Samarqand iqtisodiyot va servis instituti servis fakulteti marketing kafedrasi

3.Korxonalarda marketing faoliyatini strategik rejalashtirishning asosiy yoʻnalishlari

Marketingni rejalashtirishni qo‘llamaydigan korxonalar bozorda yo‘nalishni yo‘qotishi va ziyon ko‘rishi mumkin. Aksincha, marketingni rejalashtirish tizimi yo‘lgan qo‘yilgan korxonalar to‘laligicha vaziyatni nazorat qiladi, ularning ishi bozor samaradorligi va iqtisodiy samaradorlik darajasining yuqori ekanligi bilan tavsiflanadi. Marketingni rejalashtirish quyidagilarni belgilab beradi:

— butun korxona va uning bo‘linmalari aniq maqsadlarini;
— korxonaning bozordagi aniq yo‘nalishini;
— korxona ahvolini barqarorlashtirish va o‘sish yo‘llarini;
— korxona resurslarini alohida faoliyat yo‘nalishlari o‘rtasida optimal taqsimlashni;
— optimal assortiment va tovarlarni tarqatish shartlarini;
— korxonaning marketing faoliyatini baholash tartibi va mezonlarini. Marketingni rejalashtirish bu – korxona imkoniyatlarini bozor talablariga mos holga keltirishga qaratilgan korxonaning bozordagi harakatlarini tahlil qilish, ishlab chiqish va nazorat qilish uzluksiz jarayonidir. Keng ma’noda marketing rejasi bu – korxonaning marketing faoliyati vositasi, boshqaruv marketing qarorlari qabul qilish va amalga oshirish usulidir. Amaliy jihatdan bu – korxonaning bozordagi maqsadlari, ularga erishish yo‘llari va chora-tadbirlaridan iborat bo‘lgan hujjat. Sotsialistik reja asosidagi iqtisodiyot yillarida mavjud bo‘lgan buyruqbozlik rejalaridan farqli ravishda, marketing rejalari bajarilishi majburiy emas, chunki tashqi sharoitlar muntazam ravishda o‘zgarib turadi. SHu sababli marketingni rejalashtirishning vazifasi eng avvalo, kelajakni bashorat qilishdan emas, balki korxona menejerlarining e’tiborini mavjud bozorning asosiy jihatlariga va yuzaga keladigan imkoniyatlardan foydalanishga jalb qilishdan iborat. Marketingni rejalashtirish yordamida boshqaruvchilar korxona o‘z maqsadlariga erishish uchun bozorda qanday pozitsiya egallashi lozimligini tushunishi mumkin. Marketingni rejalashtirish tamoyillari quyidagilardan iborat:
1. Tizimli yondashuv. Korxona rejasi bu – bir qator o‘zaro bog‘liq rejalarni birlashtiradigan tizim bo‘lib, ulardan biri marketing rejasi hisoblanadi.
2. Korxonalar, ularning maqsadlari, chiqaradigan mahsulotlari xilma-xilligi tufayli marketingni rejalashtirishga individual yondashuv.
3. Ko‘p variantli xarakter.
4. Dinamiklik: korxona faoliyatiga ta’sir etuvchi barcha o‘zgarishlarning zudlik bilan rejaga kiritilishi.
6.2. Marketingda strategik rejalashtirishning maqsadi va vazifalari
Korxonalar faoliyatini strategik rejalashtirish uning sotish, foyda olish va rentabellik ko‘rsatkichlarini yaxshilashga xizmat qiladi. Strategik rejalashtirish - bu korxonani istiqbolda ko‘rish, korxonaning iqtisodiyotda, mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy hayotidagi o‘rni, rolini bilish va yangi darajaga erishish yo‘llari, vositalarini ishlab chiqishdir. Strategik rejalashtirishda aniq hisoblangan ko‘rsatkichlar bo‘lmaydi, balki turli bashoratlar asosida mo‘ljallar, kelgusiga nazar tashlashdan iboratdir. F. Kotler firmaning strategik rejalashtirish haqida bunday deb yozadi: «Firmaning maqsadlari, uning marketing sohasidagi imkoniyatlari orasidagi strategik muvofiqlikni boshqaruv jarayonidir. Strategik rejalashtirish firmaning aniq ifodalangan dasturiy baenotiga, yordamchi maqsadlar va vazifalarni mo‘ljallashiga, sog‘lom xo‘jalik portfeli va o‘sish strategiyasiga tayanadi.
