SahibkarliğİN Əsaslari

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

Sahibkarlıqda risklərin mahiyyəti və növləri 

Keçmiş sosialist planlı iqtisadiyyat şəraitində təsərrüfatt subyektlərinin  iqtisadi riskləri, demək 

olar  q

əbul edilməmişdir.Bazar münasibətlərinə keçid və onun formalaşması şəraitində isə risk 

sahibkarlığın ən mühüm elementi sayılır. Vaxtında risk etmək qabiliyyətinə malik olan sahibkar 

etdiyi bu “f

ədakarlığa” görə əlavə gəlir əldə edir. Risk dedikdə çox zaman hüquqsuz fəaliyyətin 

yaradılması  da  başa  düşülür.  Bu  anlayışın  digər xarakterik cəhətləri də  vardır.  Risklərin 

xarakterik xüsusiyy

ətlərindən  biri  qarmaqarışıqlıq,  gözlənilməzlik,  inamsızlıq  və  təxmini 

f

ərziyyədir. Sahibkarlıq fəaliyyəti müəyyən təşkilati-hüquqi formaya malik müəssisələrin əmlak 

m

əsuliyyəti çərçivəsində, yəni öz etdikləri risklər  baxımından  həyata  keçirilir.  Sahibkarların 

m

əlumatsızlığından  istifadə  etməklə  bazarda  aparılan  əməliyyatlar  hesabına  öz  fəaliyyətini 

canlan

mağa  cəhd göstərən  xırda  və  orta  firmaların  təklifləri daim reklam edilir. Risklərin 

n

əticəsini aradan qaldırmaq üçün təkcə dərrakə və təcrübə deyil, həm də kifayət qədər maliyyə 

v

əsaitlərinin olması da zəruri olur. Konsultant firmalar, mal göndərənlər və podratçılar adətən 

riskli 

kompensasiyası  üçün  məhdud pul vəsaitlərinə  malik olurlar. Bu və  digər layihələrin 

yüks

ək dərəcədə risklərə malik olması işçiləri məcbur edir ki, onun aşağı salınması imkanlarını 

axtarsınlar.  Risklərin  azaldılmasının  əsas vəsaitlərinə  aşağıdakılar  daxildir:  -layihənin 

hazırlanmasına  kompotent  tərəf müqabilləri və  məsləhətçilərin cəlb edilməmsi;  -proqramla 

bağlı  layihə  ərəfəsindəki  işlərin və  hazırlıq  mərhələsinın  genişləndirilməsi;  -bazar 

konyukturunun inkişaf tendensiyasının, məhsul və xidmətlərə olan tələbin proqnozlaşdırılması; 

-layih

ənin  iştirakçıları,  onun  icraçıları  arasında  risklərin  bölüşdürülməsi;  -  sığorta  ilə  bağlı 

m

əsələlərin vaxtında yerinə yetirilməsi; - gözlənilməz risklərin aradan qalıdıriması üçün vəsait 

ehtiyatının hazırlanmasi. 

Sahibkarlıq təcrübəsində risklərin aşağıdakı növləri formalaşır: maliyyə (kredit), investisiya və 

bazar. İstehsal riskləri məhsul istehsalı və satışı, istehsal fəaliyyətinin hər hansı növünün həyata 

keçirilm

əsi ilə  bağlıdır.  Risklərin bu növünə  məhsul  istehsalı  və  satışının  həcminin ixtisar 

edilm

əsi, planda nəzərdə tutulmuş maddi və əmlak məsuliyyətinin yüksəldilməsi, qiymətlərin 

aşağı  düşməsi və  s. olduqca əhəmiyyətli təsir edir.  Kommersiya riskləri məhsulun  satışı  və 

xidm

ətlərin göstərilməsi prosesində  yaradılır.  Kommersiya  risklərinə  təsir edən mühüm 

faktorlara  aşağıdakılar  göstərmək  olar  ki,  onları  da  kommersiya  əməliyyatları  zamanı  nəzərə 

almaq z

əruridir. Alınmış istehsal vasitələrinin qiymətlərinin səmərəsiz olaraq dəyişməsi, yəni 

artması;  -  reallaşdırılan  məhsulun qiymətinin  aşağı  düşməsi;  -tədavül prosesində  məhsulun 

itkisi;  -  t

ədavül xərclərinin yüksəldilməsi.    Maliyyə  riskləri maliyyə  sahibkarlığının  həyata 

keçirilm

əsi və  ya  maliyyə  (pul)  əməliyyatlan  zamanı  yaranır.  Maliyyə  risklərində  maliyyə 

