Samarqand veterinariya meditsinasi instituti

O‘zlashtirish uchun savollar. 

1.  Asalni qadoqlash va saqlash qanday amalga oshiriladi? 

2.  Asalning turlari haqida gapirib bering? 

3.  Sunniy asal qanday olinadi? 

 

11-amaliy mashg‘ulot 

Mavzu:  Xalqaro standartlashtirish tashkilotlari 

Mashg‘ulotning maqsadi: talabalarga xalqaro standartlashtirish tashkilotlari 

haqida ma’lumotlar berish. 

Birinchi standartlashtirish milliy tashkiloti—Britaniya Assosiasiyasi (Britich 

Enginezing  Standards    Accociation)  1901  yilda    tashkil  etilgan  bo‘lib,biroz 

keyinroq, birinchi jahon urushi davrida Daniya byurosi, Germaniya qo‘mitasi(1918 

y),Amerika qo‘mitasi(1918 y)va boshqalar tashkil topdi. 

 

Standartlashtirish  sohasidagi  ishlar  xalkaro  markaz  kerakligini  takazo  kildi. 

Shu maksadda 1926 yili standartlashtirish milliy tashkilotlarning Xalqaro Assosiyasi  

(ISA) paydo buldi. ISA ning tarkibiga 20 mamlakat vakallari kirdi 1938 yili Berlin 

shaxrida standartlashtirish bo’yicha  Xalqaro s’ezd  ochildi. Unda texnikaning turli 

soxalari  buyicha  32  ta  kumita  va  kichik  kumitalar  tuzildi.  1939  yili  boshlangan 

ikkinchi jaxon urishi ISAning faoliyatini to‘xtatib kuydi. 

Standartlashtirish buyicha  xalkaro tashkilot tashkiloti  (Interntioal  Standards 

---

33 

 

Organizarion)  1946  yilda    25  ta  mamlakatning  milliy  stan-dartlash  tashkilotlari 

tomonidan  tashkil  etildi  xamda    qisqacha  ISO  deb  yuritila  boshladi.  Amalda  bu 

tashkilot uz faoliyatini 1947 yilda boshladi. Bu tashkilot tuzishda uning nomi barcha 

tillarda bir xilda nomlanishiga e’tibor bermadi. Tashkilotning nomini grekcha suz 

«isos» -teng deb nomlandi. Shu sababli xalkaro standartlash tashkiloti nomi kiskacha 

kilinib  ISO  deb  nomladi.  Bu  nufuzli  tashkilot  Birlashgan  Millatlar  Bosh 

Assambleyasi tarkibida foliyat ko‘rsatib, rivoj topmoqda. 

 

ISO  tashkilotining  faoliyat  soxasi  elektrotexnika  va  elektronikadan  tashkari 

barcha soxalarni kamrab oladi. Elektrotexnika va elektronika soxasi buyicha ishlarni 

xalkaro  elektrotexnika  komissiyasi  MEК  amalga  oshiradi.  ISO  tashkiloti 

standartchidan  tashkari  sertifikasiyalash  bilan  xam  shugullanadi.  ISO  tashkiloti 

tovar va xizmatlar bilan xalkaro ayirboshlashni ta’minlash texnikaviy va iktisodiy 

soxalarda xamkorlikni rivojlantirish buyicha standartlash ishlarini amalga oshiradi. 

 

Standartlashtirishning asosiy ob’ektlari va standartlar soni ISO tashkilotining 

manfaatlari kulamini belgilab beradi. 

 

Mashinasozlik,  kimyo,  nometal  materiallar,  rudalar  va  metallar,  axborot 

texnikasi,  kishlok  xujaligi,  kurilish,  maxsus  texnika  va  boshkalar.  Standartlarni 

ishlab  chikishda  ISO  tashkilot  barcha  manfaatdor  tomonlarga  ya’ni  maxsulotlar 

(xizmatlar)  ishlab  chikaruvchilarning,  iste’molchilarning  xukumat  organlarining, 

ilmiy  texnikaviy  va  jamoat  tashkilotlarini  manfaatlarini  e’tiborga  oladi.  Xozirgi 

kunda  ISO  tashkilotini  tarkibiga  120  ta  mamlakat  uzini  milliy  standartlash 

tashkilotlari  bilan  a’zo  bulgan.  Xammasi  bulib,  ISO  tarkibiga  80  dan  ortik  a’zo 

komitetlar kiradi. 

A’zo  komitetlardan  tashkari  a’zolikka  da’vogar  bulgan  rivojlanayotgan 

mamlkatlarning standartlash tashkilotlari xam mavjuddir. 

ISO tashkiloti raxbarlik va ishchi organlaridan iboratdir. Raxbar organlariga  Bosh 

Assombleya (Oliy Organ) kengash va texnik boshkaruv byurosidan iboratdir. Ishchi 

organlariga  texnik  komitetlar  kuyi  komitetlar  va texnik  maslaxat  guruxlari  kiradi. 