Korxona dasturi o‘z ichiga korxonaning bugungi holati haqida, uning mijozlari, mijozlar uchun qadrli bo‘lgan tomonlari, korxona istiqboli haqida ma’lumotlarni oladi. Savdo korxonasi bunday dasturni doimo diqqat markazida saqlashi, muntazam ravishda unga tuzatishlar kiritib turish kerak. Korxona dasturi maqsad qo‘yishga, uning ahamiyatini oshirishga ko‘maklashadi va maqsadga erishishga yo‘llaydi. Korxona dasturida korxonaning faoliyat doirasi ko‘rsatiladi. Bu doiraning chegarasi bo‘lib, mahsulotlar, texnologiyalar, mijozlar guruhi, ular ehtiyoji yoki bir necha omilning aralashmasi xizmat qilishi mumkin. Masalan, korxonada avtomashinalar, radio-tele-apparatlari, boshqa tovarlar sotilishini ifodalash tovarlar doirasi chegarasini bildiradi. Savdo korxonasining imkoni boricha tovar assortimenti kengroq bo‘lishi kerak. Korxonaning vazifalari va maqsadi bosqichi har bir boshqaruvchi, rahbariyat xodimi oldiga maqsadga erishishga qaratilgan vazifalar qo‘yadi. O‘z vazifalarining bajarilishiga har bir xodim javobgardir.
Korxonaning asosiy maqsadi foyda olish bo‘lsa,unga erishish uchun foyda keltiradigan tovarlarni sotishni ko‘paytirish, ular hissasini oshirish lozim. Bunday tovarlar sotilishini ko‘paytirish esa,tovar manbalarini topishni, ular ichidagi eng samaralisini tanlashni talab etadi. Bulardan o‘z navbatida qator vazifalar kelib chiqadi. Bu vazifalar marketing vazifalari bo‘lib, marketing strategiyasini ishlab chiqishni talab etadi. Bunda bozorni o‘rganish, taklif manbalarini o‘rganish, korxonaga tegishli har bir tovar bo‘yicha kon’yunkturani o‘rganish va xulosa chiqarish jarayoni bajariladi. Korxona xo‘jaligini rivojlantirish rejasi strategik rejalashtirishning muhim bosqichi hisoblanadi. Bunda xo‘jalik faoliyatining bosh yo‘nalishlari tahlili amalga oshiriladi va ayrim tovarlarning rentabelligi aniqlanadi. Rentabellik darajasiga ko‘ra, uni savdoda qoldirish yoki qoldirmaslik, jalb etish yoki jalb etmaslik qarorini qabul qilish kerak bo‘ladi. Yuqori rentabellik tovarlarga ko‘proq moliyaviy resurslarni safarbar etish, kam foydalilaridan chetlasha borishga qaratilgan ishlar rejalashtiriladi. Korxonani o‘sish strategiyasi o‘z ichiga korxonaning kelgusida yana qanday tovarlarni sotishni o‘zlashtirishi, qaysi mahsulotlar bozoriga e’tiborni kuchaytirishini, kuch sarflashini oladi. Korxonani o‘sish strategiyasini uch bosqichdagi tahlil asosida ishlab chiqish mumkin. Birinchi bosqichda hozirgi faoliyat doirasidagi foydalanishi mumkin bo‘lgan imkoniyatlari aniqlanadi. Bunda o‘sishga jadallashtirish omili orqali erishiladi; tovar yoki bozorning mavjud holatida imkoniyatlarni topish va o‘sishga intilish o‘rin egallaydi. Imkoniyatlari turlicha bo‘lishi mumkin. Jumladan, tovarni bozorga chuqurroq singdirish (xaridorning e’tiborini ko‘proq kozonish maqsadida raqobatchisiga nisbatan tovarni arzonroq sotish, sotilgan tovarlar ma’lum songa etganida xaridorga mukofot berish bilan rag‘batlantirish, shu tovarning yangi iste’molchilarini topish) yo‘li bilan sotishni ko‘paytirish mumkin. Boshqa imkoniyati bozor chegarasini kengaytirish, ya’ni yangi bozorlar topish va mavjud tovari bilan ularda savdo-sotiq yuritishdan iboratdir. Navbatdagi imkoniyati tovarni