Samarqand davlat arxitektura qurilish instituti

Ochiq kalitli shifrlash tizimlari
Ochiq kalitli shifrlash tizimlarida ikkita kalit ishlatiladi. Informatsiya ochiq
kalit orqali shifrlansa, mahfiy kalit yoqdamida rasshifrovka qilinadi. Ochiq kalitli
tizimlarni qo’llash asosida qaytarilmas yoki bir tomonli funktsiyalardan
foydalanish yotadi. Bunday funktsiyalar quyidagi hususiyatlarga ega. Hech kimga
sir emaski, xma’lum bo’lsa, y = f(x)funktsiyani aniqlash juda oson. Ammo y =
f(x)funktsiyaning ma’lum qiymati bo’yicha xni aniqlash amaliy jihatdan juda ham
qiyin. Kriptografiyada yashirin deb ataluvchi yo’lga ega bo’lgan bir tomonli
funktsiyalar ishlatiladi. zparametrli bunday funktsiyalar quyidagi xususiyatlarga
ega. Ma’lum zparametr uchunЕz va Dz algoritmlarini aniqlash mumkin.
Еzalgoritmi yordamida aniqlik sohasidagi barcha xlaruchunfz(x)funktsiyani
osongina topish mumkin. Xuddi shu tariqaDzalgoritmi yordamida joriy qiymatlar
sohasidagi barcha ylar uchun teskari funktsiyax = f 1 ( y )ham osongina aniqlanadi.
Ayni vaqtda joriy qiymatlar sohasidagi barcha z parametrlar va deyarli barcha ylar
uchun hattoЕzma’lum bo’lganda hamx = f 1 ( y )ni hisoblashlar yrdamida topib
bo’lmaydi. Ochiq kalit sifatida yishlatilsa, mahfiy kalit sifatidaxishlatiladi. Ochiq
kalitni ishlatib, shifrlash amalga oshirilsa, o’zaro muloqotda bo’lgan sub’ektlar
orasida mahfiy kalitni almashish zaruriyati yo’qoladi. Bu esa o’z navbatida
uzatiluvchi informatsiyaning kriptohimoyasini soddalashtiradi. Ochiq kalitli
kriptotizimlarni bir tomonlama funktsiyalar ko’rinishi bo’yicha farqlash mumkin.
Bularninmg ichida RSA, Эль-Гамал vaМак-Элисtizimlarini aloxida tilga olish
o’rinlidir. Xozirda eng samarali va keng tarqalgan ochiq kalitli algotirm
sifatidaRSAalgoritmini ko’rsatish mumkin. Ushbu algoritmning nomi uni
yaratganlarning familiyalari birinchi harflaridan olingan (Rivest, Shamir,
Adleman). Algoritm modul arifmetikasining darajaga ko’tarish amalidan
foydalanishga asoslangan (bunda Eyler funktsiyasi hisoblanadi). El-Gamal tizimi
Toshkent Moliya instituti
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva
chekli maydonlarda diskret logarifmlarning hisoblanish murakkabligiga asoslangan. Mak-Elis kriptotizimida esa xatoliklarni tuzatuvchi kodlar ishlatiladi.
Xozirgi kunda shifrlashning zamonaviy usullari quyidagi talablarga javob berishi kerak:
 Shifrning kriptoanalizga turg’unligi (kriptoturg’unlik) shunday bo’lishi lozimki, uning fosh etilishi faqatgina kalitlarni to’liq saralash masalasini yechish orqaligina amalga oshirilishi mumkin bo’lsin.
 Kriptoturg’unlik shifrlash algoritmining mahfiyligi orqali emas, balki kalitning mahfiyligi orqali ta’minlanadi.
 Shifrimatn hajmi bo’yicha dastlabki ma’lumotlardan ortiq bo’lmasligi kerak.
 Shifrlashdagi xatoliklar informatsiyaning buzilishiga va yo’qolishiga olib kelmasligi lozim.
 Shifrlash vaqti juda ham katta bo’lmasligi kerak.
 Shifrlash narxi berkitiluvchi informatsiya narxi bilanmuvofiqlashtirilishi lozim.
Shifrlash usullariga bo’lgan ushbu talablar ruyhati tom ma’noda jo’natilayotgan axborotning tegishli sub’ektlarga (tashkilot, individ yoki tarmoq komp’yuterlariga)havfsiz darajada yetib borishini to’la-to’kis ta’minlab beradi. 5.2. Ma’lumotlarning elektron himoyasini amalga oshirish Umuman olganda, kriptografiyani ikki qismga bo’lish mumkin: ma’lumotlarni berkitishning umumiy usullarini rivojlantirish, shifrlash tizimlarining tahlili va ularning ishonchlilini ta’minlash bilan bog’liq bo’lgan nazariy qism hamdashifrlash tizimlarini ishlab chiqarish va ulardan foydalanish bilan shug’ullanadigan amaliy qismlardan iborat. Ma’lumotlarni himoya qiladigan shifrlar juda ham ishonchli bo’lishi lozim, ya’ni, ular shifrlashni buzishga bo’lgan urinishlarga nisbatan o’ta bardoshli bo’lishi kerak. Shifrning ishonchliligini asoslash uchun uni ochishga ketadigan ish hajmini chamalash zarur. Bunda agar shifr kalitini topish uchun ketadigan vaqt ma’lumotlarning foydali ravishda ishlatiladigan vaqt intervalidan ko’p