əməliyyatlan  zamanı  tərəflərdən birinin ödəniş  qabilində  olmaması,  valyuta  əməliyyatlarının 

m

əhdudlaşdırılması da nəzərə alınmalıdır. İnvestisiya risklərinin ən mühüm xüsusiyyətlərindən 

biri c

əlb  edilmiş  qiymətli  kağızlardan  ibarət investisiya-maliyyə  portfelinin qiymətdən 

düşməsidir. )  

Sahibkarlıq  fəaliyyətində  risklərdən itkilər maddi əmək, maliyyə, vaxt itkisi və  xüsusi növ 

itkil

ər olmaqla fərqlənir.' Maddi itkilər  -  bilavasitə  layihədə  nəzərdə  tutulmayan xərclərlə 

bağlıdır.iBundan  əlavə, maddi itkilər natural ifadədə  maddi obyektlərin  birbaşa  itkisi  ilə  də 

(binalar,  qurğular,  məhsul,  yarımfabrikat,  xammal,  materialllar,  komplekləşdirilmiş 

m

əlumatlar) xarakterizə olunuK Əmək itkiləri - iş vaxtı itkilərini ifadə edir ki, bu da təsadüfi və 

gözl

ənilməz şərtlərlə əlaqədardır.' İş vaxtı itkiləri adlanan adam-saat və ya adam-günlə ölçülür.  

Maliyy

ə  itkiləri  -  dəyər ifadəsində  birbaşa  dəyən zərərdən  (sahibkarlıq  fəaliyyəti ilə  bağlı 

layih

ədə  nəzərdə  tutulmayan ödənişləri, cərimələri,  vaxtı  keçmiş  proseslərə  görə  ödənişləri, 

əlavə vergiləri, pul vəsaitləri və qiymətli kağızların oğurlanmasından yaranan zərərləri) yaranır; 

Maliyy

ə  itkiləri layihənin nəzərdə  tutulmuş  maliyyələşmə  mənbələrindən pul vəsaitlərinin 

alınmaması  və  ya  axıra  qədər  alınmaması,  həmçinin  borcların  qaytarılmaması  nəticəsində  də 

---

yarana bil

ər.  Vaxt  itkisi  sahibkarlıq  fəaliyyəti ilə bağlı  proseslərin layihədə  nəzərdə  tutulmuş 

müdd

ətdən gec yerinə yetirilməsi ilə bağlı hallarda yaradılır. Vaxt itkisi saatlarla, günlərlə, on 

günl

ərlə  və  aylarla ölçülür. Xususi növ itkilərə  insanların  həyatına  və  sağlamlaşdırılmasına, 

ətraf mühitə dəyən zərərdən yaranan itkilər aid edilir və əlverişsiz sosial-psixoloji faktorlarla 

şərtlənir. Xüsusi növ itkilərə siyasi xarakterli gözlənilməz faktorların təsirindən yaranmış itkilər 

d

ə aid edilir. Bu faktorlara həmçinin yaranmış qarmaqarışıqlıq iqtisadi şəraitdə təsir edir ki, bu 

da istehsal-t

əsərrüfat fəaliyyətinin ritmini pozur. Nəticədə  isə  canlı  və  əşyalaşmış  əmək 

m

əsrəflərini  artırır,  mənfəət isə  azalır.  Risklərin  siyasi  faktorlarının  tipik  mənbələrinə 

insanların  işgüzar  fəaliyyətinin  aşağı  düşməsi, qəbul  edilmiş  qanunvericilik  aktlarının icra 

olunmaması,  ödəniş  və  qarşılıqlı  hesablaşmaların  pozulması,  vergi  dərəcələrinin  sabitsizİiyi, 

m

əcburi ayırmalar və ödənişlər aid edilir.