47
3-MAVZU. OILA VA NIKOH MUNOSABATLARINING
AN‟ANAVIY SHAKLLARI
1. Oila institutining genezisi.
2. Oila va nikoh institutining tarixiy shakllari.
3. An‘anaviy oilaviy xulq-atvor.
4. An‘anaviy
nikoh shartlari, nikohning buzilish va mulkiy
munosabatlar.
Nikoh xulq-atvori nikohga bo‗lgan ehtiyojni qondirishga
yo‗naltirilgan xulq atvor bo‗lib, nikoh juftini tanlash bilan bog‘liq
bo‗lgan xulq atvordir (ya‘ni nikohiy saralash).
Nikohiy saralash deb
nomlanuvchi jarayon natijasida nikoh juftini tanlash mavjud bo‗lgan
nikoh juftligiga nomzodlar orasidan u yoki bu usul orqali yagona sherik
tanlanadi va bu sherik keyinchalik «er» yoki «xotin» bo‗ladi. Nikoh
juftini tanlash tarixan konkret jarayon bo‗lib, u jamiyatda mavjud
bo‗lgan iqtisodiy,
ijtimoiy, sotsiomadaniy va boshqa shart-sharoitlarga
bog‘liq. Nikoh juftini tanlashning asosiy xususiyatlari turli madaniyat va
tarixiy rivojlanishning turli bosqichlarida tanlashning imkoniy makoni
va individual tanlash erkinligi darajasi bilan bog‘liq.
1) munosabatda, ya‘ni nikoh juftini
tanlashdagi imkoniyatlar
makonini tanlashda barcha madaniyatlar ularda takroriy nikohga ruxsat
berilish yoki berilmasligi bilan farqlanadi. Agar takroriy nikohlarga
ruxsat berilsa, imkoniyat makoni juda keng bo‗ladi va o‗z ichiga
nikohga kirgan va kirmagan insonlarni oladi.
Bu yerda ayol yoki
erkakning doimo nikoh qurish uchun yo‗l ochiq (ular nikohdami yoki
bo‗ydoqmi buni ahamiyati yo‗q) degan qoida mavjud. Amerika
sotsiologi
B.Farber fikricha, ―har
bir inson, nazariy jihatdan qarshi
jinsdagi barcha shaxslarning potensial nikoh juftidir. Bunda insonning
oilaviy holatining ahamiyati yo‗q, chunki u keyinchalik tuzilishi
ehtimoli bo‗lgan keyingi nikohlarining jufti bo‗lishi mumkin‖. Aksincha
takroriy nikohlarga yo‗l quyilmaydigan madaniyatlarda
nikoh juftini
tanlashdagi imkoniyat makoni tor bo‗ladi va nikohdagilar bularning
qatoriga kirmaydi.
48
2) munosabatda, ya‘ni individual tanlash erkinligi darajasiga ko‗ra
turli jamiyatlar farqlanadi. Ba‘zi madaniyatlarda faqat ota-ona yoki
boshqa qarindoshlar ko‗rsatmasigi ko‗ra nikoh juftini tanlash yo‗lga
qo‗yilgan bo‗lsa, ba‘zilarida «erkin» tanlash oldinda bo‗ladi va uning
asosiy «agentlari» nikohga kiruvchilarning o‗zi hisoblanadi.
Lekin har
qaysi sharoitda nikohga kirish va nikoh juftini tanlash o‗zboshimchalik
va beboshlik emas. Ular madaniy, ijtimoiy, psixologik va ba‘zida
sotsial-biologik omillarning ta‘siriga bo‗ysunadi.
Dostları ilə paylaş: