Samarqand davlat arxitektura qurilish instituti

3-qadam: L1hketma ketligining har bir sonih1i(s1i)ni[1хR]o’lchamli shrifrlash
alfavitining moss1i T1(i=1, K)simvoli bilan almashtirish orqaliT1shifr matnini
hosil qilish.
4-qadam: Olingan shifr matni o’zgarmas buzunlikdagi bloklarga ajratiladi. Agar
oxirgi blok to’liq bo’lmasa, blok orqasiga mahsus simvol-to’ldirgichlar
joylashtirish (masalan, *simvolini).
Misol: Shifrlash uchun dastlabki ma’lumotlar:
Т0 = <ҲИМОЯ_ХИЗМАТИ>
А0= <АБВГДЕЁЖЗИЙКЛМНОПРСТУФХЦЧШЭЮЯЎҚFҲ>
А1= <ОРЁЬЯТЭ-ЖМЧХАВДЙФҚКСЕЗПИЦГҲЛЪШБУЮҚГН>
R=36 k1=3 k2=15 b=4
Algoritmning qadamba-qadam bajarilishi quyidagi natijalarga olib keladi:
1-qadam: L0h = <35,10,14,16,31,36,23,10,9,14,1,20,10>
2-qadam: L1h = <12,9,21,17,36,14,12,9,6,21,18,3,9>
3-qadam: Т1 = <ХЖЕФНВҲЖТЕҚЁЖ>
4-qadam: Т1 = <ХЖЕФНВҲЖТЕҚЁЖ***>
Rasshifrovka qilishda bloklar birlashtirilib, Кsimvolli shifromatnT1hosil
qilinadi. Rasshifrovka qilish quyidagi butun sonli tenglamani yechish kerak
bo’ladi:
k1 h01 + k2 = n R + h1i
Ushbu tenglamadagik1 , h11 , k2vaR butun sonlar ma’lum bo’lgandah0i
kattaliginni saralash orqali hisoblanadi. Bu muolajani shifromatnning barcha
simvollariga tadbiq qilish uning rasshifrovka qilinishiga olib keladi. Almashtirish
usulining kamchiligi sifatida dastlabki va berilgan matnlar statistik
ko’rsatgichlarining bir xilligini ko’rsatish mumkin. Dastlabki matn qaysi tilda
yozilganini bilgan xolda, kriptoanalitik axborotlarni statistik qayta ishlab, ikkala
alfavitdagi simvollar orasidagi mos kelishliklarni aniqlashi va matnni rasshifrovka
qilishi mumkin
Toshkent Moliya instituti
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva
Polialfavitli almashtirish usullari
Bu usullar yetarlicha yuqori darajadagi kriptoturg’unlikka ega va bunda dastlabki matn simvollarini almashtirish uchun bir necha alfavitlardan foydalanadilar. Rasman polialfavitli almashtirishni quyidagicha tasavvur qilish mumkin. N – alfavitli almashtirishda dastlabkiА0 alfavitdagis01simvoliА1alfavitdagis11 simvoli bilan almashtiriladi va hakozo. s0N simvolinisNN simvoli bilan almashtirgandan so’ngs0(N+1) simvolining o’rniniА1 alfavitdagis1(N+1)simvoli oladi va xakozo.
Polialfavitli almashtirish algoritmlari ichidaViginer jadvali (matritsasi) Тв ni ishlatuvchi algoritm eng keng miqyosda tarqalgan.Viginer jadvali [RхR] o’lchamli kvadrat matritsadan iborat bo’lib (R- ishlatilayotgan alfavitdagi simvollar soni), birinchi qatorda simvollar alfavit tartibida joylashtiriladi. Ikkinchi qatordan boshlab, simvollar chapga bitta o’ringa siljitilgan xolda yoziladi. Siqib chiqarilgan simvollar o’ng tarafdagi bo’shagan o’rinni to’ldiradi (tsiklik siljitish). Agar bu jarayonda kirill alfavitidagi o’zbek alfaviti ishlatilsa, Viginer martitsasi quyida keltirilganidek, (36х36) o’lchamga ega bo’ladi:
АБВГДЕЁЖЗИЙКЛМНОПРСТУФХЦЧШЭЮЯЎҚFҲ_
БВГДЕЁЖЗИЙКЛМНОПРСТУФХЦЧШЭЮЯЎҚFҲ_А
ВГДЕЁЖЗИЙКЛМНОПРСТУФХЦЧШЭЮЯЎҚFҲ_АБ
ГДЕЁЖЗИЙКЛМНОПРСТУФХЦЧШЭЮЯЎҚFҲ_АБВ
ДЕЁЖЗИЙКЛМНОПРСТУФХЦЧШЭЮЯЎҚFҲ_АБВГ
ЕЁЖЗИЙКЛМНОПРСТУФХЦЧШЭЮЯЎҚFҲ_АБВГД
ЁЖЗИЙКЛМНОПРСТУФХЦЧШЭЮЯЎҚFҲ_АБВГДЕ
…………………
…………………
…………………
______________АБВГДЕЁЖЗИЙКЛМНОПРСТУФХЦЧШЭЮЯЎҚFҲ
Shirflash takrorlanmaydiganМsimvoldan iborat kalit yordamida amalga oshiriladi. Vijinerning to’liq matritsasidan [ (M+1), R ] o’lchamli shifrlash
Toshkent Moliya instituti
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva
matritsasiТ шajratiladi. Bu matritsaning birinchi qatori va birinchi elementlari kalit simvollariga mos keluvchi qatorlardan iborat bo’ladi. Agar kalit sifatida <ҒЎЗА>so’zi tanlangan bo’lsa, shifrlash matritsasi Т шquyidagi beshta qatordan iborat bo’ladi:
АБВГДЕЁЖЗИЙКЛМНОПРСТУФХЦЧШЭЮЯЎҚFҲ_
FҲ_АБВГДЕЁЖЗИЙКЛМНОПРСТУФХЦЧШЭЮЯЎҚ
ЎҚFҲ_АБВГДЕЁЖЗИЙКЛМНОПРСТУФХЦЧШЭЮЯ
ЗИЙКЛМНОПРСТУФХЦЧШЭЮЯЎҚFҲ_АБВГДЕЁЖ
АБВГДЕЁЖЗИЙКЛМНОПРСТУФХЦЧШЭЮЯЎҚFҲ_
Viginer jadvali yordamida shifrlash algoritmi quyidagi qadamlar ketma ketligidan iborat: