Samarqand iqtisodiyot va servis instituti r. S. Amriddinova, N. E. Ibadullayev, G. R. Tursunova, O. I. Tuxliyev

Ekskursiya xizmatida ob’ektni hikoya qilish
– individual nutq (monologik) 
namunasi bo‘lib, omma oldida qabul qilingan nutq me’yorlariga rioya qilingan 
holdagi gidning ovozli shaxsiy matnidir. Ekskursiya xizmati ob’ektlarini hikoya 

---

127 
qilish jarayoni og‘zaki axborotdan - ko‘rgazmali, ko‘rgazmali taassurotlardan - 
so‘zli baholash va xulosalarga qarab kengayib boradi. N.A.Geynikening 
ta’kidlashicha, mavzuni o‘rganishda hikoyaning me’yoridan oshishi, ekskursiya 
xizmatida og‘zaki materiallarning ko‘payishi uning asosiy ahamiyatliligini 
yo‘qotadi. Gidlarda tez-tez uchrab turadigan kamchilik ular tomonidan ekskursiya 
ob’ektlari unchalik ko‘p ko‘rsatilmaydi aksincha, hikoya qilinadi. Bu esa 
ekskursantlarning o‘z ustida mustaqil ishlash qobiliyatini susaytiradi, ya’ni 
ekskursiya jarayonini illyustratsiyaga boy ma’ruzaga aylantiradi. Demak, 
ekskursiya xizmatida hikoya qilinayotgan har bir narsa ko‘rgazmali qatorda 
bo‘lishi lozim. Gid guruhga ob’ektni ko‘rsatish bilan birga uni chuqur tahlil qiladi, 
tushuntiradi, tarixiy dalillarni keltiradi. 
Ekskursiya jarayonida ob’ektlar ekskursantlar ko‘z oldida tarixni tiklaydi, 
ishonchli tarzda uni tasvirlashga yordam beradi. Hikoyaning mazmundorligi 
ob’ektga, ya’ni uning o‘ziga xosligi, axborotga naqadar boyligiga bog‘liq. 
Ekskursiya xizmatining umumiy davomiyligiga hikoya qilish jarayonining ulushi 
kamroq bo‘lishi zarur. 
Ekskursiya xizmati hikoyasiga oldindan tayyorgarlik ko‘riladi. Hikoya 
qilishda gidning xayoliga to‘satdan biror fikr kelishi mumkin. Masalan: mamlakat, 
xalqning ayni damda boshidan kechirayotgan holatlari, voqea, hodisalar, dalillar, 
she’riy ijod hamda badiiy asar namunalari va shu k. Ekskursiya xizmati hikoyasiga 
qo‘yiladigan asosiy talablar quyidagilardan iborat: 

mavzuiyligi; 

aniqligi; 

bog‘liqligi; 

mantiqiyligi; 

qisqavalo‘ndaligi; 

ishonchliligi; 

soddaligi; 

yakunlanganligi; 

ko‘rsatishjarayoni bilan bog‘liqligi, 

---

128 

ilmiyligi. 
Ekskursiyaob’ektlarinihikoyaqilishmonologxususiyatigaega. 
Shunihamta’kidlashjoizki, 
ayrimgidlarekskursiyajarayoninima’lumbirqisminidialoggaaylantirishadi. 
Gid 
hamda ekskursantlar o‘rtasidagi dialog jarayonida materialni qabul qilish 
faollashadi. Ekskursiya xizmatida monologdan dialogga o‘tishda ekskursantlar 
tomonidan beriladigan savollarga javob berishi va ularning replikalari bilan ishlash 
giddan katta mahorat talab qiladi. 
Ekskursant replikasi
– uning biror- bir narsa yuzasidan fikri bo‘lib, u har 
doim ham to‘g‘ri bo‘lavermaydi. Ekskursantlar replikasidan chekinish tavsiya 
etilmaydi. Gidning ekskursantlar replikasi bilan ishlashining metodikasi mavjud 
bo‘lib, u replikalarga javobni (ekskursantlardan birining fikriga javob reaksiyasi) 
mohirlik bilan hikoyaga bog‘labketishilozim. 
Gidning hikoyasi ekskursiya xizmatida quyidagi vazifalarni bajaradi: ob’ektni 
ekskursantlar to‘g‘ri tushunishiga, baholashiga va ko‘rishiga yaqindan 
ko‘maklashadi, ko‘rganlari asosida ma’lum bir xulosalar qilishga yordam beradi. 
Gid hikoyasi davomida ob’ektning ko‘rib bo‘lmaydigan tomonlarini ham ularga 
yetkazib beradi. U ekskursantlar kuzatuvini umumlashtirgan holda, olgan 
axborotni to‘g‘ri qabul qilinishini ta’minlab beradi.
Ekskursiya xizmatida ma’lumotni bir turdan (nutq) boshqa bir turga 
(tomoshaviy namuna) o‘zgartirish uchun ma’lum bir sharoitlar yaratilishi kerak. 
Mazkur o‘zgarish hikoya mazmuniga, gid nutqi (obrazlilik darajasi), ma’lumotni 
taqdim etish metodikasiga bog‘liqdir. Badiiy asarlardan namunalar keltirish 
transformatsiyaga keng yo‘l ochib berib, adabiy montaj va sitatalardan foydalanish 
usuli shundan kelib chiqadi.
Nutqning tushunarliligi, aniqligi, ifodaligigi bir necha omillarga bog‘liq, 
jumladan: 

fikrlarni yorituvchi so‘zlarni to‘g‘ri tanlash; 

gaplar orasida bog‘lovchilar, nutqning ifodali vositalaridan foydalanishi, 
nutq texnikasini egallash (nafas olish, ovoz, diksiya); 

---

129 

nutqohangigae’tiborqaratish. 
Gidningtilima’lumbirmezonlargajavobberishilozim: 
oydinlik
– 
tinglovchilargatushunarlivamosligi, 
aniqlik
– 
nutqtarkibigidningfikri, 
ekskursiyamaqsadivamavzusigamuvofiqligi,
ravonlik
– 
tilvositalaridanfoydalanishningmantiqiyto‘g‘riligi.