer axtaranda, atam onu swslwdi:
—Mwrmwr, o twrwfdwn f\rlan gwl bura. Ki]inin mal\ g=z qaba`\nda gwrwk.
Day\dostum zil swslw dillwndi:
—Tamada Mirzw Muxtar!
—A... swn nw dan\]\rsan?! Istwyirswn yenw o gecwkinin g^n^nw d^]s^n!—deyw gileylwnwn arvad wrinw
sar\ d=nwrwk g=zlwrini a`artd\.—Fara`at otur!
Day\dostum dilini saxlamad\:
—Bu ax]am ]ampanski i[wr.
Mirzw Muxtar twklifin ikinci yar\s\ ilw raz\la]mad\.
—Xeyr, elw bacarmayaca`am. Twrki adwt bw m=vcibi mwrwzwst. Qad\n deyilwm ki. Mwn araq
vurmasam, dwmlwnmwswm, mwclisi apara bilmwrwm. E]itmwmisiz, rwhmwtlik Wlia`a Vahidin arifanw
bir s=z^ var:
Ba] ki, ay\q oldu, onu kws tulla dibindwn.
Arif ona derlwr ki, [\xa vodkw cibindwn.
O, bu mwswli [wkmwklw, tamadal\`a hwqiqwtwn lwyaqwtli oldu`unu n^mayi] etdirmwk istwdi.
Atam wrklw Mirzw Muxtar\n qwdwhinw araq s^zd^:
—Dur g=rwk!
Arvad\ f\s\ldad\, ancaq dinmwdi.
—Doldurun badwlwri, wziz yolda]lar,—deyw Mirzw Muxtar bir “himw” bwnd imi] kimi wl^st^ dikwlib
nitqw ba]lad\. Lakin bo`az\n\ tez ya]lamaq ^[^n wvvwlki sa`l\`\ [ox uzatmad\. Sonra cibindwn kibrit
[\xar\b, s^frwdwki b^t^n ]amlar\ yand\rd\, zal\n i]\`\n\ ke[irdi. Ham\n\ aya`a qald\rd\. Divarlarda
adamlar\n nwhwng k=lgwlwri titrwdi. &z^m^zw gwlwn bahar\n ]wrwfinw i[dik.
Arvad\ Mirzw Muxtar\n qaba`\ndak\ qwdwhi g=t^r^b kwnara qoydu:
—Daha bwsdir!
—Swn nw dan\]\rsan, rwhmwtliyin q\z\. Atalar deyib: Bir wsil qaydad\r. Iki cana faydad\r. {\xd\ ^[w
vur be]w. Be]dwn sonra araq nwdir, say nwdir. Az gileylwn. Z=vcwsi deyingwn ki]inin saqqal\ tez
a`arar...—O, s^frwdwki f^jerlwrdwn birini doldurub nim[wsinin b=yr^nw s=ykwdi.—Qorxma, iki
=ynwyw i[wcwywm.

---

46
Arvad\ bezgin bir wda ilw [iynini qald\r\b yerindw f\rlanaraq arxas\n\ ona [evirdi.
Atam\ mwclislwrdw dinwn g=rmwmi]dim. Ancaq bu ax]am o da dan\]d\. Hwm dw Dwryaya m^raciwt
elwdi:
—Bizim g=z^m^z^n a`\-qaras\ bircw q\z\m\z vard\. Indi o`ulsuz da deyilik. Swn wziz balam\zsan!
Mwn dw, anas\ da K=n^l^ hwmi]w can\m\zdan art\q sevmi]ik, gecw-g^nd^z ba]\n\n ^stdw wsmi]ik. S=z
yox ki, bu g^ndwn hwmin qay`\ ikiyw b=l^nwcwk... Swndwn, o`lum, yeganw xahi]im budur: [al\] ki,
K=n^l^n bu evdwn apard\`\ wn qiymwtli cehizi olan xo]bwxtlik itmwsin.
Dwrya qalx\b atam\ =pd^. Bu o demwkdi ki, s=zlwrinw wmwl etmwk borcumuzdur. Ki]ilwr qwdwhlwrini
cingildwdib i[dilwr.
Mwn pianoda “Swmwni” rwqsini [ald\m. Qad\nlar wzilw-b^z^lw oynad\lar.
Mirzw Muxtar\n kefi k=kwlmi]di. Bo]qablardan birini g=t^r^b qula`\na s=ykwdi. Arvad\na ^z tutaraq
oxudu, bizi o ki var g^ld^rd^:
“{wkdi yar\m qapaz\ ke[di papa`\m g=z^mw.
Bir qwdwr ke[di, qwrwz zor ilw gwldim =z^mw...”
... Mwclis ax]amdan xeyli =tm^] da`\ld\. Uzaqda ya]ayanlar\ Dwrya ma]\nla apar\b evlwrinw qoydu,
dal\mca yenw anamgilw qay\td\.
O gecw yatanda =z^m^ elw asudw hiss edirdim ki...
Birdwn Emini xat\rlad\m, hal\m dwyi]di. Sonra tez dw unutdum vw ]irin yuxuya getdim.
28
Swhwr qocalar, qar\lar deyirdilwr, saat on ikidw il quzu ^stdw twhvil olacaq. Sevinirdilwr. G^ya insanlar
wmin-amanl\qla ya]ayacaq, mehriban dolanacaq. Twk do`ru [\xayd\! Ancaq mwn belw m=vhumi
s=hbwtlwrw inanm\ram.
Yaz gwlmi]di—bu, hwqiqwt idi. Duyurdum ki, hava bahar qoxuyur; g=r^rd^m ki, g^nw] fwrwhlw
g^l^ms^n^r; a`aclar p=hrwlwnir; g=ydw qaranqu]lar [\rp\n\r...
Qar]\mda stol ^st^ndwki dol[ada iki nwrgiz, bir bwn=v]w vard\. Wtirlwri dw =zlwri kimi lwtif [i[wklwrin
lw[wklwrindw sanki ilahidwn bahar\n twravwti, twbwss^m^ nwq] edilmi]di.
Yad\mda deyil kimin ]eridir, ancaq yax]\ s=zlwrdir:
Bwh! Bwh! Yenw yaz gwldi, vwtwn lalwzar oldu.
A[d\ yaxas\n [=ldwki g^llwr, bahar oldu...
Dwrya hwywt balkonunda ba]\a[\q, nazik k=ynwkdw oturmu]du. Mwn evdw dwrslwrimw haz\rla]\rd\m.
Soru]du:

---

47
—Saat ne[wdir, K=n^l!
Kitabdan ayr\ld\m, bir azdan on iki olacaqd\.
—Bahara be] dwqiqw qal\r,—dedim.
29
Toyumuzdan qabaq institut yolda]lar\m, rwfiqwlwrim vw yax\n qohumlar\m\z =z aralar\nda
dilbirlw]iblwr ki, mwnw hwdiyyw, k=hnw qayda ilw b^llur qab-qacaq, ipwk par[a, wtir qutusu yox,
ancaq kitab gwtirsinlwr. Hwrw be]-on qal\n cild kitab haz\rlay\bm\]. Ham\s\ da kitab\n titul swhifwsinw
bir-iki c^mlw ilw arzusunu yaz\b. M^taliw[i oldu`umu e]itdiklwrindwn, mwni bu yolla sevindirmwyw
[al\]\blar. Bwzilwri ywqin ki, hwdiyywsini qwnawtbwx], ad\na layiq sanmad\`\ndan kitab\n aras\na
kapron corab, ba] yayl\`\, ]wrf kimi ]eylwr qoyma`\ da vacib bilib. Eybi yoxdur, adamlar\ birdwn-birw
k=hnw adwtindwn ay\rmaq [wtindir. Yava]-yava] =yrwnwrlwr.
Kitab da o qwdwrdir ki, twzw mwnzilmizw da]\sayd\q yer olmayacaqd\. Dwrya ilw mwslwhwtlw]mi]wm,
onlar\ anamgildw =z ke[mi] ota`\ma y\`acam. Ad\n\ da qoyaca`am “K=n^l kitabxanas\.” Ne[w il
oxusam, bwsimdir. Bu mwnim ^[^n wn g=zwl s^rprizdir!
D^nwn atam ]^]wli dolablar al\b. Bayaqdan kitablar\ swliqwyw sald\qca i[wrisindwn yaz\lar\ oxuyuram:
“K=n^lcan!
Unutma ki, anan swni bir daha do`mayacaq. Gwncliyini elw ya]a, sonra heyfsilwnmwywswn.
Day\n Zwka vw yolda]\ R^xsarw.”
“Sevimli rwfiqwm K=n^lw toy g^n^ndwn xatirw.
Arzulay\ram ki, wn az\, bu kitab\n vwrwqlwri san\ =m^r edwswn. G=zwlliyin, twravwtin solmas\n!
Minayw”
“Dwrya vw K=n^l! Yaxud wksinw. Mwn deywrdim ki, mwhwbbwt m^lk^n^z^n twmwli wla keyfiyywtli
qranit kimi m=hkwm vw eyni zamanda [oxdavaml\ olsun. Bwxtinizin geni] pwncwrwsindwn hwyat
yollar\n\za kifaywt qwdwr i]\q d^]s^n vw elwcw dw =mr^n^z^n dirwklwri he[ zaman wyilmwsin.
Bilqeyis vw onun Mirzw Muxtar\.”
G=r Fwzilw oxlanm\] nw yaz\b.
“Mwhwbbwtin lwzzwti zaqs\n kandar\na kimidir.”
Institutda u]aqlar qwti s=z qoyublar: bundan sonra toya, m^barwkolsuna, ad g^n^nw kitabdan ba]qa
]ey apard\ yoxdur!
G=zwl tw]wbb^sd^r. O`lanlar\n i]inw mwn qar\]m\ram, q\zlardan hwr kim kapron corab\ kitabdan [ox
sevirsw, =z bwxtindwn k^ss^n!..