takomillashtirish, ya’ni mavjud tovardan keskin farq qiladigan, sifati, iste’mol qiymati yuqori bo‘lgan tovarning yaratilishi bilan bog‘liqdir. Ikkinchi bosqichda korxona tarmoq doirasida boshqa korxonalar bilan hamkorlikda (integratsiya) ishlashi mumkin. Bunda shu tarmoq doirasida taqsimot tizimi qattiq nazorat qilinadi. Bunda raqobatchi firmalar ustidan doimiy nazorat olib boriladi. Korxonaning o‘sish strategiyasining uchinchi bosqichida tarmoq doirasida o‘sish imkoniyatlari qolmagan bo‘lsa, korxonaning mavjud turiga yaqinroq yangi yo‘nalishini tanlash, o‘zlashtirishdan iborat jarayon amalga oshiriladi. Strategik rejalashtirish korxona faoliyatining asosiy yo‘nalishlarini belgilaydi, mahsulot ishlab chiqarish va sotish sohasidagi barcha harakatlarning maqsadga muvofiq yo‘nalishini aks ettiradi. So‘ngra har bir yo‘nalish bo‘yicha batafsil rejalar tuziladi, chunki, marketing konsepsiyasini qo‘llaydigan korxonalar faoliyat natijalari ko‘proq savdo sohasi bilan belgilanadi, rejalar orasida tovar nusxasini yaratishdan boshlab, to pirovard sotishga qadar tovar harakati jarayonlarini kamraydigan marketingni rejalashtirish alohida o‘rinni egallaydi. Asosiy ko‘rsatkich ma’lumotlar yig‘indisi, joriy marketingga oid vaziyat bayoni, xatarlar va imkoniyatlar tafsili, vazifa va muammolar tafsili, marketing strategiyasi, harakat dasturi, byudjet va nazorat. Strategik rejalashtirishning asosiy xususiyati-umumdoimiy ravishda operativ va strategik nazoratga tayanishidir. Bu esa strategiyaga tayinli davr mobaynida turli o‘zgarishlarni kiritish va tashqi muhit sharoitlariga moslashish imkonini beradi. Strategik rejalashtirish jarayonida bevosita strategiyani ishlab chiqish bosqichi quyidagi ketma-ketlikda amalga oshirilishi lozim. Dastlabki harakat bosqichi bo‘lib, firmaning istiqbolini tahlil qilish hisoblanadi. Ushbu bosqichda: asosiy tashqi xavfxatarlar, imkoniyatlar, «favqulodda» holatlarni vujudga kelish tendensiyalari va ularni bartaraf etish imkoniyatlari hal etiladi. Ikkinchi harakat bosqichida raqobatchilik kurashidagi mavqei tahlil qilinadi. Ushbu bosqichning asosiy vositasi bo‘lib-firma faoliyatining qaysi yo‘nalishida «raqobatchilik strategiyasini takomillashtirib, firmaning yalpi ish faoliyatining yaxshilash mumkin?» degan savolga javob topiladi. Uchinchi, eng muhim harakat bosqichi - strategiyani tanlash hisoblanadi. Bunda firmaning turli faoliyatlari bo‘yicha istiqbolini qiyoslash, tanlangan strategiyani amalga oshirishda turli faoliyat yo‘nalishlari bo‘yicha resurslarni taqsimlash asosiy o‘rin egallaydi. Lekin, ko‘pgina hollarda firmaning mavdjud imkoniyatlari kelgusi istiqbol uchun ma’kul bo‘lmaydi. Buning sabablari bo‘lib, firmaning ichki faoliyati doirasida yalpi strategiyani ishlab bo‘lmaslik, uzoq va qisqa istiqbolda ularning mos kelmasligi yoki boshqaruvchilarning rejalashtirish ishlarida tashqi muhit o‘zgarishlariga moslashuvchanlik sharoitlarini ishlab chiqish zarurati hisoblanadi. Keyingi harakat bosqichi - diversifikatsiya yo‘llarini tahlil qilish jarayoni sanaladi. Ushbu bosqichning asosiy maqsadi bo‘lib, amaldagi faoliyatini ko‘lami tanlovidagi kamchiliklarni va kelgusida firma uchun samarali bo‘lgan yo‘nalishlarni aniqlash hisoblanadi.
