Samarqand veterinariya meditsinasi instituti
bo’yicha o’sib borish dinamikasi
Yüklə 1,58 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- GLOBAL G.A.P.
|
bo’yicha o’sib borish dinamikasi
Biz mazkur risolada GLOBAL G.A.P. standartlarining mohiyati, ahamiyati va joriy etish tartibi haqida qisqacha so’z yuritamiz.
0 100000 200000 300000
400000 350028 260815 257940 162120 160620 88539 80152 76996 73102 64234 Дунё бўйича сертификатлаштирилган экин майдони, га 0 5000 10000 15000
20000 25000
21043 15860 11848 7660 4867 4864 3581 2926 2647 Дунё бўйича сертификатлаштирилган экин майдони, га 39
Qishloq xo’jaligidakengqo’llaniladigan “Standart” G.A.P. - Good Agricultural Practices (maqbulqishloqxo’jalikamaliyoti) hamfoydalaniladi. GLOBAL G.A.P. – bu qishloq xo’jalik mahsulotlarini ishlab chiqarish uchun birinchi darajali standart bo’lib, qishloq xo’jalik ekinlarini ekish vaqtidan to mahsulotlarni yig’ib olishgacha bo’lgan, agar chorvachilikda bo’lsa ishlab chiqarishga kirishish vaqtidan oraliq mahsulot holatiga kelguncha (boqish va so’yish) bo’lgan davrda barcha ishlab chiqarish jarayonlarini qamrab olgan me’yoriy hujjatdir. Ushbu hujjatda qishloq xo’jalik maxsulotlari etishtiruvchi korxonalarining amaliyotiga tegishli umumiy tamoyillar bayon qilingan bo’lib, butun jahonda etakchi savdo kompaniyalari uchun muvofiq bo’lgan, global miqyosdagi o’simlikshunoslik, chorvachilik va baliqchilik mahsulotlarini ishlab chiqarishning optimal usullarini joriy etishning asosiy elementlari belgilangan. G.A.P. bu etishtirilayotgan mahsulot xavfsizligini oshirish va sifatini yaxshilashga yordam beruvchi tavsiyalar jamlamasidan iboratdir. Bu standartda ixtiyoriy qishloq xo’jaligi mahsulotlarini ishlab chiqarish tizimlariga ko’llash va moslashtirish mumkin bo’lgan rahbariy ko’rsatmalar berilgan. G.A.P. qishloq xo’jaligi mahsulotlarini ishlab chiqarish jarayonining dastlabki to’rtta komponenti ya’ni, tuproq, suv, xodim, ishlab chiqarish va qayta ishlash muhitiga e’tibor qaratadi. Bu standart ISO 9001 standarti bilan to’g’ridan- to’g’ri aloqada emas, ammo, muqobil tamoyillarda qishloq xo’jaligi mahsulotlari xavfsizligi va sifat tizimini yaratishga yordam beradi. Qishloq xo’jalik mahsulotlarini eksport qiluvchi korxonalarda o’z biznesida oziq-ovqat xavfsizligiga bilan bog’liq tahdidlarni minimum darajaga tushirish uchun, savdo tarmoqlarida qishloq xo’jaligi mahsulotlari xavfsizligi bo’yicha yangi standart ishlab chiqish zarurati paydo bo’ldi. Shu tariqa yuzaga kelgan standart EurepGAP: (Euro-RetailerProduceWorkingGroup) – oziq-ovqat mahsulotlari chakana savdosi masalalari bo’yicha evropa ishchi guruhi va GAP (Good Agricultural Practice) -Qishloq xo’jaligini yaxshilash amaliyoti nomini oldi. GLOBAL G.A.P. standarti EUREPGAP (butun jaxon bo’yicha qishloq xo’jaligi maxsulotlarini ishlab
chiqarish jarayonlariga standartlar, sertifikatlashtirishga talablarni o’rnatuvchi xususiy idora) tomonidan chop etiladi. Ushbu standartning asosiy maqsadi qishloq xo’jalik maxsulotlarini etishtirish jarayonining barcha jabhalarini kuzatish orqali ularni etishtirish davrida sifatiga salbiy ta’sir etuvchi omillar va xavf-xatarlar darajasini minimallashtirishdan iboratdir. GLOBALG.A.P. sertifikati qishloq xo’jaligi mahsulotlari ishlab chiqarishni integrastiyalangan boshqaruv tizimi (IFA) GLOBAL G.A.P.ni, Oziq-ovqat xavfsizligi (masalan “Qishloq xo’jaligi mahsulotlari xavfsizligi”) ni joriy qilishga talabgor va/yoki omixta em ishlab chiqaruvchi sub’ektlarga beriladi. GLOBALG.A.P. sertifikatini tasdiqlash olish va tasdiqlash uchun birqancha talablar bajarilishi shart. Mazkur jarayonda eng birinchi bosqich me’yoriy hujjatlarning ta’minlanganligidir. Mazkur standartlar bo’yicha sertifikatlashtirish jarayonida asosan quyidagi me’yoriy hujjatlar bo’lishi talab etiladi: 40