---

48
30
Bir ^z^m q\z idi, bir ^z^m gwlin. Dwryaya elw al\]m\]d\m, elw ba`lanm\]d\m ki, evw gec qay\danda
pwncwrw qaba`\nda oturub, dwqiqwlwri say\rd\m. Onun bax\]\nda, swsindw, hwrwkwtlwrindw mwnim
^[^n qeyri-adi bir do`mal\q yaranm\]d\. Bwzwn m^nasibwtindw balaca soyuqluq, c^zi etinas\zl\q
g=rswm dw, incimirdim, bunu wr-arvad aras\nda qanuni vw =twri bir ]ey hesab edirdim. Ancaq
twwss^flwnirdim ki, belw hallar ikimizlikdw deyil, evimizw gwlwn qonaqlar\n yan\nda olurdu. Hwmi]w
dw: “Ywqin he[ kws duymad\” deyw =z-=z^mw twskinlik verirdim, onu ba`\]lay\rd\m.
“Siz xo]bwxtsiniz, K=n^l!”—Ax\r vaxtlar bu s=zlwri tay-tu]lar\m\n dilindwn tez-tez e]idirdim.
Institutda q\zlar mwnw, o`lanlar Dwryaya qibtw edirdilwr.
May twzwcw girmi]di. Havalar q\zm\]d\. G^nw] insanlar\ twbiwtin swfal\, gwzmwli g^]wlwrinw [a`\r\rd\.
Biz ma]\nla qay\nanam\n ya]ad\`\ kwndw getdik. Zirvwlwri qarl\, yamaclar\ ya]\l da`lar\n qoynunda
yerlw]wn Da]hasarl\ qollu-budaql\ [inarlar\n, qovaqlar\n, s=y^dlwrin whatwsindw itib-batm\]d\.
Dwryan\n atas\ndan qalan d=rdg=zl^ mwnzil, eyvan, ba`-ba`[a adama uzaqdan gwl-gwl deyirdi.
}whwrdw wdwdlw sat\lan g^llwr burada hwywti basm\]d\. Meyvw a`aclar\n\n a[d\`\ rwngbwrwng zwrif
[i[wklwrin tama]as\ndan g=z doymurdu.
Iki g^n swhwr s^bh gecw yatanadwk Dwryan\n anas\ bizw xidmwt elwdi, ba]\m\za doland\, qarda]\
qoyun kwsdi, kabab, bozartma bi]irdilwr; g=r^]^m^zw qohumlar\, qon]ular\ y\`\]d\. Qad\nlar mwnw
elw zwnlw bax\rd\lar ki, guya Aydan enmi]wm.
—G=zwl kwndiniz var!—deyw Bak\ya qay\danda raz\ qald\`\m\ Dwryaya bildirdim.—Adam he[
ayr\lmaq istwmirdi.
O g^l^ms^nd^, sa` wlini s^kandan [wkib boynumu qucaqlad\, mwni sinwsinw s\xd\.
—Xo]una gwlirsw, yenw gedwrswn.
—Ha[an?
—Elw bu yay.. Imtahanlardan sonra. Anan\ da apararsan.
—Bws swn?
Dwrya qolunu boynumdan qald\rd\.
—O zaman, deywswn mwn xaricdw olaca`am.
—Xaricdw?!
—Aha.. Putyovka sifari] vermi]wm. Be]-alt\ =lkwni gwzwcwywm. Bir ay [wkwcwk.
Heyrwtdwn tutuldum:

---

49
—Swn nw dan\]\rsan, Dwrya?! Bu tezliklw mwni twk qoyacaqsan?..
O, istehzal\ t=vrdw iri]di:
—Yava]-yava] =yrwnmwk laz\md\r. Daima bir-birimizi qucaqlay\b evdw oturmayacay\q ki...
Bu s=zdwn elw mwyusla]d\m ki, a`lama`\m\ g^clw saxlad\m.
—Mwnim ^[^n dar\xmayacaqsan?
Dwrya ^z^mw baxmadan qeyri-m^wyywn bir cavab verdi:
—Dar\xsam da... dar\xmasam da... swfwrdwn qalmayaca`am ki...
—Ba]a d^]w bilmirwm,—=z-=z^mw gileylwndim.—Elw isw.. twlwm-twlwsik bu evlwnmwk nwyw laz\m
idi...
Dwrya u]a`\na twrbiyw verwn bir valideyn iddias\ ilw dedi:
—Evlwnmwk laz\md\r, K=n^l. Zwmanw ayr\ c^rd^r. Swn [ox ]eyi ba]a d^]m^rswn. Mwnim ad\m,
swnwtim, ]=hrwtim.. Subay gwzwrwm, fikirlw]wrlwr, bu ]arlatan\n birisidir. Camaat\n a`z\n\
yummayacaqsan ki...
Bir anda ba]\m gicwllwndi, ikiwlli ^z^m^ qapay\b, k^ncw q\s\ld\m. “Pwrvwrdigara, mwn nwlwr
e]idirwm?”
31
Anam vaxta]\r\ mwni ba]a [\x\rd\. Atam isw gec-gec g=r^n^rd^. Mwnim dw hwr bazar g^n^ getmwyw
wlim [atm\rd\. Ki]i ]ikaywtlwnirdi:
“Swnsiz yaman qwribsilwnirwm. Evimizin lwzzwtini =z^nlw apard\n. Bar\ swn gwl, atana dwy, i]inin ad\
nwdir...”
Twsirlwnirdim. Gileylwnmwyw wsas\m olsa da, demwyw [wkinirdim.
Dwryan\n qonaqlar\n\n say\ getdikcw [oxal\rd\. Onlara [ay-[=rwk vermwkdwn yorulurdum.
Gecwywdwk i[irdilwr, dan\]\rd\lar, g^l^rd^lwr. Dwrslwrimi =yrwnmwyw imkan tapm\rd\m. +z^ dw
bilirdi, qiymwtlwrim enmi]di, bais o idi.
Swhwr aynaya baxanda sezdim, sifwtim dwyirmiliyini itirmi]di. G=zlwrim elw bil irilw]mi]di.
S\n\xm\]d\m, ondand\. Ne[w g^n idi, i]tah\m k^sm^]d^. Anamsa bunu ayr\ yerw yozurdu. Hwtta bir
qwdwr sevinirdi dw. Ke[wn dwfw bazarl\q elwmwyw o getmi]di. Mwnim tap]\rd\qlar\mdan savay\ bir
par[a lava]ana da al\b gwtirmi]di...
“Arvad g=r nw fikirlw]ir. Indidwn institutu, dwrsi bir k=rpwyw qurban elwmwk a`\ls\zl\q olmazd\m\?
Dwrya demi]kwn, “Mwn =z^m bu evdw elw u]aq kimi bir ]eywm.”

---

50
32
Ax]am Dwrya evw gec gwldi. Hwm dw [ox fikirli, narahat g=r^n^rd^. Rwngi qa[m\]d\. Swbwbini
soru]dum, y=nl^ cavab vermwdi. “He[,” deyib mwni ba]\ndan elwdi. Bir stwkan [ay i[ib, yenw harasa
getdi. Sonra telefon az\ndan on kwrw zwng [ald\. Dwryan\ xwbwr ald\lar. Ham\s\ yolda]lar\ idi,
swslwrindwn tan\y\rd\m. Ancaq nw olmu]du, bilmirdim—mwndwn gizlwdirdilwr.
Gecw o qay\d\ncaya qwdwr ^rwyimin i[ini yedim.
—Dwrya, bir dan\]sana, nw var?—deyw paltar\n\ soyunanda ehtiyatla ona yana]d\m.—Niyw belw
birtwhwrswn?
—Eh!.. Bekara i]dir... Bayaq emalatxanaya gedirdim, ma]\n\m\n qap\s\n\ vurub wzdilwr...
—Elw bu?
—Bu azd\r?!
Onun yatana yax\n papiros [wkdiyini he[ g=rmwmi]dim. F\s\ldaya-f\s\ldaya yerinw girib uzand\.
—+z^nw bir ]ey olmay\b ki?
Hirslwndi:
—+z^m wzilswydim, bundan yax]\ idi!—dedi vw siqaretini hirslw k^lqab\ya basd\.—I]\`\ s=nd^r,
y\x\l yat!
Ay aman, Dwrya necw dwyi]mi]di! Mwnimlw niyw belw kobud dan\]\rd\!..
33
G^nw] ^f^qdwn indicw ayr\l\rd\. Mavi, ]wffaf g=y q^bbwsinw damar-damar x\rda a` buludlar
swpwlwnmi]di. Havada xwfif, xo] iy rayihw duyulurdu. Hwrdwn meh wsdikcw k^[wlwrdwki a`aclar\n twzw
yarpaqlar\n\ x\]\ldad\r, soyuq dili ilw mwnim boynumu, bo`az\m\ yalay\rd\.
Daha instituta Dwryan\n ma]\n\nda getmirdim. Twlwswndw trolleybusa minirdim. Qay\danba] q\zlarla
gwzw-gwzw gwlirdim.
Bu g^n birinci dwfw idi evdwn paltosuz, ba]\a[\q [\xd\m. Nar\nc\ yun paltar\n\, ^st^ndwn dw [whray\
jaketimi geymi]dim. Qabaqlar anam deyirdi, bu rwnglwr swnw yax]\ yara]\r. Nw bilim, bwlkw dw =z
z=vq^ ilw =l[^rd^.
Institutun hwywtindw Fwzilw mwni g=r^ncw irwli y^y^rd^:

---

51
—Salam, aaz, necwswn?—dedi vw cavab g=zlwmwdwn davam etdi:—Whmwda`am =lm^]^, d^nwn ha
istwdim zwng [alam sizw, ^rwk elwmwdim. Bu nw i]dir, gwdwnin ba]\na gwlib? Q\z cwhwnnwm, nw yax]\
ki, =z^ salamat qal\b...
Swn kimdwn dan\]\rsan?
Fwzilw [eynwdiyi saqq\z\ sol ovurdundan sa`a =t^rd^.
—Aaz.. avariyan\ deyirwm dw.. D^nwn bizim kurs “Sema]ko”da praktikada idi. Saat iki on be]dw
i]imizi qurtard\q. Mwnciywz xalat\m\ elw twzwcw soyunub hwywtw [\xm\]d\m ki... g=rd^m, vaxsey..
Dwrya! D^]d^ ma]\ndan quca`\nda bir q\z—meyit rwngindw. Girdi xirurqi[eskiyw. Vay... iraq olsun,
bu nwdir?! Sonra =yrwndim ki, o wndam\ yanm\]lar, allah bilir, hara gedirmi]lwr, ya gwlirmi]lwr,
samasval b=y^rdwn vurub bunlar\. Q\z\n diz qapa`\ oynay\b yerindwn. Bws xwbwrin yoxdur?
Yer-g=y ba]\ma f\rland\.
—Yan\nda q\z varm\]?!
—Aa... a`z\mda swnw s=z deyirwm... Taqs\r swninkindwdir dw. Dwryadan soru]an gwrwk, ay balam,
evlwndiyin bir g^n, bir g^nortad\r, nw tez ba]qas\na tamah sal\rsan... Whmwda`am =lm^]^, q\z da bir
fwrli ]ey ola, dwrd yar\d\r: Abezyan! {wtirini t=k^b aln\na, dodaqlar q\pq\rm\z\ qan kimi, elw bil bu
dwqiqw =z balas\n\ yeyib. Tuman da ki, budur ey... bax, burdan, dizdwn iki qar\] yuxar\...
G=z ya]lar\ mwni bo`du. Zorla udqundum. Bo`az\mda sanki qwhwr d^y^nlwnib qalm\]d\. Daha he[
nw deyw bilmwdim. Sar\ paltarda, qara tor corabda olan Fwzilwnin wvvwlcw boyal\ sir-sifwti, p\rp\z
q\rm\z\mt\l sa[lar\ eynimdw dumanland\... eybwcwr bir ]wklw d^]d^. Vw sonra b^t^nl^klw wcinnwyw,
]eytana, iblisw d=nd^...
+z^mw gwlwndw ]wfqwt bac\s\n\ ba]\m\n ^st^ndw g=rd^m. Mwni institutun hwkim ota`\nda, a`
d=]wnwkli taxtda uzand\rm\]d\lar. Wtraf\ kwsif dwrman qoxusu b^r^m^]d^. Sol qolum b^k^y^ndwn
a`r\y\rd\, iynw vurmu]dular.
Bwli! Hwmin o yerdwn ki, bir vaxt Dwrya dodaqlar\ wsw-wsw =pm^]d^...
34
...Alman alimi Vilhelm Humbadt z=vcwsi Karolina fon Daxroydenw q\rx d=rd il wrzindw hwr g^n y^z
xwtt ]er ithaf etmi]dir. Onlar otuz be] il intwhas\z bir mwhwbbwtlw ya]ay\blar. Karolinan\n vwfat\ndan
sonra da Humbaldt onu unutmay\b. +mr^n^n ax\r\na kimi, hwr swhwr yazd\`\ ]eri ax]am apar\b
sevimli qad\n\n mwzar\ ^stdw oxuma`\ bir adwwt ]wklinw sal\b...
Hwyat b=y^k m=c^zwdir!
Ax\ ney[^n insanlar ham\s\ bir ^rwklw ya]ad\qlar\ halda xislwtlwri m^xtwlif olur? Buna swbwb nwdir?
Mwn ki, Dwryan\n yolunda mwhwbbwtimi, qay`\m\ wsirgwmwdim. Atam\n, anam\n, Eminin,
Q=n[wbwyimin arzusuna, istwyinw qar]\ [\xd\m. Ne[w qwlbi s\nd\rd\m, bircwciyini sevindirmwk ^[^n.

---

52
Bws indi, evlwndiyimiz vaxtdan hwlw ^[ ay ke[mwmi] Dwrya niyw sevgini, nwvazi]i, wylwncwni mwndw
deyil, ba]qas\nda axtar\r?
Novruz bayram\n\n ax]am\ atam\n dediyi s=zlwri nw tez unutdu! “... Swndwn, o`lum, yeganw xahi]im
budur: [al\] ki, K=n^l^n bu evdwn apard\`\ wn qiymwtli cehizi olan xo]bwxtlik itmwsin.”
G=rwswn, taleyimi Eminw ba`lasayd\m, o da mwnimlw belwmi davranacaqd\? Yox! Inanm\ram! Wslinw
qalsa, he[ Dwryan\n da bu hwrwkwtini a`l\ma s\`\]d\ra bilmirwm. Ancaq... nw edim, Fwzilwnin
dan\]d\qlar\ hwqiqwtw ox]ay\rd\.
Saat be]i =tm^]d^. Nahara he[ nw haz\rlamam\]d\m. +z^m dw ac idim. Swhwrdwn institutdan gwlib
yataq ota`\nda uzanm\]d\m, elw hey fikirlw]irdim.
Dwrya i[wri girwndw qalxmad\m. O mwni bu vwziyywtdw g=r^b, tw]vi]lw [arpay\ya yax\nla]d\:
—K=n^l, nw var?!—dedi vw yan\mda wylw]wrwk, ^z^mw t=k^lm^] sa[lar\m\ arxaya hamarlay\b wlini
aln\ma qoydu.—Xwstw deyilswn ki?
Dodaqlar\m wsdi. Nwzwrlwrimi ondan yay\nd\rd\m. Bu dwfw nwbzimi yoxlad\.
Dwryan\n indiki can\yananl\`\n\ s^ni bir mehribanl\q sand\m. Qula`\mda titrwywn swsi, qwlbimi
incidwn hwrwkwtlwri vw sifwtimw sanc\lan bax\]lar\ mwndw ikrah hissi oyatd\.
—{wkil yan\mdan!—dedim vw bilwyimi ovcundan dart\b mwlwfwnin alt\nda gizlwtdim.—Swn get
onun dwrdinw yan!
—Ba]a d^]mwdim, K=n^l. Nw buyurdun? “O” kimdir?
—O? +z^n yax]\ bilirswn! Ma]\nda gwzdirdiyin!
Qwfildwn tutuldu. Sonra qondarma bir qwhqwhw [wkwrwk bwrkdwn g^ld^.
—Oho... Demwk mwswlwni swnw bu ]wkildw [atd\r\blar? Onun[un bikefswn? D^z^, g=zlwmwzdim!
—Wgwr yaland\rsa, bws swn niyw gizlwdirdin?
—Elw buna g=rw!—O qalx\b qar]\mda dayand\.—&rwyimw damm\]d\ ki, ]^bhwlwnwcwkswn. Ma]\nda
q\z olma`\na olub, q\l[as\ da wzilib. Bws bir maraqlanm\rsan ki, o kimdir, nw[idir?
—Xeyr!
—Mwnim natur]itsamd\r. Hwr saat\na pul verib gwtirirwm. Vwssalam. Onsuz heykwl i]lwmwk olar?
D^nwn =z^n^ naza qoymu]du, daha gwlmwk istwmirdi. Dal\nca evlwrinw getdim. Yalvar-yaxar,
birtwhwr dilw tutdum. Emalatxanaya qay\danda, qwzaya d^]d^k. Inand\n?..
—Yox!

---

53
—Niyw?
—Swn q\za bax\b mwcnun d^zwldirswn?
Dwrya yenw ]aqqanaq [wkdi:
—Vallah, K=n^l, bilmirwm swni necw ba]a sal\m. Evdw oturub, emalatxanadan xwbwr verirswn. Mwn
“Mwcnun”u bir aya yax\nd\r dayand\rm\]am, sifari]lw “Sa`\c\” heykwlini haz\rlay\ram. Qanorar\n\n da
yar\s\n\ alm\]am... Wvvwl swni i]lwmwk fikrindw idim. Sonra fikirlw]dim, institut, ev... vaxt\n [ox
itwcwk. Emalatxanama qad\n\n, q\z\n gwldii birinci kwrw deyil ki...—O, siqaret yand\rd\.—Ba]qa
yerdw dan\]arsan, g^lwrlwr swnw. Biz m^asir adamlar\q. Belw ]eylwrdw hwr dedi-qoduya whwmiyywt
vermwmwliyik.
Dwrya mwtbwxw ke[di.
—Yemwyw nwyin var?
—Hwlw he[ nw bi]irmwmi]wm.
Durub ona nahar haz\rlamaq istwdim. Qoymad\.
—Zwhmwt [wkmw. K=n^lcan, =z^m bir ]ey d^zwldwrwm.
Do`rusu, rwftar\ma g=rw pe]man oldum. &rwyimdw Fwzilwni qar`\d\m. Swn demw, b^t^n
hwywcanlar\m bica imi].
Qalx\b geyindim.
—Dwrya, swn wlini bula]d\rma, bu dwqiqw gwlirwm,—dedim.
Kinim, k^durwtim ha[an yox oldu, bilmwdim.
35
Ax]amtwrwfi idi. +z kitabxanama gedirdim—anamgilw. Sonra Dwrya da dal\mca gwlwcwkdi. Konsertw
bilet alm\]d\q. Filarmoniyada t^rk m^`wnnisi Sevda Aydan oxuyacaqd\. Atam\, anam\ da
aparacaqd\q.
Wr evinw k=[wndwn bwri hwmi]w k^[wmizdwn yolum d^]wndw ^rwyim birtwhwr olur. Eminlw
qar]\la]aca`\mdan ehtiyat edirwm. Yax]\ ki, o vaxtdan ^z-^zw [\xmam\]\q. Ywqin he[ Emin dw bunu
arzulamaz. G=z g=rwr, k=n^l bulanar...
Onun ^[^n dw yan-y=rwmw baxm\rd\m. Ba]\m\ dik tutmu]dum, twlwsirdim.
“K=n^l kitabxanas\”n\n tininw yeti]wndw s=vqi-twbii ilw ayaq saxlad\m. Qon]u dam\n ^st^ndwn ke[wn
cwrgw elektrik mwftillwrinw twkwm-seyrwk qaranqu]lar qonmu]du. Ah!... Nw qwribw bwnzwyi] idi. Fwrz
elwdim, swma ka`\zd\r, mwftillwr onun ^zwrindw c\z\lm\] be] xwtt, qaranqu]larsa musiqi notlar\.

---

54
Bunu mwn yox, yaz\[\ g=rswydi, ]wksiz ki, mwnaland\rard\; qwlwmw almam\] olmazd\. Rwssam,
wswrindwki bir bwstwkar\n pwncwrwsi =n^ndw belw qaranqu] oktavas\ [wkswydi, sevinmwyw bilmwzdi.
Heyfisilwndim. Bir istwdim da] at\m, titrwdim simlwri, da`\d\m o notlar\; u[ub ba]qa yerw qonsun
qaranqu]lar.
Hwrdwn, wrdw oldu`umu unudanda u]aql\`\m yad\ma d^]^r...
Twsad^fw bax: irwlidwn Q=n[wbwyim gwlirdi! G=z^ndwn yay\nmaq da m^mk^n deyildi.
—Salam, K=n^l,—deyw mwnw yax\nla]anda, wvvwlki ]irin dillw soru]-yeti] elwdi.—Yolda]\n... evin...
e]iyin...
—Salamatl\qd\r, Q=n[wbwyim xala. Siz necwsiniz?
—Bizik dw...
Arvad bu cavab\ ayr\ c^r verdi.
“G^ya bilmirswn neylwdin. Bizw bir toy tutmad\n ki, yax]\ olaq!”
Q=n[wbwyim daha mwnw “g=y[wk balam” demirdi.
—Eh...swndwn sonra Eminciywzim iki hwftw a`\r xwstw yatd\.—Arvad k=ks =t^rd^.—Hwkim... dava-
dwrman... He[ nw k=mwk elwmwdi. Twkcw mwn bildim u]a`\m\n dwrdi nwdir. Mwhwbbwt yaras\ gec
sa`al\r, q\z\m.
Mwnim dan\]ma`a s=z^m yox idi. Qad\n ke[mi] whvalat\ xat\rlamaqdan wzab [wkirmi] kimi s=hbwti
qurtarma`a [al\]d\:
—Wslindw, ay K=n^l, swni q\nama`a da haqq\m yoxdur. Fikirlw]irwm ki, meylini bu twrwfw salsayd\n,
onda da Dwryaya da` [wkwcwkdin. Mwgwr o insan deyilmi? Ham\s\n\ ba]a d^]^rwm, bala. Onun da
anas\ var. Eminciywzimin wziz can\na and i[irwm, sidqi ^rwkdwn deyirwm, twki xo]bwxt olas\n\z.
Ikiniz dw—swn dw, o da.
Q=n[wbwyim bu alicwnabl\`\ ilw g=z^mdw on qat b=y^mwdimi? Mwn qar]\s\nda ki[ilib, xwcalwt
[wkmwdimmi?
36
Anamgildwn gwtirdiyim kitabdan bir wfsanw oxumu]am. Ne[w g^nd^r xofu ba]\mdan [\xmay\b.
... Qalay[\o`lu twvaz=kar, n=vrwsidw bir ]air idi. Twzwhwvws olsa da, pis yazm\rd\. Sadw, twmiz qwlbli
bu cavan\n qo]du`u ]erlwr xo]a gwlirdi. O isw he[ vwdw lov`alanmazd\. “Mwn ustad\mdan
=yrwnirwm,—deywrdi.—+mr^m boyu da ona borcluyam.”
Aylar, illwr dolan\r. Qalay[\o`lu ki[ik bir r^tbwyw [atanda dwyi]ir, q^rrwlwnir, ustad\na arxa [evirir.
Wtraf\na toplad\`\ yaltaqlar yerli-yersiz onu twriflwmwyw ba]lay\r.

---

55
Qalay[\o`lunun iddias\ art\r, g=z^ uza`\ g=rm^r, wvvwlki sadwliyindwn, twmizliyindwn wswr-wlamwt
qalm\r. Lakin ondan sonra nw yaz\rsa, bwywnilmir. “N=vrwsidw ]airin qwlbi qurudu” deyirlwr.
Istedad\n\ itirdiyinw hefsilwnwn Qalay[\o`lu lo`man\n yan\na gedib whvalat\ nwql edir.
—Mwn niyw bu tezliklw ]=vqdwn d^]d^m? Swbwb nwdir?—Soru]ur.
Lo`man cavab\nda ona belw bir hekaywt s=ylwyir:
—Bizim bu mahalda,—deyir,—dwdw-babadan qalma qwdim kwla`ay\ karxanas\ vard\. Sahibi i]g^zar,
nurani bir qoca idi; gecw-g^nd^z [al\]\rd\, min wziyywtlw da`lara qalxard\, dwrwlwrw enwrdi, nadir
[i[wklwr toplay\b, g=zwl, r=vnwqli boyalar haz\rlard\. Qocan\n buraxd\`\ ha]iywsi q\rm\z\, g^ll^
bwn=v^] kwla`ay\lar\n twrifi dillwrdw gwzwrdi. Yara]\ql\, davaml\ olard\, g^ndw, ya`\]da rwngi
soluxmazd\. Wn uzaq mahallardan belw q\zlar, gwlinlwr ax\]ard\lar, onun kwla`ay\s\ndan al\b
=rtwrdilwr.
Bir g^n zwhmwtke] pirani qoca =ld^, karxanaya wyya] o`lu sahib oldu. Wvvwlcw atadan qalma var-
d=vlwti da`\td\; yedi, i[di, swrxo]luq elwdi. Sonra pul-para t^kwndi. O`ul atas\ndan az-[ox =yrwndiyi
pe]wyw ba]lad\. Karxanan\n b=yr^ u[mu]du, dwzgahlar s\n\b da`\lm\]d\... O, daha bunlar\n fwrqinw
varmad\. Boya haz\rlamaq ^[^n da`lara, dwrwlwrw [i[wk axtarma`a da yollanmad\. Elw ba]dansovdu,
z=vqs^z, keyfiyywtsiz kwla`ay\lar haz\rlay\b bazara [\xard\. Arif m^]twrilwr mala baxan kimi tan\d\lar:
bu x\na o x\nadan deyildi. Yeniyetmw q\zlar bilmwyib ald\lar, ba]lar\na =rtd^lwr. Iki-^[ g^n ke[di,
kwla`ay\lar ^z^ld^, rwngi a`ard\, gwrwksiz bir wsgiyw [evrildi...
Indi, s=z^m^n can\ oras\ndad\r ki, n=vrwsidw ]air...—deyw lo`man mwtlwb ^stdw gwlir,—swn dw
wvvwlki Qalay[\o`lu deyilswn. Ustad\n\n yolunu sapm\san, saxtala]m\san. &rwyin dw, o qocadan
fwrsiz =vlad\na qalan karxana kimi u[ulub-da`\l\b, bwrbad olub. Daha bundan sonra [wtin ki, o ^rwk
xo]agwlwn bir ]er desin.
Qalay[\o`lunu tw]vi] b^r^y^r:
—Lo`man baba, allah\ sevirswnsw, bir [arw elw, mwni bu u`ursuzluqdan uzaqla]d\r,—deyw
yalvarma`a ba]lay\r.
—Arxay\n ol, n=vrwsidw ]air, hwr dwrdin wlac\ var...
Lo`man wndwrunixanwyw ke[ir. I[i ]wffaf maye dolu, a`z\ m=hkwm qapal\ ki[ik bir ]^]w gwtirib
Qalay[\o`luna uzad\r.
—Swn onsuz da =lwzimwkdw olan bir ]airswn. Bu isw swnwtkar ^[^n dwh]wtdir! Belw twdrici, ]wrwfsiz
=l^m^n iztirablar\ndan yaxa qurtarmaq, u`ursuzluqdan uzaqla]maq istwyirswnsw, al, i[ bu zwhwri,
can\n biryolluq qurtars\n!—dedi.

---

56
37
}whwr b^rk^ i[wrisindw qarsalan\rd\. Ba`lar\n, ba`[alar\n ^st^ndw, dwnizin swthindw isti hava
titrwyirdi.
Atamgil bir ayd\ ba`a k=[m^]d^. Bak\l\lar i]dwn sonra [imwrliklwrw ax\]\rd\lar. Mwnsw, evdwn
[\xma`a macal tapm\rd\m. Twk ota`a qap\l\b imtahanlara haz\rla]\rd\m. Ancaq ba]\ma he[ nw
girmirdi. Nw ^[^nsw ^rwyim narahatd\.
Dwrya swyahwtdw idi. Xarici =lkwlwrdwn mwnw g=dwk teleqramlar\ gwlirdi: “D^nwndwn Istambuldayam.
Kefim lap yax]\d\r. Swni bwrk-bwrk =p^rwm.”, “G=zwl Afinadan K=n^lw atw]in salamlar!”, “Qwdim
Roman\n tarixi abidwlwrinw tama]a etdikcw, yan\mda olmad\`\na heyfsilwnirdim. Mwhwbbwtlw.”,
“+lkwmizin bir par[as\ “Rossiya” gwmisi bu g^n Cwbbwl^ttariq bo`az\ndan ke[ib, Atlantik okean\na
[\xd\. Fransaya yollan\r\q. Swnin ^[^n [ox dar\x\ram!”, “Wzizim K=n^l! “Terminus-Nord”
mehmanxanas\ndayam. Paris, d=rd iyun.”
A[\`\, bu xwbwrlwr mwni o qwdwr dw sevindirmirdi. Son zamanlar Dwryan\n s=z^ ilw wmwli aras\nda
gizli bir twzad g=r^rd^m. Qwlbimdw onun swmimiyywtinw ]^bhwlwnirdim. Yay\n q\zmar istisindw
mwni yalq\z qoyub xaricw getmwyinw nw ad verwydim, bilmirwm. &rwyindw sevgilisinw mwhwbbwti olan
ba]qa birisi bunu edwrdimi? Inanm\rd\m! Hwlw institutda twlwbwlwr ayr\ ]eylwr dw dan\]\rd\lar.
Deyirdilwr, qwzaya d^]wn hwmin q\z\n ad\ Nwrminwdir. +z^ dw opera teatr\n\n b=yr^ndw ya]ay\r.
Dwryan\n ma]\n\n\ isw ]whwrin kwnar\nda wzmi]dilwr...
Anama yaz\`\m gwlirdi. O da mwnim hal\ma yan\rd\. Bir aya`\ elw Bak\da idi. “Ay balam, ba]
a[m\ram, wrin nw twhwr adamd\r. Ki]i dw ^[-d=rd ay\n gwlinini twk burax\b uza`a yollanarm\?”
Arvad hwr dwfw ba`\m\z\ twriflwyir, mwni ora aparma`a [al\]\rd\:
—Gedwk, K=n^l, pe]man olmazsan. Buzovnan\n havas\ g=zwldir. Oturarsan swrin a`ac\n alt\nda,
=yrwnwrswn dwrslwrini. Imtahan vaxt\ instituta gwlmwk nw [wtin i]dir ki...
—Yox, ma, bura yax]\d\r,—deyw ba`da Eminlw, Q=n[wbwyimlw qar]\la]aca`\m\ bildiyimdwn, bu
twklifdwn boyun qa[\rma`a bwhanw axtar\rd\m.—Orada telefonsuz, kitabxanas\z necw ke[inwrwm...
Dwrya ax\r\nc\ teleqram\ Leninqraddan vurmu]du. Yaz\rd\, Ermitaj muzeyindw i]im var,—be]-on
g^n yubanaca`am. Mwn bir anl\`a fikrimi cwmlwdim. Biologiyadan =yrwndiyim bwhsi yad\ma sal\b
=z-=z^mw twkrarlad\m. “Lamark “Zoologiya fwlswfwsi wswrindw ilk dwfw olaraq n=vlwrin sabiq qalmay\b
dwyi]ilmwsi vw sadw qurulu]dan m^rwkkwb qurulu]a do`ru inki]af etmwsi nwzwriyywsini irwli s^r^rd^.
Buna g=rw dw onu twkam^l twliminin pioneri san\rd\lar. Lamark\n twlimindw hwm materialist, hwm dw
idealist cwhwtlwr vard\r. O, ^zvi alwmin dwyi]ilmwsindw...” Yorulmu]dum. Qalx\b bir stwkan [ay
i[dim. Swhwr po[talyonun gwtirdiyi qwzetlwrw baxmaq istwdim. Hwr swhifwsi d^stur dolu kimya
kitab\ndan sonra, quru ba] mwqalw oxumaq da mwnim ^[^n istirahwt idi.
Elw wlimw ke[wn qwzeti qald\randa aras\ndan a` bir zwrf d^]d^. Dwryadand\: “Leninqrad, Astoriya
mehmanxanas\, otaq n=mrw 28.” Mwktubu [\xar\b a[an kimi mwni dwh]wt b^r^d^. Bu nwdir?! He[ nw