Korxonaning taktik rejasi strategik rejasining bir qismi bo‘lib, unga qo‘yilgan maqsadlarga erishishning vositalari, usullari aniqlanadi. Agar strategik rejalashtirishni asosiy mezoni uzoq muddatlilik hisoblansa, unda marketingni taktik rejalashtirishda o‘rta muddatli strategik chora-tadbirlar amalga oshiriladi. Marketingni operativ rejalashtirishning mezoni bo‘lib qisqa muddatlilik hisoblanadi. Taktik rejalarda umumiy sotish rejasi, har bir tovar guruhi bo‘yicha ta’minot va sotish rejasi, daromadlar rejasi, xarajatlar rejasi, foyda rejasi, savdo uchun zarur jihozlar, asbob-uskunalar bilan ta’minlanish rejasi, bozorning hozirgi holatiga baho berish, korxona imkoniyatlari va xavf-xatarlari ifodalanadi.
Taktik rejalarda o‘tgan yildagi ko‘rsatkichlardan, jumladan korxonaning tovar aylanmasi ko‘rsatkichidan o‘sish, ustunlikka ega bo‘lish mo‘ljallansa, bu o‘sishga imkon beruvchi vositalar (xususan, sotishni rag‘batlantirish, reklama va boshqalar) ham keltiriladi. Bozordagi sotiladigan tovarlar xaridori, asosiy segmenti, iste’molchilarning zarurati, raqobatchilar va tovar taqsimoti yo‘llari ko‘rsatib beriladi. Ayniqsa korxonani faoliyat davomida kutayotgan xavf-xatarini bilish, imkoniyatlarini aniqlash muhimdir. Korxona rahbariyati bularni doim diqqat markazida saqlashi va xavf xatarning salbiy ta’siri oldini olish choralarini izlashi kerak.Tovarni sotish imkoniyatlarida avvalo korxonaning bozordagi tovari ulushi, raqobatchilar o‘rtasidagi mavqei hisobga olinadi. Agar korxona tovarining sotilish hajmi oshayotgan bo‘lsa, bu yoki umumiy iqtisodiy holatning yaxshilanishi hisobiga (bunda barcha firmalar aylanmasi oshadi) yoki raqobatchilariga nisbatan korxona faoliyatining takomillashgani hisobiga bo‘lishi mumkin. Rahbariyat korxonaning bozordagi ulushi o‘zgarishini muntazam ravishda nazorat qilib borishi kerak. Agar bu ulush oshib borsa, korxonaning raqobat qobiliyati kuchayganini bildiradi, va aksincha. Korxona rahbariyati, menejeri mijozlar munosabatiga, ularning o‘zgaruvchan ehtiyojiga ehtiyotkorlik bilan qarashi, ularni yo‘qotmaslikka yo‘naltirilgan tadbirlar ishlab chiqishi va hayotga tatbiq etish yo‘llarini belgilashi kerak. Bu boradagi axborotlar mijozlarning imkoniyati yoki takliflari orqali fikrlari yoki maxsus to‘latiladigan so‘rovnomalar yordamida to‘planadi. Bozor talabi asosidagi joriy ko‘rsatkichlar mo‘ljallangan reja ko‘rsatkichlaridan keskin farq qila boshlasa, mo‘ljallangan rejaga tuzatishlar kiritiladi.
