4. Muslihiddin Sa’diy. “Guliston” Muslihiddin Sa’diy Sharq mumtoz madaniyatining yirik namoyandalaridan biri bo‘lib, uning nomi butun dunyoga mashhur.
Bu buyuk allomaning to‘liq ismi Abu Abdulloh Mushrifiddin ibn Muslihiddin Sa’diy SHeroziy bo‘lib, Sharq va G‘arbda SHayx Sa’diy degan nom bilan ulug‘lanadi. Donishmand shoir Muslihiddin Sa’diy ijodining dovrug‘i SHerozdan Qashqargacha, Xitoy, Hindiston va Misrdan SHimoliy Afrikagacha yoyilgani bois unga “SHayx”, ya’ni, ustoz nomi berilgandir. Olim va tarjimon SH.SHomuhammedovning ta’kidlashicha, mutafakkirning nomi, tug‘ilgan yili, taxallusi turli manbalarda turlicha ko‘rsatilgan. Xususan, ayrim manbalarda allomaning nomi Mushrifiddin ibn Muslihiddin Abdulloh, boshqa manbalarda esa Muslihiddin Sa’diy SHeroziy deya keltirilgan. Alloma tavallud topgan yil ham turlicha ko‘rsatiladi. CHunonchi, mazkur sana ba’zi manbalarda hijriy 580 (milodiy 1184), hijriy 589 (milodiy 1193) hamda milodiy 1204 yil tarzida qayd etiladi. Adibning o‘ziga “Sa’diy” taxallusini tanlashiga ham tadqiqotchilar turlicha yondoshadilar. Ana shunday yondoshuvlarning birida mutafakkir mazkur taxallusni forslar orasida mashhur bo‘lgan hamda Otabek hokimlari sulolasini boshlab bergan Sa’d binni Zangi nomi asosida tanlaganligi qayd etilsa, yana bir boshqa o‘rinda esa ushbu sulolaning vakili hisoblangan Sa’d II, ya’ni, Sa’d ibn Abubakr nomiga nisbat berish tarzida qabul qilganligi e’tirof etiladi.
Muslihiddin Sa’diyning umumiy yoshi xususida ham turlicha fikrlar mavjud, Ayrim tadqiqotchilar allomaning 102 yoshga kirib vafot etganligiga urg‘u bersalar, boshqa bir tadqiqot natijasi adibning 120 yil umr kechirganligidan dalolat beradi. Aksariyat manbalarda mutafakkirning vafoti yili hijriy 691 (milodiy 1291-1292) yil deb belgilangan1.
Muslihiddin Sa’diy ko‘hna Eronning qadimiy shahri sanalgan SHerozda tug‘iladi. Uning otasi Sheroz hokimi Otabek Sa’diyning mulozimlaridan biri bo‘lgan. Yosh Muslihiddin otasidan erta ajraladi. Shu bois unga saroy nafaqasi belgilanadi. Muslihiddin boshlang‘ich ma’lumotni Sheroz shahrida oladi, so‘ngra Bag‘dod shahriga borib, u erda mashhur “Nizomiya” madrasasida tahsilni davom ettiradi. U madrasada ta’lim olish chog‘ida arab va fors tillari grammatikasi hamda adabiyotlari asoslarini chuqur o‘zlashtiradi. Sharq falsafasi asoslarini katta qiziqish bilan o‘rganadi. Madrasada tahsil muddatini tamomlagach, Sharqning eng mashhur, shu bilan birga ilm-fan va madaniyat o‘choqlariga aylangan shaharlar bo‘ylab sayohatga chiqadi.
Qadimgi tazkirachilar Muslihiddin Sa’diy kechirgan umr yo‘lini quyidagi bosqichlarga bo‘ladilar:
Muslihiddin Sa’diy 1255 yilda sayohatdan Sheroz shahriga qaytib “dunyo g‘ovg‘alaridan” chetda, shahar chekkasida joylashgan SHayx Abu Abdulloh Xafif xonaqosida faqirona hayot kechiradi.