---

57
anlamad\m. G=t^r^b, bir dw zwrfin ^st^nw diqqwt yetirdim. Swhv etmwmi]dim: Dwrya yazm\]d\, bu
^nvana, mwnw g=ndwrmi]di. Ancaq...i[wrisindwki mwktub ba]qas\na aid idi!
Bwli! Tan\d\m: Ona! Dwryan\n ma]\n\nda qwzaya u`ray\b =lmwywn o q\za!
“Wzizim, istwklim Nwrminw! Odlu salamlar...”
Ev, w]yalar ba]\ma f\rlanmad\m\?!
“Mwlumun olsun ki, swyahwtdwn qay\d\b gwlmi]wm. Ikinci g^nd^r Leninqraddayam...”
G=zlwrim qaranl\q gwtirmwdimi?!
“Xaricdwn vaxta]\r\ vurdu`um teleqramlar\ ywqin ki, alm\san...”
&rwyim a`r\mad\m\?!
Yaz\lar\ qarma-qar\]\q g=r^rd^m. Wswn wllwrimdw tutdu`um ka`\z\ necw oxuyurdum, bilmirdim:
“Tama]al\ yerlwri swnsiz gwzdiyimw heyfsilwnirdim...”
Swn bir rwzalwtw bax!.. O, bu s=zlwri mwnw dw yazm\]d\.
“Ma]\nda necw wzildiyin yad\ma d^]wndw kwdwrlwnirdim. Yax]\ ki, tez sa`ald\n. Swnw demwmi]dim:
mwswlwni K=n^lw [atd\rm\]d\lar. Dwli olmu]du. Hwtta institutda =z^ndwn getmi]di. Bwhanw tap\b
vwziyywtdwn [\xd\m. G^ya swn mwnim natur]itsamsan. Ha... ha... ha...”
Bura [atanda d=zmwdim. H=nk^r^b a`lama`a ba]lad\m. G=z ya]lar\m ka`\z\n ^st^nw d^]d^...
38
Dwh]wtli bir sual beynimi gwmirirdi: “Mwn nw etmwliywm?”
Dwryan\n g=stwrdiyi xwyanwt b^t^n varl\`\m\ sars\tm\]d\. O, swrwncam\na verdiyim mwhwbbwt dolu
twmiz ^rwyimi [irkin ayaqlar\ alt\na at\b lwyaqwtimi, heysiyywtimi, mwnliyimi tapdalam\]d\.
Ah! Nw ^[^n dostlu`a, swdaqwtw xain [\xanlara cwza twdbiri yoxdur? Onlar\ ancaq nifrinlwmwklw
kifaywtlwnirlwr. Bu az deyilmi?
Mwgwr bu g^n birinw xwbislik edwn sabah be]inw, onuna vw daha sonra elinw-obas\na arxa
[evirmwzmi?
Dwryan\n qay\tmas\na az qalm\]d\. Hwlw dw =z^m^ sakitlw]dirw bilmirdim. Biologiyadan verwcwyim
ilk imtahan\ =t^rm^]d^m. Getswydim dw mwnas\ yox idi. Fikrim, d^]^ncwm q\r\lm\] zwncir halqalar\
kimi beynimdw swpwlwnmi]di. Kafedradan zwng vurmu]dular, evimizw adam g=ndwrmi]dilwr.

---

58
“Xwstwywm” demi]dim. Do`rudan da pwrakwndwliyimi, saral\b-solmu] bwnizimi g=rwnlwr buna wsla
]^bhwlwnmwmi]dilwr.
Atam i]dwn [\x\b, mwni ba`a aparma`a gwlmi]di.
—Necw oldu, K=n^l, biologiyan\ verdinmi?—deyw qap\dan girwn twki xwbwr ald\.
Mwn qwflwtwn k=vrwldim, irwli cumub onun boynuna sar\ld\m, twzw t^klwnmi] ^z^ndwn =pd^m vw
i[in-i[in a`lad\m.
—Kwsildim, pa!..
Bu yan\ql\ nalwmdwn =z s^m^klwrim eymwndi.
Ki]i inanmad\:
—Ax\, swn...
—Daha he[ nw soru]ma, pa.
Atam dinmwzcw oturdu; yasl\ adamlar kimi ba]\n\ a]a`\ dikdi. Sonra bir siqaret yand\r\b [wkmwyw
ba]lad\. Onu bu [a`acan belw mwhzun g=rmwmi]diml. Ota`\ b^r^ywn matwmli s^kutdwn qulaqlar\m
k^y^ldwdi.
—Anan tap]\rd\, K=n^l^ dw ba`a gwtir. Nw deyirswn?
—Bu g^n yox.
—Onda mwn ax]ama d^]mwyim.
—Bwlkw [aydan-[=rwkdwn...
—Istwmirwm.
Atam [\xanda arxadan onu swslwdim:
—Pa, evimizin a[ar\n\ ver mwnw.
—Neylwyirswn?
—Laz\md\r.
Ki]i twrwdd^dlw wlini cibinw sald\.
—Dwrya ha[an gwlir?
—Bilmirwm.
Atam a[ar\ [\xar\b stolun ^st^nw atd\.

---

59
—Buzovnaya gwlmwli olsan, elektrik qatar\ndan d^]wn kimi professorun ba`\n\ soru]arsan. Onlara
yax\n\q.
Qap\ =rt^ld^. Q^sswm d^y^nlwnib ^rwyimdw qald\; mwnsw twswllisiz, yalq\z otaqda.
39
Qwrar\m qwti idi!
Ertwdwn ]eylwrimi [amadanlara y\`\]d\r\b haz\rla]d\m. G=ydwn fwlwk dw enswydi, mwni fikrimdwn
d=ndwrw bilmwywcwkdi. Ka`\z-qwlwm g=t^r^b, stolun dal\na ke[dim. Hirsimdwn dodaqlar\m\
[eynwyirdim.
“Vicdans\z!!—deyw ona belw m^raciwtlw yazma`a ba]lad\m.—Swni mwn dwrya san\rd\m.
Yax\nla]m\]d\m, k=nl^m^ swrinlwtmwk arzusu ilw. &midim, niyywtim bo]a [\xd\. Aldand\m! Demw,
g=z^mw o c^r g=r^n^rm^]swn. Wslindw swn dwrya deyil, swhra imi]swn! &st^ndw il`\m titrwywn susuz,
quru bir swhra.
“Wzizin, istwklin” Nwrminwyw yaz\b, swhvwn mwnw g=ndwrdiyin mwktubdan hwr ]ey ayd\n oldu. +z
lwyaqwtimi qorumaq ^[^n ayr\ yol tapmad\m... Wlvida!”
Imza atma`a wlim varmad\. Ka`\z\ apar\b g=z qaba`\nda qoydum. {amadanlar\m\ g=t^rd^m, evdwn
[\xmaq istwywndw k^ncdwki maqnitafonu g=rcwk ayaq saxlad\m. Toy gecwsini and\m. Orada
deyilwnlwri xat\rlad\m. K=n^ls^z yax\nla]\b maqnitafonu qurdum. Hwrlwncwklwr f\rland\. Mirzw
Muxtar dillwndi:
“Wziz, h=rmwtli, mehriban dostlar, qonaqlar vw qohumlar!..
Soru]salar, biz bu geni] swadwt saray\na ney[^n topla]m\]\q, swbwbi nwdir? Mwn deywrdim ki: K=rp^
salma`a. Bwli! G^lmwyin yolda]lar, s=z^m^n can\ var...”
Elw bil o gecw r=ya idi: mwn qu qu]u kimi a` gwlinlik paltar\nda, Dwrya qara kostyumda, b=y^k
stolun ba]\nda wylw]mi]dik... Hwrdwn bir-birimizi g=zalt\ s^z^b fwrwhlw g^l^ms^n^rd^k...
Mirzw Muxtar\n swsi ota`\ ba]\na g=t^rm^]d^:
“...Sual etswlwr, wcaba, bu k=rp^ hans\ n=v materialdan in]a olunur—da]dan, torpaqdan, dwmirdwn,
betondan, kwrpicdwn, pal[\qdan? Mwn deywrdim ki: Mwhwbbwtdwn?..”
—Yaland\r!—dayand\rd\m maqnitafonu.—Mwnsw deywrdim: Xwyanwtdwn!
Hikkwmdwn pozdum lentdw nw yaz\lm\]d\ ham\s\n\. Sonra, bayaq twlwsik qaralad\`\m ka`\z\
g=t^rd^m; bu evdw =z^mdwn he[ bir ni]anw qoymaq istwmirdim—onu da param-par[a c\r\b atd\m.

---

60
Dwryan\n Nwrminwyw g=ndwrdiyi mwktubu da zwrfw sald\m, a`z\n\ y^ng^lcw yap\]qanlad\m, yenw
k=hnw qwzetlwrin aras\na d^rt^b, qap\dak\ po[t qutusuna buraxd\m. Barma`\mdak\ ^z^y^ isw
[oxdan [\xarm\]d\m.
D=rd ay wvvwl sevinw-sevinw qap\s\ndan girdiyim evi q^ssw-kwdwr i[wrisindw twrk etdim.
40
Bwn=v]wli dwftwrimi dw =z^mlw ba`a gwtirmi]dim. O mwnim ]irin, ac\ xatirwlwrimin dax\l\ idi. &rwyimi
ona bo]ald\rd\m; ]adl\q, pe]man[\l\q, bwxtwvwrlik, iztirab, hwywcan, twwss^f, hwsrwt, etiraz hisslwrimi
a`z\ ba`l\ m^cr^ kimi y\`\b saxlay\rd\.
D^nwn qwzetdw hwyat vw swadwt haqq\nda bir yaz\ oxudum. Ax\ra [atanda bildim—Emininkidir.
Sanki o, mwhz mwni nwzwrdw tutub. Gwnclwrw ailw qurmaqda twlwsmwmwyi t=vsiyw edir. “...Q\z\l\n,
g^m^]^n wyyar\n\ yoxlamaq ^[^n mwhwk da]\na s^rt^rlwr. Insanlar\ =yrwnmwkddwn =tr^ onlar\
hwyat\n s\na`\ndan ke[irmwk laz\md\r.
Ilk mwhwbbwtin ba]gicwllwndirici swrxo]lu`undan ay\lanlar i[wrisindw pe]man olanlar da az deyildir.”
Eh... o zaman bu barwdw fikirlw]wn kim idi. Dwrya mwni elw tilsimlwmi]di ki, ayr\ he[ nw g=rm^rd^m.
D^nyada ondan sadiq, =z^mdwn xo]bwxt adam fwrz elwmirdim... Hwyata wylwncw g=z^ ilw baxan
gwnclwrdwn bir paras\n\n evlwndikdwn sonra da nwfsini cilovlaya bilmwdiyini, qar]\s\na [\xan hwr
suyu]irin, yelbeyin q\za tamah sald\`\n\ e]itmi]dim. X\rdavat kimi ucuz mwnliyini hwrrac mal\na
d=ndwrwn bu c^r ]arlatan xislwtlwri hwmi]w nifrwtlwmi]dim. Lakin Dwryaya twslim olanda onu elw
twswvv^rdwn uzaq, [ox uzaq sanm\]d\m. Bax, elw orda yan\lm\]d\m... Nwrminw whvalat\n\ a[\b
dan\]an\ atam\n, anam\n rahatl\`\ pozulmu]dur.
—Mwn Dwrya ilw ya]amaq istwmirwm!—demi]wm.—Kimswninsw mwhwbbwtindwn swdwqw ummaq
qad\n ^[^n wn b=y^k wskiklikdir.
Mwnw twskinlik vermwyw s=z tapm\rlar. Atam papirosu bir-birinw calay\r. Anam hey dizinw d=y^b ah
[wkir. Mwn swrswm kimi gwzirwm. Nw dwniz, nw ba`, nw dw orada tikdirdiyimiz ev-e]ik g=z^mdwdir.
Elw bilirwm bunlar ham\s\ gwrwksiz, mwnas\z, bo] wylwncwdir. Mwhwbbwtsiz, d^nyan\n iki qwpiklik
qiymwti yox imi]!
41
Ba` evimizin gilavar swmtindw, atam\n d^zwltdiyi vw hwlw taxtalar\n\n rwngi [wkilmwmi] a[\q
eyvanda, qatlama [arpay\da uzan\b g=zlwrimi yummu]dum. Bura swhwrdwn bwri g^n d^]mwdiyindwn
swrin idi. Meh wsdikcw ^st^mdwki mwlwfwni ox]ay\r, burnuma twzw taxta vw wlif qoxusu gwlirdi. Mwn
nw yatm\]d\m, nw dw oyaqd\m. Wtrafdak\ hwnirti vw swslwri e]idirdim. Lakin m^rg^ mwni yuxuya
dart\rd\.
Anam\n ayaqlar\n\n yum]aq tapp\lt\s\ yax\nla]\rd\... uzaqla]\rd\. Nahara haz\rl\q g=r^rd^: quyudan
su [wkirdi, samovara od sal\rd\, hwywti, swkini s^p^r^rd^. Istirahwt g^n^ oldu`undan ]whwrdwn
qona`\m\z gwlw bilwrdi. Ancaq mwn he[ kimi arzulam\rd\m; ^rwyim qubarl\ idi. Fikirlwrimin dola]\q
[wngwlliyindw ili]ib qalm\]d\m. Ba]qas\ ilw g=r^]wcwk halda deyildim.

---

61
Atam isw [arhovuzun yan\ndak\ b=y^k [inar\n k=lgwsindw k^lafirwngi d^zwldirdi. D=rd dirwk
basd\rm\]d\, indi ^st^n^ =rt^rd^. Sonra s^rahi vuracaqd\, b=y^rdwn pillwkwn qald\racaqd\. A]a`\da
wkdiyi sarma]\qlar\ yuxar\ d\rma]d\racaqd\.
Bunlar\n ham\s\ mwnw izafi zwhmwt g=r^n^rd^. Hwyat g=z^mdw mwnas\zla]m\]d\. Ya]amaq,
yaratmaq, qurmaq mwvhumlar\ da twswvv^r^mdw sevmwk-sevilmwk kimi saxtala]m\]d\. Qad\n\na
mehriban, qay`\ke] olanlar\ swdaqwtli ki]i roluna girmi] aktyor san\rd\m. Ey var! Mwn do`rulu`a
inam\m\ necw itirmi]dim! Onu bir daha tapaca`\ma g^man\m yox idi.
Ma]\n siqnal\ mwni diksindirdi. Bu swsdw hwm =t^b-ke[mi] bir ^nsiyywtin wks-swdas\n\ xat\rlad\m,
hwm dw onu nifrwtlw yad etdim. Yan\lmam\]d\m: mwlwfwnin ucunu qald\rd\m, a`aclar\n aras\ndan ora
baxanda “Volqa”n\ uzaqdan tan\d\m. Ma]\n darvazaya [at\b yava]\d\ vw sola burularaq hwywtw girdi.
Dwrya qoltu`unda ka`\z ba`lama, wlindw bir dwstw qwzet kabinwdwn [\xanda durub irwli cummaq,
“Niyw gwlmiswn?! Rwdd ol, geri qay\t!”—demwk istwdim. Hwywcan\m\ g^clw bo`dum.
Atam onu g=r^ncw i]dwn wl [wkdi. Ancaq a]a`\ enmwdi, heyrwtindwn k^lafirwngidw donub b^t kimi
hwrwkwtsiz dayand\. Anam evw [wkilmi]di; eyvana a[\lan pwncwrwnin pwrdwsi arxas\ndan bu twrwfw
nwzwr yetirirdi ki, onu necw qar]\layaca`am.
Dwrya twzw yar\mqol sar\ k=ynwkdw idi; ]^bhwsiz xaricdwn gwtirmi]di. D=] cibinin ^stdw
markayaox]ar wlvan bir ]wkil toxunmu]du. O, art\rmaya qwdwm qoycaq g=z^ mwnw sata]d\.
Wlindwki ]eylwri bir kwnara at\b, qollar\n\ a[araq:
—K=n^l!..—deyw irwli yeriywndw ilan [alm\] kimi dikwldim. Mwni qucaqlama`a gwlirdi.
—Kwnar dur!—[a`\rd\m.
Nwfwsimin titrwmwsindwn ^rksw dw, elw g^man etdi ki, g^ya atamdan [wkindiyim ^[^n onu yax\n
buraxmad\m. Bilwyimdwn yap\]\b =pmwk istwdim. {\rp\nd\m, qoymad\m.
—Nw olub, K=n^lcan?
—Onun swnw dwxli yoxdur!
Geri adlad\. {iyinlwrini qald\r\b, dodaqlar\n\ b^zd^.
—He[ nw anlam\ram... Mwni niyw belw qar]\lay\rsan? Yenw nw e]itmiswn?
Dwryan\n bax\]lar\ soyuq, swsi yad idi. G^n^n istisindw qars\y\b b^r^nc rwnginw d^]m^] sifwti
qart\m\] vw kobudla]m\]d\. Sar\ya [alan b\`lar\ seyrwlmi]di. O, bu yaban[\ g=rkwmdw mwni =z^ndwn
daha da [iyrindirdi.
—Niyw dan\]m\rsan, K=n^l? Ba`a ha[an gwlmiswn, hw? Ay q\z swninlwywm. Qwzetlwrin po[t ye]iyindw
y\`\l\b qalmas\ndan bildim: be]-alt\ g^nd^r burdasan. Bws imtahanlara haz\rla]m\rsan?

---

62
Atamdan hwya elwmwswydim, b^t^n g^c^m^ toplay\b onun bu qondarma suallar\na m=hkwm bir
sillw ilw cavab verwrdim.
—Hw...ba-]a d^]-d^m. Gec mwktub yazma`\mdan gileyliswn... Amma nahaq yerw!—O, gwtirdiyi
qwzetlwrin aras\ndan a` bir zwrf [\xar\b wtwyimw atd\.—Buyur! G=r havaxtdan ye]ikdw qal\b!
Po[talyon dal\nca ba`a gwlwsi deyildi ki!
Mwn qeyzimdwn wsirdim. Bo`az\m qwhwrlwnmi]di. Dilim qurumu]du. Zwrfw etinas\z bir nwzwr
f\rlatd\m. Hwminki idi! Qurdu`u g=zba`l\ca oyunun ba] tutaca`\ndan wmin olan Dwrya o`run-o`run
i[ini [wkib ^st^mw kwkwlwndi:
—Adam bir i]in ax\r\na [\xmam\] h=km vermwz! Bu da swnin[^n o dwfwki deyil!
Zwrfi a[\b mwktubun ilk swtrini oxuyunca beynimdwn sanki od p^sk^rd^.
“Wzizim, istwklim K=n^l!”
Bwli! Zwrfin i[indwki ka`\z\ dwyi]mi]di. Demwk bura gwlmwzdwn qabaq onun—Nwrminwnin g=r^]^nw
getmi]di. Mwn bu ikiqat riyakarl\`\n m^qabilindw nw etswydim, haqq\m vard\. Mwktubu yenw d=rd
qatlay\b zwrfin i[inw qoydum vw swrtliklw Dwryan\n sifwtinw [\rpd\m.
—Namwrd!
O, ]a]q\n halda mwni sakitlw]dirmwyw [al\]anda... Heyhat... atam\n ayaqyal\n, ba]\a[\q bizw sar\ a`\r-
a`\r add\mlad\`\n\ g=rd^m; dizlwri y\rt\q, k=hnw boz ]alvarda, qollar\ [irmwkli, ^z^lm^] qara
k=ynwkdw idi. Wlindw balta vard\. T^kl^ bilwklwri qabarm\]d\. Zwhmindwn adam\ vahimw bas\rd\.
{at\lm\] qal\n, p\rp\z qa]lar\ altda gizlwnwn g=zlwrindw qwzwb q\`\lc\mlar\ i]\lday\rd\. Cod b\`lar\
kirpi tikanlar\ twk qalx\b burnuna dirwnmi]di. Ilahi, d=y^] meydan\na girwn qoca cwngavwrw
ox]ay\rd\ atam.
O, dinmwzcw yax\nla]\b Dwryan\n bwrabwrinw [atanda, anam “Murad!” deyw di]ar\ at\ld\. Ay aman, nw
dwh]wtli swhnw idi! Mwn dw ixtiyars\z olaraq q\]q\rd\m:
—Pa!..
Atam sanki bizi e]itmirdi. Dwrya hipnoz edilmi] kimi q\m\ldanm\rd\ da. Eyvan\n bir k^nc^nw
tullanan baltan\n t\qq\lt\s\ mwni diksindirdi.
—Haramzada!.. Swn nw rwzil adamsanm\]! Xirtdwyin cayna`\ma ke[mwmi] itil g=zlwrimin
qaba`\ndan!
—Murad wmi, mwn gwlmi]wm sizdwn ^zr istwyim. Mwn...
—Sus! Swn!.. Swn mwnim K=n^l^m^, on doqquz il a`lamaq nwdir bilmwywn yeganw balam\ g=z ya]\
ax\tma`a vadar etdin. Uzaqla] burdan! K=n^l swni g=rmwk belw istwmir!
—D^z deyirswn, pa. Mwnim ona olan mwhwbbwtim, indi nifrwtw [evrilmi]dir.

