Samarqand davlat arxitektura qurilish instituti

2-qadam:Blok simvollari yordamida jadval to’ldiriladi va bu jadvalda simvolning
tartib raqami uchun ma’lum bir joy ajratiladi.
3-qadam:Jadvaldagi simvollarni o’qish marshrutlarning biri bo’yicha amalga
oshiriladi. Marshrutlar sonining oshishi shifr kriptoturg’unligini oshiradi.
Marshrutlar ketma-ket tanlanadi yoki ularning navbatlanishi kalit yordamida
beriladi.
4-qadam:Simvollarning shifrlangan ketma-ketligi belgilangan Luzunlikdagi
bloklarga ajratiladi. Lkattalik birinchi qadamda dastlabki informatsiya
bo’linadigan bloklar uzunligidan farqlanishi mumkin
Ma’lumotlarni rasshifrovka qilish esa teskari tartibda amalga
oshiriladi.Kalitga mos xolda marshrut tanlanadi va bu marshrutga binoan jadval
to’ldiriladi. Jadvaldan simvollar element nomerlari kelishi tartibida o’qiladi.
Misol:
Dastlabki matnТ0 = <ЎРИНАЛМАШТИРИШUSULИ> ni shifrlash talab
etilsin. Kalit va shifrlangan bloklar uzunligi mos xolda quyidagilarga teng:
К = <2,1,1> L = 4
Shifrlash uchun mahsus jadval va ikkita marshrutdan foydalaniladi. Berilgan
shartlar uchun matritsalari to’ldirilgan marshrutlar grafik ko’rinishda ifodalanadi.
Amaliyotda o’rin almashtirish usulini amalga oshiruvchi mahsus shifrlovchi va
Toshkent Moliya instituti
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva
deshifrlovchi apparat vositalar ishlatiladi. O’rin almashtirish usullarining amalga
oshirilishi sodda bo’lsada, ular ikkita jiddiy kamchiliklarga ega. Birinchidan,
bunday shifrlashni statistik usullar yordamida fosh qilish mumkin. Ikkinchidan,
agar dastlabki matn uzunligi Кsimvollardan tashkil topgan bloklarga ajratilsa,
shirfni fosh qilish uchun shifrlash tizimiga bittasidan boshqa barcha simvollari bir
xil bo’lgan matn informatsiyasining К-1blogini yuborish kifoya.
Shfrlashning analitik usullari
Matritsa algebrasiga asoslangan shifrlash usullari eng ko’p tarqalgan. Bunda
dastlabki informatsiyaning Вk = ( bj )vector ko’rinishida berilgank – blokini
shifrlashА = ( аij)matritsa kalitniBkvektorga ko’paytirish orqali amalga oshiriladi.
NatijadaСk = ( ci)vector ko’rinishidagi shifromatn bloki hosil qilinadi. Bu
vektorning elementlari сi = j
j
ija b ifodasi orqali aniqlanadi.Informatsiyani
rasshifrovka qilish СkvektorlarniАmatritsaga teskari bo’lgan А 1 matritsaga
ketma-ket ko’paytirish orqali aniqlaniladi.
Shirflashning additiv usullari
Shifrlashning additiv usullariga binoan dastlabki informatsiya simvollariga
mos keluvchi raqam kodlarining ketma-ketligigamma deb ataluvchi qandaydir
simvollar ketma-ketligiga mos keluvchi kodlar ketma-ketligi bilan ketma-ket
jamlanadi. Shu sabali, shifrlashning additiv usullari gammalsh deb ham ataladi.
Ushbu usullar uchun kalit sifatida gamma ishlatiladi. Additiv usullarning
kriptoturg’unligi kalit uzunligiga va uning statistik ko’rsatgichlarining tekisligiga
bog’liq. Agar kalit shifrlanuvchi simvollar ketma-ketligidan qisqa bo’lsa,
shifromatn kriptoanalitik tomonidan statistik usullar yordamida rasshifrovka
qilinishi mumkin. Kalit va dastlabki informatsiya uzunliklari qanchalik farq qilsa,
shifromatnga muvaffaqiyatli hujum ehtimolligi ham shunchalik ortadi. Agar kalit
uzunligi shifrlanuvchi informatsiya uzunligidan katta bo’lgan tasodifiy sonlarning
davriy bo’lmagan ketma-ketligidan iborat bo’lsa, kalitni bilmasdan turib,
shifromatnni rasshifrovka qilish amaliy jihatdan mumkin emas. Amaliyotda asosini
psevdotasodifiy sonlar generatorlari (yoki datchiklari) tashkil etgan additiv usullar
Toshkent Moliya instituti
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva
eng ko’p tarqalgan va samarali hisoblanadi. Bunday generatorlar psevdotasodifiy sonlarning cheksiz ketma-ketligini shakllantirishda nisbatan qisqa uzunlikdagi dastlabki informatsiyadan foydalaniladi. Psevdotasodifiy sonlar ketma-ketligini shakllantirishda kongruent generatorlardan ham foydalaniladi. Bu toifaga mansub generatorlar sonlarning shunday psevdotasodifiy ketma-ketliklarini shakllantiradiki, ular uchun generatorlarning davriyligi va chiqish yo’li ketma-ketliklarining tasodifiyligi kabi asosiy ko’rsatgichlarini qat’iy matematik tarzda ifodalash mumkin. Bunday generatorlarni apparat yoki dasturiy vositalar yordamida osonlik bilan yaratish mumkin.
Shifrlashning kombinatsiyalangan usullari
Qudratli komp’yutarlar, tarmoq texnologiyalari va neyronli hisoblash tizimlarining paydo bo’lishi xozirgacha umuman fosh qilinmaydi deb hisoblangan kriptografik tizimlarning obrusizlantirilishiga sabab bo’ldi. Bu esa o’z navbatida yuqori turg’unlikka ega bo’lgan kriptotizimlarni yaratishni taqozo qildi. Bunday kriptotizimlarni yaratish usullaridan biri shifrlash usullarning kombinashiyalangan tartibda qo’llanilishidir. Quyida eng kam vaqt sarf qilgan xolda kriptoturg’unlikni jiddiy ravishda oshirish imkonini beruvchi shifrlashning kombinatsiyalangan usuli haqida gap boradi. Shifrlashning ushbu kombinatsiyalangan usulida ma’lumotlarni shifrlash ikki bosqichda amalga oshiriladi. Birinchi bosqichda ma’lumotlar standart usul (masalan, DECusuli) yordamida shifrlansa, ikkinchi bosqichda shifrlangan ma’lumotlar ikkinchi bor mahsus usul bo’yicha qayta shifrlanadi. Mahsus usul sifatida ma’lumotlar vektorining elementlarini noldan farqli bo’lgan son matritsasiga ko’paytirishdan foydalanish mumkin. Gammalashni qo’llashda agar shifr gammasi sifatida raqamlarning takrorlanmaydigan ketma-ketligi ishlatilsa, shifrlangan matnni fosh qilish juda ham qiyin bo’ladi. Odatda shifr gammasi har bir so’z uzunligidan katta bo’lsa va dastlabki matnning hech qanday qismi ma’lum bo’lmasa, shifrni faqat to’g’ridan-to’g’ri saralash orqaligina fosh qilish mumkin. Bunda kriptoturg’unlik kalit o’lchami orqali aniqlanadi. Shifrlashning bu usulida ko’pincha himoya tizimining dasturiy ko’rinishda amalga oshirilishida foydalaniladi va shifrlashning bu usuliga asoslangan tizimlarda bir soniyada
Toshkent Moliya instituti
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva
ma’lumotlarning bir nacha yuz kilobaytini shifrlash imkoniyati mavjud.
Rasshifrovka qilish jarayoni – kalit ma’lum bo’lganda, shifr gammasini qayta
generatsiyalash va uni shifrlangan ma’lumotlarga singdirishdan iboratdir.