GLOBAL G.A.P. ning sertifikatlashtirish va sublistenziyalash bo’yicha roziligi (Sertifikatlashtirish organi – Ishlab chiqaruvchi o’rtasida); GLOBAL G.A.P.ning sertifikatlashirish va lizenstiyalash bo’yicha roziligi (Sertifikatlashtirish organi va GLOBAL G.A.P./FoodPLUS Gmbh o’rtasida); Nazorat ro’yxatlari; GLOBAL G.A.P. – Nazorat nuqtalari va muvofiqlik ko’rsatkichlari; SMT (Sifat menejmenti tizimi)ga talablar (SMT guruhi, bir necha ishlab chiqaruvchi xududlarning SMT) Agarda nazorat nuqtalari va muvofiqlik ko’rsatkichlarida ko’rsatilmagan, ammo unga ilova qilingan boshqaruv tamoyillarini o’zida mujassam etgan u yoki bu hujjatda ko’rsatilgan talablar to’liq yoki qisman bajarilishi shar hisoblanadi. Bu hujjatlarning nomlanishiga qarab ham ularning bajarilishi shart ekanligi haqida xulosa qilish mumkin. Nazorat nuqtalari va muvofiqlik ko’rsatkichlarida ilova qilinadigan boshqaruv tamoyillari me’yoriy hujjat hisoblanmaydi va ishlab chiqaruvchilarga qo’yiladigan talablarning bajarilishini kuzatish bo’yicha yo’riqnoma vazifasini o’taydi. Boshqaruv tamoyillarida tegishli mamlakatda mavjud bo’lgan ishlab chiqarishda nazorat nuqtalari va muvofiqlik ko’rsatkichlari talablariga rioya qilishga moslashish uchun tushuntirishlar beriladi. Bu tamoyillar tasdiqlanib, e’lon qilingandan keyingina bajarish uchun majburiy hisoblanadi. Sertifiktlashtirish organlari me’yoriy hujjatlardagi o’zgarishlar bilan doimiy ravishda xabardor bo’lib turishlari shart hisoblanadi. GLOBAL G.A.P. standarti bo’yicha sertifikatlashtirilishi uchun istalgan qishloq xo’jaligi mahsulotlarini etishtiruvchi ishlabchiqaruvchilar ariza topshirishlari mumkin. Mazkur
sertifikatlashtirish doirasida “ishlab chiqaruvchi(lar)” deganda ishlab chiqarilayotgan va realizastiya qilinayotgan mahsulotlarga va ishlab chiqarish jarayoniga huquqiy javobgar bo’lgan (xususiy) shaxs yoki korxona (kompaniyalar, alohida ishlab chiqaruvchilar yoki ularning guruhi) tushuniladi. Ishlab chiqaruvchilar sertifikatlashirishning 2 ta variantidan birini tanlash huquqiga ega. Bu variant ishlab chiqaruvchi tomonidan ariza to’ldirilgan blankada ko’rsatilgan bo’ladi. 1-variant. Individiual sertifikatlashtirish. Mazkur sertifikatlashtirish quyidagi tartibda amalga oshiriladi: Yakka ishlab chiqaruvchi (GLOBALG.A.P. yoki ekvivalent sxema bo’yicha) sertifikatlashtirish bo’yicha ariza topshiradi. Sertifikatlashtirish yakunida yakka ishlab chiqaruvchi sertifikat egasiga aylanadi. 1-variant. SMT joriy etilmagan bir necha ob’ektlarni sertifikatlashtirish. Bunda alohida ishlab chiqaruvchi yoki bitta tashkilot mustaqil yuridik shaxs bo’lmagan qishloq xo’jaligi ishlab chiqaruvchilari ob’ektlariga egalik qiladi. 1-variant. SMT ni joriy etilgan bir necha ob’ektlarni sertifikatlashtirish. Bunda alohida ishlab chiqaruvchi yoki bitta tashkilot mustaqil yuridik shaxs bo’lmagan, ammo SMT (Sifat menejmenti tizimi) joriy etilgan qishloq xo’jaligi ishlab chiqaruvchilari ob’ektlariga egalik qiladi. 41
2-variant. Bunda ishlab chiqaruvchilar guruhi (GLOBALG.A.P. yoki ekvivalent sxema bo’yicha) sertifikatlashtirish bo’yicha guruh nomidan ariza topshiradi. Sertifikatlashtirish yakunida ishlab chiqaruvchilar guruhi birlashgan yuridik shaxs sifatida sertifikat egasiga aylanishadi. Sertifikatlashtirishni amalga
oshirishda ishlab