Marketing nazoratining maqsadlari quyidagilardan iborat: - maqsadga erishish darajasini belgilash, - yaxshilanish imkoniyatini aniqlash, - korxona moslashuvchanligini talab qilingan atrof-muhit o‘zgarishlariga qanchalik mos kelishini aniqlash va hokazolar. Marketing nazoratining uch turi mavjud:
1. Yillik rejani bajarilishini nazorat qilish;
2. Foydalilikni nazorat qilish;
3. Strategik nazorat . Yillik rejani nazorat qilishdan maqsad mo‘ljallangan natijalarga erishishga ishonishdir. Bunda sotish imkoniyatlari tahlili, bozordagi hissa tahlili, marketing 101 xarajatlari bilan mahsulot sotish o‘rtasidagi nisbiy tahlillar, mijozlarning munosabatini kuzatish kabi nazorat usullaridan keng foydalaniladi. Marketing faoliyatini nazorati mahsulotlarni sotish ustidan nazorat qilish, sotish imkoniyatlarini tahlil qilish, tadbirkorlik faoliyatini nazorat qilish, marketing xarajatlarini tahlil qilish, texnik va strategik nazorat va marketing taftishini nazarda tutadi. Foydani nazorat qilishdan maqsad firma nima hisobiga daromad topaetganligini va qaysi o‘rinlarda uni yo‘qotayotganligini aniqlashdan iborat. Rentabellikni nazorat qilish haqiqiy sotish va ular tendensiyalarini rejalashtirilgan ko‘rsatkichlari bilan taqqoslashda hisobga olish yo‘li bilan amalga oshiriladi. Foydalilikni nazorat qilish va marketing xarajatlarini tahlil qilish alohida tovarlar, ularning assortiment guruhlari, bozor segmentlari, hududlari, savdo kanallari, reklama vositalari, savdo xodimlari va boshqalar bo‘yicha amalga oshiriladi. Strategik nazoratning maqsadi esa haqiqatdan ham firma o‘zidagi marketing imkoniyatlarining eng yaxshilaridan foydalanayaptimi yoki yo‘qmi shu holat nazorat qilinadi. Marketingni strategik nazorati va tahlili korxona ishlab chiqarish-sotish va ilmiy-texnik faoliyati rivojlanishining asosiy qiyinchiliklari va istiqbolini aniqlash maqsadida asosiy vazifalar, strategiyalarini chamalaydi. Marketing taftishi o‘z ichiga makro va mikro marketing muhitini, marketing xizmatlarini faoliyat yuritish samaradorligini tahlilini, hamda marketing siyosati, tovar, narx, reklama siyosatini oladi. Marketing taktikasi marketing strategiyasidan farq qilgan holda bosh maqsadda firma mahsulotiga bo‘lgan iste’molchilar talabini shakllantirish va qondirish tamoyillarini hamda kon’yunktura sharoitlarini ifodalaydi. Marketing taktikasi ma’lum bir muddatdagi aniq tovar nomenklaturasi bo‘yicha hamda aniq bozorda firma maqsadlarini ishlab chiqish va amalga oshirish bilan bog‘liqdir. U kon’yunktura va haqiqiy bozor holati dinamikasini hisobga olish, shuningdek 102 marketing strategiyasi asosida shakllanadi. Marketing taktikasini vazifasi korxonada marketing faoliyatini tashkil etishni joriy vazifalari bilan qisman bog‘liqdir. Marketing taktikasi firmaning strategik maqsadlariga erishishni oqilona ta’minlashda marketingni amalga oshirishni yo‘llari va vositalari, shakl va usullarini aniqlaydi va tartibga soladi. Marketingni operativ rivojlantirishda qisqa davr