---

63
Ikiwlli ^z^m^ qapay\b h=nk^rd^m. Qollar\n\ sinwsindw [arpazlayaraq mwlul-mwlul durmu] anam
eynimdw dumanland\. Arvad\ tan\ya bilmwdim. Sanki g=z^mw d^]mwywn [e]mwk taxm\]d\m.
—Mwn bu g^n ]whwrdwn evimizw qonaq gwlmwsini [ox arzulay\rd\m. Ancaq swni yox!—deyw anam
da sakit xislwtinw rw`mwn dillwndi.
Dwrya ma]\na twrwf getdi. Motor gurlad\. Onun gwtirdiyi ba`lamalar\ dal\nca atd\m:
—Apar bunlar\ da istwklinw ver!—dedim.
Dwrya wrinmwdi, ]eylwri g=t^r^b, i[wri qoydu vw istehza ilw mwni s^zd^...
Ma]\n uzaqla]ca, araya elw qwmgin s^kut [=kd^ ki, ^rwyimin d=y^nt^s^n^ e]itdim.
Atam wllwri wsw-wsw bir siqaret yand\rd\, baltan\ g=t^r^b yenw k^lafirwngiyw qalxd\. Bayaq yar\m[\q
buraxd\`\ i]ini davam etdirmwyw ba]lad\...
42
Yerin dw qula`\ var—do`ru deyiblwrmi]! Mwnimlw bir kursda oxuyan q\zlardan ^[^ imtahandan
[\x\b ba`\m\za gwlmi]di; Dwryadan ayr\ld\`\m\ e]itmi]dilwr.
Anam eyvanda bizim ^[^n stol a[d\. &z^m, pendir, [=rwk gwtirdi. Y^ng^lcw nahar edib, dwnizw
[immwyw getdik. Mwn ba`da oldu`um m^ddwtdw hwlw sahilw enmwmi]dim.
G=y q^bbwsinin zirvwsinw dikwlmi] g^nw]in iti ]^alar\ adam\n bwdwninw ac\ tikan kimi sanc\l\rd\.
Qum yamanca q\zm\]d\. Yal\n ayaqlar\m\z\ yand\r\rd\. G=z qama]d\r\c\ Xwzwr =z vadisindw civw
dwnizinw ox]ay\rd\. Sular, yata`\nda sakit vw hwrwkwtsiz idi. Twkwm-seyrwk qa`ay\lar u[urdu
wnginliklwrdw.
}whwr sanki dwnizw ax\]m\]d\. Soyunma`a m^nasib yer tapmaq [wtindi. Biz qwlwbwlikdwn uzaqla]\b,
[imwrliyin qurtaraca`\ndak\ boz qayalar\n k=lgwsinw [wkildik.
Q\zlar [immwyw haz\r gwlmi]dilwr. Daha g=zlwmwdilwr. Wl^st^ paltarlar\n\ [\xardaraq suya ba]
vurdular. Mwn dw dallar\nca cumdum. Wndam\m islancaq can\ma swrinlik qar\]\q xo] bir rahatl\q
s^z^ld^. Elw zwnn etdim ki, [oxdan bwri qwlbimi [ul`ayan kwdwr, a`\rl\q f=vrwn wriyib Xwzwrw axd\ vw
mwn xeyli y^ng^llw]dim...
Evw ax]am swrinliyindw qay\td\q. Anam plov bi]irmi]di. Bunu hwywtw girwndw, ocaq ^stdw bu`lanan
qazan\n dadl\ qoxusundan duyduq.
—Q\zlar, yuxar\ qalx\n, x=rwyimizi orda yeywcwyik,—deyw atam twzwcw d^zwldib qurtard\`\
k^lafirwngini n^mayi]karanw bir twrzdw bizw g=stwrdi. ...Rwfiqwlwrim gedwnwdwk hwr ]eydwn
dan\]d\lar. Twkcw Dwryadan s=hbwt salmad\lar. Bu daha yax]\ n=v twswlli idi. Bir onu bildim ki,
mwswlwni Fwzilwdwn =yrwniblwr. Hwr halda q\zlar\n gwli]i mwni az sevindirmwmi]di.

---

64
O gecw eyvanda qatlama [arpay\da uzan\b g=zlwrimi ulduzlara zillwywrwk hey fikirlw]irdim; ^rwklwri
fwrwhlwndirwn dw insanlard\r, kwdwrlwndirwn dw insanlar... Quran da, da`\dan da onlard\r—insanlar.
Insanlar!.. Insanlar!..
43
Bir ayd\ xatirw yazma`\ da unutmu]am.
Swnwdlwrimi tibb institutundan al\b, universitetw verdim. Filoloji fak^ltwyw girwcwywm. Bu hwm
[oxdank\ arzumdur, hwm dw orada twlwbwlwr tamam ba]qad\r, mwni tan\yan yoxdur; =t^b ke[wnlwr
^[^n he[ kwsin yan\nda xwcalwtli olmayaca`am.
Elw bil o g^nlwri ya]ayan =z^m deyilwm, mwnimla ada] yad bir q\z\n ba]\na gwlwn whvalatlard\r, hans\
kitabdansa oxumu]am...
44
Fwzilw bilmwywn ]eyw qurd du]wr. Swhwr ikinci imtahana gedirdim. Nwdwnsw, ^rwyim rahat idi.
Qorxmurdum. K^[wdw arxadan kimsw wllwri ilw g=zlwrimi qapad\ vw =z^n^ saxlaya bilmwyib g^lmwk
wvwzinw nazik swslw ciyildwdi.
—Fwzilw!—deyw o dwqiqw tan\d\m.
Mwni qucaqlay\b, q\ra`a [wkdi.
—Aaz.. swn atl\ olmusan, mwn piyada. Bax... Mwmmwda`am =lm^]^, evinizw gwlirwm—yoxsan.
Deyirlwr, ywqin anas\gildwdir. Anangilw gedirwm—qon]ular, xwbwr verir: Buzovnadasan. Ba`\n\z\ da,
allaha ]^k^r, tan\m\ram ki, yolumu sal\m bir salxum ^z^m^n^zdwn yeyim. Yax]\, bunlar he[,
necwswn a?..
—G=r^rswn dw...
Fwzilw tuman\n\ bir az da q\saltm\]d\. Krujeva koftas\ alt\ndan a` sinwsi, [iyinlwri vw k^rwyi
g=r^n^rd^. Bu dwfw sa[lar\n\ saman rwnginw sald\rm\]d\.
Saqq\z\n\ [eynwyw-[eynwyw s=z^nw davam etdi:
—O mwswlwni dw e]itdim... Aaz, mwn o vaxt kitabda swnw nw yazm\]d\m: “Mwhwbbwtin lwzzwti zaqs\n
kandar\na kimidir!” Hw? Salamwleyk^m! Yaland\r? Can\n sa` olsun. He[ bir tikw dw vecinw alma.
Qocalmam\san ki... Kukla kimi q\zsan. Allah vurmu]du onu, g^nd^z^n g^norta [a`\nda, goburnat
ba`\nda! }whwrdw o`lan qwhwtdir! It^vw t=k. Odur ey... ke[wn hwftw bir illik zwhmwti f\z [\xd\.
Mwmmwda`am =lm^]^! “Mwcnun” heykwlini deyirwm ey... Komisiya g=z^nw d=nd^y^m bax\b,
dodaq b^z^b. Indi yan t=k^l!
“Qalay[\o`lu” wfsanwsi yad\ma d^]d^. Ax\, do`rudan da Dwrya dwrdli bir a]iqin iztirablar\n\ necw
duyacaqd\? +z^ ki, mwhwbbwtin oduna yanmam\]d\, ancaq istisindw q\z\]m\]d\.