ISO tashkilotining kengashiga 7 ta komitet buysunadi. 

1) PLAKO - texnik byuro 

2)STAKO - standartlashning ilmiy tamoyillarini urganuvchi komitet 

3) KASKO - muvofiklikni baxolash komiteti 

4) INKO - ilmiy texnikaviy axborot komiteti 

5) DEVKO - rivojlanayotgan mamlakatlarga yordam kursatuvchi tashkilot 

6) KOPOLKO - iste’molchilar manfaatlarini ximoya kiluvchi komitet 

7) REMKO - standart namunalari buyicha komitet. 

 

ISO tashkilotining rasmiy tillari  bulib, - ingliz, rus, fransuz tillari. 

 

Xozirgi kunda ISO xalkaro standartlarini 70%i rus tiliga tarjima kilingan. ISO 

tashkilotining  texnik  ishlarida  dunyoning  turli  xil  mamlkatlaridan  kelgan  30 

mingdan ortik eksportlar faoliyat kursatishdi. 

 

ISO  tashkilotining  dunyodagi  eng  obru  e’tiborli  (avtoritet)  adolatli  va 

mustakil tashkilot bulib, xalkaro tashkilotlar orasida yukori makomga ega. 

ISOning  tuzilishidan  ko‘zda  tutilgan  asosiy  maqsad-  xalqaro  miqyosdagi  mol 

almashinuvida  va  o‘zaro  yordamni  engillashiriish  uchun  dunyo  kulamida 

---

34 

 

standartlashtirishini rivojlantirishga  ko‘maklashish   hamda aqliy, ilmiy, texnikaviy 

va iqtisodiy foliyatlar soxasida  xamdustlakni rivojlantirishdir. 

Bu maqsadlarni amalga oshirish uchun: 

dunyo  kulamida  standartlarni  va  ular  bilan  boglik  bulgan  soxalarda 

uygunlashtirishni engillashtirish uchun choralar kurish  

 xalkaro standartlar ishlab chikarish va chop etish (agar xar bir standart uchun 

uning faol tashkiliy va kichik kumitalarining ikidan uch kismi ma’kullab ovoz bersa 

va umumiy ovoz beruvchilarning to‘rttdan uch kismi) 

 o‘z  ko‘mita  a’zolarining  va  texnikaviy  kumitalarnining  ishlari  xakida 

axbarotlar almashuvini tashkil kilish  

 soxaviy  masalalar  bo‘yicha  manfaatdor  bo‘lgan  boshka  xalkaro  tashkilotlar 

bilan xamkorkil kilish ko‘zda tutiladi.         

ISO raxbar  va ishchi qumita idoralaridan tashkil topgan.  

Raxbar  idoralari  tarkibiga  Kengashning  yuqori  idorasi_Bosh  Assambleya. 

Kengash, ijroiya byurosi, texnikaviy byuro, kengashning texnikaviy kumitalari va 

markaziy sekretariati kiradi. 

ISOda prezident, vise-prezident, xazinachi va bosh sekretar lavozimlari mavjud. 

Bosh  Assambleya  -ISOning  Oliy  raxbari  bo‘lib,ISOning  yig‘iliish  uch  yilda  bir 

marta buladi.Uning sessiyasida prezident uch yil muddat bilan saylanadi. 

Bosh  Assambleya  utkazish  vaqtida  sanoat  soxasida  etakchi  mutaxassislar 

ishtirokida  xalqaro  standartlashtirishning  muxim  muammolari  va  yo‘nalishlari 

muxokama qilinadi. 

ISO  kengashi  yiliga  bir  marta  o‘tkazilib,  unda  tashkilotning  faoliyati,xususan, 

texnikaviy  idoralarning  tuzilishi  xalkaro  standartlarning  chop  etilishi,  kengash 

idoralarning  a’zolarini  hamda  tehnikaviy  ko‘mitalarning  raislarini  tayinlaydi  va 

tashkilotning tarkibi 91 mamlakatning vakillaridan iborat edi. 

Respublikamizning  dastlabki mustaqillik yillaridagi (1992yil) muxim voqelardan 

biri ushbu nufuzli xalkaro tashkilotga 92-davlat sifatida qabul qilinishi bo‘ldi. 

Endilikda ISOningteng xuqukli a’zolaridan biri xisoblanadi. 

Mahsulot  sifatini  yaxshilash,  boshqarish  va  ta’minlash  bo‘yicha  oxirga  vaqtida 

qilingan  ishlarni  mujassamlab, ISO  o‘zining bir qator  me’yoriy  xujjatlarini ishlab 

chiqadi,  bu  xujatlarga  ISO  9000,10011  va  10012  raqamli  standartlarni  ko‘rsatish 

mumkin;