uchun reja chora-tadbirlarini aniqlash yo‘li bilan taktik dasturlarni aniqlashtiradi. Marketingni strategik, taktik va operativ rejalarini ishlab chiqish jarayonida rejalashtirishning turli xil uslublaridan foydalaniladi. Ular bir-biridan muddati bo‘yicha farq qiladi va uzoq muddatli, o‘rta muddatli va qisqa muddatli bo‘ladi. Uzoq muddatli marketingni rejalashtirish uslubiga portfel tahlil, morfologik tahlil, Delfi uslublarini kiritish mumkin. O‘rta muddatli marketingni rejalashtirish uslublariga tarmoqli rejalashtirish texnikasi, maqsadli daraxt bo‘yicha qaror qabul qilish uslubi, morfologik tahlil, chiziqli dasturlash, moliyaviy-matematik uslublar, evristik uslublar kiradi. Qisqa muddatli marketingni rejalashtirish uslublariga esa tarmoqli rejalashtirish texnikasi, chiziqli dasturlash, transport masalalarini optimallashtirish uslublari, evristik uslublar kiradi. Amaliyotda tarmoqli rejalashtirish, bozor tahlili, moliyaviymatematik, chiziqli dasturlash uslublari keng qo‘llaniladi. Marketingni nazorat qilish jarayoni 5 ta asosiy bosqichni o‘z ichiga oladi:
1.Nazorat qilishga mo‘ljallangan reja ko‘rsatkichlarini asoslash;
2.Faoliyatning haqiqiy ko‘rsatkichlari natijalarini o‘lchash;
3.Faoliyatni reja va haqiqiy ko‘rsatkichlari natijalarini solishtirish
4.Reja ko‘rsatkichlaridan haqiqiy ko‘rsatkich farqi tahlili
5.Yangi rejalar ishlab chiqish, korrektirovkalash.
1974 yilda F. Kotler marketingni nazorat qilishni ikki turini marketingni boshqarish tizimiga ta’sir etishini ko‘rsatib o‘tgan, ya’ni tashqi va ichki muhitni omillarini o‘zgarish imkoniyatiga ko‘ra – marketingni nazorat qilishni ochiq va yopik tizimlaridir.
Yopiq nazorat tizimida marketing-menejment guruhi vaqilini to‘g‘ri aralashuvsiz reja va haqiqiy ko‘rsatkichlarini solishtirish va ularni korrektirovka qilish amalga oshiriladi. Ochiq nazorat tizimida esa aniq ko‘rsatkichlarni kiritilayotgan korrektirovkasini baholash va maqsadga erishish darajasini tekshirishda marketing-menejment guruhini vaqilini faol qatnashishi ko‘zda tutiladi.
Strategik rejalashtirishning mohiyati va vazifalari.
Strategik rejalashtirish-bu korxonaning missiyasi va maqsadlarini aniqlash, kelajakda korxona faoliyatini samarali tashkil etishni ta’minlash uchun zarur bo’ladigan resurslarni aniqlash va ularga ega bo’lishda mahsulot strategiyalarini tanlash jarayonlaridir.
Strategik rejalashtirish jarayoni boshqarish yechimlarini qabul qilishda yordam beruvchi vosita bo’lib hisoblanadi. Uning vazifasi tashqi muhitda sodir bo’ladigan o’zgarishlarga tegishli javob qaytarish uchun zarur bo’ladigan yangiliklarni va o’zgarishlarni ta’minlashdir. Strategiyani rejalashtirish u yoki bu holdagi tezkor harakat bilan yakunlanmaydi.U korxona pozitsiyasining o’sishi va mustahkamlanishini ta’minlashga qaratilgan umumiy yo’nalishlarni belgilash bilan tugaydi.
Korxonadagi hamma bo’linmalar, ularning birga faoliyat ko’rsatishlarini to’g’ri yo’lga qo’yish va baholash uchun rejalar tizimini tashkil etish zarurdir.