---

65
—Aaz... fikrw getdin,—deyw Fwzilw mwni ani xwyaldan ay\rd\.—Amma filfaka girmwkdw nw a`\ll\ i]
g=rm^swn. Mwmmwda`am =lm^]^, bu yay sessiyalarda s^m^k ad\ wzbwrlwmwkdwn dilim qabar
[\xar\b. Yax]\ da... G=r^]wrik.—O, dal-dal\ add\mlayaraq, wlini qald\r\b barmaqlar\n\ [iyninin ^stw
wsdirdi:—Xudahafiz...
...Imtahan biletindwki suallara wmwlli cavab verdim. Qiymwtim, a]a`\s\ d=rd olacaqd\. Otaqdan
[\xanda m^wllimlwrdwn biri g^lw-g^lw dedi:
—Bilmirwm swnin ^[^n niyw narahatd\rlar. Ka] wdwbiyyat\ ham\ bu dwrwcwdw mwnimswywydi.
Wvvwl bu s=zlwrin fwrqinw varmad\m. Sonradan fikir mwni g=t^rd^. Dwhlizdw bir gu]wyw [wkilib
=zl^y^mdw ara]d\rd\m: o can\yananl\q edwm kim idi? Atamm\? Yox! D^nya da`\lsa da o, minnwtw
gwlmwzdi. M^wllim yax\n qohumu da olsa, telefonla belw zwng [al\b mwnw g^zw]t dilwmwzdi. Anam,
day\lar\m, wmim... Hakwza, onlar bu i]w qwtiyywn qar\]mazd\lar.
{arwm kwsildi. Swbirsizliklw durub imtahan\n qurtarmas\n\ g=zlwdim. Hwmin cavan m^wllim qap\dan
[\xcaq irwli yeridim:
—Ba`\]lay\n,—deyw wtrafdak\ twlwbwlwrin e]idwcwyindwn [wkinmwdwn hwywcanla xwbwr ald\m:—Mwni
sizw tap]\ran o ]wxs kimdir?
M^wllim xwfifcw g^l^mswdi. G=zlwri q\y\ld\. Mwhrwm bir adam wrkyanal\`\ ilw xeyli ^z^mw baxd\.
—Swni mwn tap]\rmay\blar, K=n^l,—dedi.—Elw nigaran[\l\`\n\ [wkiblwr.
Mwn yenw sakitlw]mwdim.
—Ax\, bilmwk olmazm\ o kimdir?
M^wllimin sifwti birdwn-birw ciddilw]di:
—Mwnim jurnalist dostumdur: Emin.
45
Anamgildwki =z k=hnw ota`\mda wvvwlki swliqwmi bwrpa elwmi]wm. Bir qwdwr dar\sqall\q da olsa,
[arpay\m\, yaz\ stolumu =z yerinw qoymu]am.
G^nd^zlwr balkona a[\lan pwncwrwdwn baxanda, ilk n=vbwdw, mwhwccwrin dwmir ]wbwkwlwri
arxas\nda ucalan, ^st^nw no`ul-no`ul [whray\ [i[wklwr swpwlwnmi] yaswmwn a`ac\, uzaqda isw, sanki
mavi swmada rwsm edilmi] qwdim }wrq ^slublu mwnzwrw g=r^n^r. }whwrin amfiteatr qaydas\nda
cwrgwlwnwn y=ndwmsiz binalar\ fonunda qon]u mwscidin g^nbwzi, minarwsi dikwlir. Gecwlwr g=ylwr
lacivwrd rwngw boyan\r, ay do`ur, yaswmwn a`ac\n\n [i[wklwri ulduzlara [evrilir.

---

66
Pwncwrwm g^ya divardan as\lm\] bir ]wkil [wr[ivwsidir ki, twbiwt ona =z^n^n ecazkar boyalarla
i]lwnmi] g=zwl rwsmlwrini sal\r: evdw twk dar\xmamaq ^[^n onlar\ mwn g=stwrir.
Atam\n xasiyywti yaman dwyi]ib; s=hbwtcil, deyib-g^lwn olub. Hwr hwftw mwni u]aq twki yan\na sal\b
gwzmwyw, kino, teatr tama]alar\na apar\r. Anam pwrvanw kimi ba]\ma dolan\r. Qohumlar\m\z tez-tez
bizw gwlirlwr. Wmim arvad\, day\dostum, hwrdwn gecwywdwk oturub laqq\rt\ vururlar. Bilirlwr ki,
^rwyim s\n\qd\r. Ham\s\ ona g=rwdir. Mwni xiffwt etmwyw qoymurlar. Ba`dan k=[wni Q=n[wbwyim dw
bir-iki yol anama ba] [wkib. Ke[wn dwfw mwnw yenw “g=y[wk balam” dedi. Do`ma bir qay`\ke]liklw
maraqland\:
—E]itdim institutu dwyi]irswn, g=y[wk balam, do`rudurmu?
—Bwli, Q=n[wbwyim xala.
Ancaq onunla g=z-g=zw durmaqdan s\x\ld\m, ^z^nw yox, yerw baxd\m. {oxdand\ g=rmwmi]dim,
bir[wklwri a`arm\]d\ arvad\n.
Bu swhwr qwribw bir hiss ke[irdim. Ad g^n^mdw Eminin mwnw ba`\]lad\`\ oyuncaq meymunu yaz\
stolumun dolab[as\nda g=rd^m. O vaxt evdwn k=[wndw =z^m qoymu]dum. G=t^r^b oynatd\m,
sonra divardan, qabaqk\ yerindwn asd\m. Ancaq... elw bildim ki, bunun ^[^n onun =z^ndwn icazw
almal\yd\m.
46
Sentyabr mwsud bir swhwrlw gwlmi]di. Mwn universitetw haz\rla]\rd\m. Twzw tikdirdiyim yaxas\ q\rm\z\
k=bwli a` paltar\m\ vw h^nd^rdaban q\rm\z\ tuflilwrimi geymi]dim. Dwhlizdw ayna qaba`\nda f\rlan\b
=z^mw nwzwr yetirdim. Sa[lar\m\ swliqwyw sald\m. Portfelimi g=t^rd^m.
—Ma, sa` ol, mwn getdim,—deyw anama e]itdirib qap\n\ a[d\m.
Arxadan onun xeyir-duas\ mwni m^]aiywt etdi:
—Yax]\ yol, bala. U`urlar olsun...
Pillwkwnlwri adwtim ^zrw twlwsik endim. K^[wyw [\xcaq tini buruldu. Be]cw add\m uzaqla]mam\]d\m
ki, balkondan anam\n swsi gwldi:
—K=n^l!..
Ayaq saxlad\m. Soru]du:
—O twrwfw niyw?
{a]m\]d\m. Ax\ mwn bu g^ndwn sonra ba]qa swmtw getmwliydim. Institutum da, yolum da
dwyi]mi]di.

---

67
Geri qay\td\m. &z^ yoxu]a d=nd^m.
Elw mwn =z^m dw dwyi]mi]dim. Indi hwr ]eyw ayr\ g=zlw bax\rd\m...
... O ax]am bwn=v]wli dwftwrimin ax\r\nc\ a` vwrwqinw bu s=zlwri yazd\m vw sonuncu n=qtwni
qoydum. Yazd\m ki: “A`\ll\ bir dwfw aldanar, hwyatda mwn dw yan\ld\m. +z^n ham\s\na ]ahidswn.
Swn doldun, ancaq ^rwyim bo]almad\. Wlvida, mwnim bwn=v]wli dwftwrim, wlvida!..”
E
E
E
Ep
p
p
piiiilllloo
o
oqq
q
q
Pwncwrwmdw dan s=k^l^rd^... Yerimw uzanm\]d\m, lakin m^twwssir oldu`umdan yata bilmirdim.
Mwnzwrwnin iki dwftwrini bir gecwdw oxuyub qurtarm\]d\m. Mwndw K=n^l^n taleyinw intwhas\z maraq
oyanm\]d\. Wswrin sonunda Emini g=rmwk istwyirdim. O, wvvwllwr sevdiyi q\z\ indi necw
qar]\layacaqd\—mwni d^]^nd^r^rd^. Ehtimal ki, bu macwra Mwnzwrwnin =z ba]\na gwlmi]di; ad\n\
qwsdwn dwyi]ib K=n^l qoymu]du. Utand\`\ndan.
Ne[w vaxt idi dwftwr sahibinin yolunu g=zlwyirdim. Nwhaywt, bir g^n i]in ax\r\na yax\n ota`\n qap\s\
d=y^ld^. T\qq\lt\n\n zwrifliyindwn duydum ki, qad\n barmaqlar\d\r.
—Buyurun,—dedim.
Mwnzwrwmi deyim, K=n^lm^ deyim—bilmirwm, onlar\n hans\yd\, i[wri qwdwm qoyu. Ehtiramla
salam verdi.
Q\za yenw qar]\mdak\ kresloda yer g=stwrdim. Wylw]di.
Mwndwki bwn=v]wli dwftwrlwrin cildi rwngindw g=y^mt^l, sadw paltar geymi]di. Sifwti, qollar\ g^ndw
yan\b wsmwr olmu]du. Buzovna ba`lar\nda K=n^l^n rwfiqwlwri ilw dwnizdw [imdiyi swhnwni vw bu
barwdw yazd\qlar\n\ xat\rlad\m: “... Elw zwnn etdim ki, [oxdan bwri qwlbimi [ul`ayan kwdwr, a`\rl\q,
f=vrwn wriyib Xwzwrw axd\ vw mwn xeyli y^ng^llw]dim...”
Q\z g^nah\n\ boynuna alan m^qwssir kimi zavall\cas\na ba]\n\ a]a`\ dikib p=rtm^]d^.
—Niyw dinmirsiniz?..
Bu s=zdwn sonra o, hwrwkwtw gwlib yerindw qurcand\. Asta bir swslw dedi:
—Bac\m sizw mwnim dwftwrlwrimi gwtirib vermi]di. Oxumusunuzmu?
“Bac\m!” Mwgwr do`rudan da bu hwmin q\z—Mwnzwrw deyildimi?
Mwn tilsim a[an bir sehrbaz kimi ifrat maraqla ona diqqwt yetirdim. Xeyr! Swhv etmwmi]dim.
Bir[wyindw a`aran iki tel, arxaya daranm\] s\`all\ sa[lar\nda qo]a c\`\r salm\]d\. Bu, Mwnzwrw idi!
—Demwk, siz K=n^ls^n^z, elwmi? +z xatirwlwrinizi qwlwmw alm\s\n\z.

---

68
Zwif bir swslw cavab verdi:
—Bwli.
—Mwnzwrwnin wkiz bac\s\...—deyw mwn wlavw etdim.—{ox g=zwl.
Ismwtdwn do`an bu m^qwddws yalan\n m^qabilindw o, alq\]a, tw]wkk^rw layiq deyildimi!
Mwn, bwn=v]wli dwftwrlwr haqq\nda d^]^nd^klwrimi ona s=ylwdim. Arada bir Eminin ad\n\ [wkwndw
q\z\n i[wridwn [alxan\b sars\ld\`\n\ a]kar duydum. O, wswrini [apa haz\rlayaca`\n\ vwd edib,
minnwtdarl\qla mwndwn ayr\l\b getdi. Dwhlizin parket d=]wmwsindw tuflilwrinin daban\ndan qopan
t\qq\lt\lar\ uzaqla]d\ vw e]idilmwz oldu.
Indi o zamandan az qala il =t^b. Bwn=v]wli dwftwrlwrin sahibindwn xwbwr yoxdur. Hwmi]w, hwr yerdw
g=z^m onu aray\r.
K=n^l^ itirmi]wm.
Mwn, hwr mwclisw d^]wndw s=hbwt a[\ram. Twwss^flw deyirwm ki: bir ads\z wswr var, onu mwndwn
ba]qa he[ kws oxumay\b...
Yalta—Bak\
16 yanvar—28 aprel, 1969
______
Veb direktor: Betti Bleyer
Mwnti y\`d\: &lviyyw Mwmmwdova
Yoxlad\ vw veb ^[^n haz\rlad\: Aydan Nwcwfova
AZERI.org-a qoyuldu: Fevral 2005