Strategik rejalashtirish jarayoni uni o’zlashtirish davomida bir qator qiyinchiliklarga duch keladi.Asosiy qiyinchilik shundaki,dastlabki yechimlarni qabul qilish jarayoni tashkilotdagi vakolatlarning tarkibi bilan bog’liqdir.Yangi strategiya odatda korxonadagi mavjud o’zaro munosabatlarni o’zgartiradi va korxona rahbariyati siyosatiga zid bo’lishi mumkin.Bunga tabiiy javob-odatiy o’zaro munosabatlarni va vakolatlar tarkibini o’zgartiruvchi har qanday yangiliklarga qarshi kurashdir.Yana bir sezilarli muammo shundaki,strategik rejalashtirishning joriy qilinishi foyda olinishini ta’minlovchi oldingi turli faoliyat bilan yangisi o’rtasida ziddiyatga olib kelishi mumkin,ya’ni tezkor rejalashtirish bilan korxonalarda dastlabki paytda strategik rejalashtirishning joriy qilinishiga tegishli na tamoyillik,na strategik fikrlashga qiziqish bo’ladi.
Keyingi muammo shu bilan bog’liqki, bunda korxona odatda samarali strategik rejalashtirishi uchun na o’zi to’g’risida, na tashqi muhit to’g’risida ma’lumotga ega bo’ladi.Bundan tashqari ularda strategiyani ishlab chiquvchi va o’zgaruvchi loyiq boshqaruvchilarning yo’qligi bu masalani ancha murakkablashtiradi.
Uzoq muddatli va strategik rejalashtirish. Ularning o’rtasidagi asosiy farqlar.
Uzoq muddatli rejalashtirishda rejalashtiruvchi sub’ekt bo’lib vazirliklar hisoblanadi.Ushbu hol bu ishlarning yetarli darajada samarali emasligidan dalolat beradi.Vazirliklar bu ishlar uchun yetarli imkoniyatlar, strategik ob’ektiv ma’lumotlar va vaqtga ega emas edilar.Bulardan tashqari joylardagi korxonalarning o’ziga hos xususiyatlarini to’liq hisobga olmas edilar.Shu sababli rejalashtirishning ab’ektivligi past bo’lib,natijalar ham ko’ngildagidek bo’lmasdi.Reja «qattiq ko’rsatma»sifatida shakllanardi,bunda strategik rejalashtirishning asosi bo’lmish-rejaning adaptivligini inkor qilinardi.Bu uzoq muddatli rejalashtirishning strategik rejalshtirishdan muhim,lekin asosiy farqi emas.Asosiy farqi-kelajakni talqin qilishda.
Uzoq muddatli rejalashtirish tizimida kelajak rivojlanishning tarixan shakllangan tendensiya ekstropolyatsiya aytib beriladi. Korxona rahbarlari odatda kelajakda faoliyat natijalari o’tgan davrga nisbatan albatta yaxshilanadi deb yondashishadi va bu narsa rejaning asoslanishi bo’lib hisoblanadi.
Strategik rejalashtirish tizimida esa kelajakda albatta o’tgan davrga nisbatan yaxshi bo’lishi kerak degan tahmin qilinmaydi. Shu sababli strategik rejalashtirishda korxona kelajagining tahliliga katta e’tibor beriladi. Uning asosiy vazifasi bo’lib mavjud tendensiyani o’zgartiruvchi shart-sharoitlar, imkoniyatlarni aniqlash hisoblanadi.Bu tahlil raqobat kurashida korxona o’rnining tahlili bilan to’ldiriladi.
Strategik boshqarish evalyutsion yo’l bilan strategik rejalashtirishdan paydo bo’lgan, ya’ni strategik rejalashtirish uning mohiyatli asosini tashkil etadi. U prinspial yangi strategiyalarni amalga oshirish bilan bog’liq bo’lgan qiyinchiliklarga duch kelayotgan firmalarda borgan sari katta qiziqish uyg’otmoqda. Strategik boshqarishning mohiyatini kengroq tushunish uchun tijorat va notijorat korxonalarining tashkiliy «hulqi»ga e’tiborni qaratish maqsadga muvofiqdir. Bu juda muhimdir. Chunki tashkiliy «hulq»stili bilan boshqarish ko’rinishlari o’rtasida uzviy bog’liqlik bor. Tashkiliy «hulq» stili asosan ikki xil ko’rinishda bo’ladi:
-O’sishga asoslangan (inkrementalistli). Bunda «erishilgan»dan kelib chiqqan holda maqsadni qo’yish bilan izohlanadi va mavjud (shakllangan)hulq stilidan minimal og’ishga qaratilgan (korxona ichida ham,tashqi muhit bilan munosabatlarda ham).Bu konservativ stil bo’lib,yirik tarmoq korxonalari bunga amal qilishadi.
-Ishbilarmonlikka asoslangan. Bu o’zgarishlarga, kelajakdagi xavflarni yengishga va yangi imkoniyatlarga intilish bilan izohlanadi.Bunda ko’p sonli muqobil strategiyalarni ishlab chiqish va ulardan optimalini tanlab olishda boshqarish yechimlari keng izohlanadi.Ishbilarmonlikka asoslangan korxona davomiy o’zgarishlar zanjiriga intiladi.Chunki bo’lajak faoliyatining samaradorligini va muvaffaqiyatini shunda deb biladi.Bu agressiv stil bo’lib, o’sishga va rivojlanishga qaratilgan.Bunga faoliyat samaradorligi bevosita bozor sinovlari bilan bog’liq bo’lgan tijorat korxonalari amal qilishadi.
Strategik korxonaning maqsadi va tashqi muhit munosabatlariga bevosita bog’liqdir.
Kelajakda korxonaning maqsadlariga erishishini ta’minlovchi potensial strategik boshqarishning natijaviy mahsulotlaridan biri bo’lib hisoblanadi. Bunda kirish elementlari: hom-ashyo, moliyaviy va odamlar resurisi, ma’lumotlar:chiqish elementlari:ishlab chiqarilgan mahsulot, ko’rsatilgan xizmatlar, ijtimoiy hulq-atvor qoidalaridir.
Strategik boshqarishning yana bir mahsuloti bo’lib tashqi muhitda sodir bo’ladigan o’zgarishlarga korxonaning sezgirligini ta’minlovchi ichki tuzilma va tashkiliy o’zgarishlar hisoblanadi.
Shunday qilib strategik boshqarish faoliyati strategik nuqtai nazarlarni
ta’minlashga yo’natilgan, u esa o’z navbatida o’zgaruvchan sharoitlarda korxonaning uzoq muddatli faoliyat ko’rsatishini ta’minlaydi.
Tijorat korxonasida strategik muammolar bilan shug’ullanuvchi
rahbar doimiy foyda potensialini ta’minlaydi. Uning vazifalari quyidagilardan iborat:
-korxornada strategik o’zgarishlarni amalga oshirish;
-strategik o’zgarishlarga olib keluvchi tashkiliy arxitektonikani
ishlab chiqish;
-strategik o’zgarishlarni amalga oshiruvchi kadrlarni tanlash va
tarbiyalash.
Ctrategik boshqarishdan farqli ravishda tezkor boshqarish korxona
maqsadlariga erishish uchun mavjud bo’lgan strategik pozitsiyadan foydalanish bilan shug’ullanadi. Tijorat korxonasida tezkor boshqarish masalalari bilan shug’ullanuvchi rahbar firma potensialini real foydaga aylantirilishi lozim. Uning vazifalari quyidagilar iborat:
-umumiy tezkor masalalarni aniqlash;
-moyillik, koordinatsiya hamda bo’linma rahbarlari va ijrochilarni
nazorat qilish.
Tijorat korxonalarni boshqarish tizimi biri ikkinchisini
to’ldiruvchi ikkita boshqarish faoliyatini o’z ichiga oladi-strategik boshqarish (korxonaning kelajakdagi potensialini rivojldanishi bilan bog’liq) va tezkor boshqarish (mavjud potensialni foydaga aylantirish bilan bog’liq). Strategik boshqarish tadbirkorlik tashkiliy «hulq»ni talab qiladi, tezkor boshqarish esa o’sish «hulq»ga asoslanadi.