chiqarish xududini aniqlashtirib olish muhim hisoblanadi. Ishlab chiqarish xududi ko’pincha yaxlit maydonda joylashgan bo’ladi, ayrim hollarda esa bir-biridan har xil masofalarda bo’lgan turli xududlarda ham joylashgan bo’ladi. Bunday holatlarda harbir xudud xaritada o’lchami bo’yicha aniq ko’rsatilgan bo’lishi kerak. Ishlab chiqarish xududiga qo’yiladigan talablar. Ishlab chiqarish xududi yuridik shaxs tomonida shaxsiy, xususiy yoki ijaraga olingan bo’lib, bevosita uning nazoratida bo’lishi kerak. Agar yuridik shaxs er egasi bo’lmasa, ishlab chiqarish davomida er egasi tomonidan ijaraga olingan er bo’yicha hech qanday qaror qabul qilmaslik, jarayonga har qanday yo’l bilan aralashmaslik haqida imzo chekilgan hujjat bo’lishi shart. Sertifikat egasi barcha ro’yxatga olingan mahsulot bo’yicha, shu jumladan, bozorga chiqqan mahsulot bo’yicha ham huquqiy javobgar hisoblanadi. Nazorat nuqtalari va muvofiqlik ko’rsatkichlari bir necha modullarga bo’linadi. Qamrab olish sohalari bo’yicha: Qishloq xo’jaligi ishlab chiqaruvchilari bazasi; qishloq xo’jaligi mahsulotlari bazasi; chorvachilik bazasi; suv va dengiz mahsulotlari bazasi. Bundan tashqari aniq ishlab chiqarish sohasi bo’yicha, mahsulot turlarining tasnifi bo’yicha podmodullarga bo’linadi. Oziq-ovqat xavfsizligi bo’yicha standartlar (FSS) faqagina IFA seriyasidagi standartlarining iste’mol mahsulotlari xavfsizligi qismidagi elementlarni o’z ichiga oladi (masalan, Xavfsiz oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarish standarti(PSS) iste’mol mahsulotlari xavfsizligining meva va sabzavotlar kabi qismini o’z ichiga oladi). GLOBALG.A.P. bo’yicha sertifikatlashtirishda ishlab chiqaruvchilar bilan barcha jihatlarni hisobga olish zarur bo’ladi. Mazkur sertifikatlashtirishda parallel ishlab chiqarish va turdosh mahsulotga egalik qilish kabi holatlar tez-tez uchrab turadi. Parallel ishlab chiqarish – bu alohida ishlab chiqaruvchilar, ishlab chiqaruvchilar guruhi a’zolari yoki ishlab chiqarish guruhi bitta turdagi mahsulotning bir qismi sertifikatlangan, qolgan qismi esa sertifikatlanmagan bo’lishi holatidir. Shuningdek, parallel ishlab chiqarish sertifikat amal qilish doirasi sertifikatlangan mahsulot ishlab chiqaruvchilarning barcha a’zolarini qamrab olmagan holatda qayd etiladi.
GLOBAL G.A.P. standartlari bo’yicha sertifikatlashtirish uchun birinchi navbatda sertifikatlashtirish idorasini tanlab olish kerak bo’ladi. Buning uchun GLOBAL G.A.P. ning rasmiy saytidan akkreditlangan sertifikatlangan idorasi tanlanadi. Mazkur saytda barcha idoralar haqida ma’lumotlar bazasi mavjud bo’lib, ishlab chiqaruvchi o’zining xududiga yaqin yoki qulay bo’lgan idorani mustaqil tanlashi mumkin. Agar GLOBAL G.A.P. tomonidan akkreditlangan idora mamlakat
42
xududida mavjud bo’lmasa, boshqa mamlakat xududida joylashgan idoralarga murojaat etish mumkin, chunki bu idoralar xalqaro hisoblanadi va GLOBAL G.A.P. nomidan faoliyat yuritadi. Ro’yxatga olish jarayonida quyidagi ma’lumotlar taqdim etilishi zurur: Korxona nomi va manzili; Ishlab chiqarish maydoni va qayta ishlash stexi, mahsulotlarni tashish, yuklash- tushirish, saqlash haqidagi ma’lumotlar; Mahsulot (Ro’yxatdan o’kazish jarayonida ishlab chiqaruvchi o’zining sertifikatlash idorasini parallel ishlab chiqarish/turdosh mahsulotga egalik qilishga ariza berish haqida xabardor qilish) Ro’yxatdan o’tish jarayonida ariza beruvchi quyidagi majburiyatni o’z zimmasiga oladi: Har doim sertifikatlashtirish talablariga rioya etilishini ta’minlash; O’rnatilgan tarif bo’yicha to’lovni amalga oshirish; Sertifikatlashtirish idorasiga yangi ma’lumotlarni o’z vaqtida taqdim etish; Sertifikatlashtirish va sublistenziyalash haqida kelishish. Sertifikatlashtirish jarayonida zaruriy ma’lumotlar to’liq taqdim etilishi shart. Quyida barcha modul/submodullar bo’yicha minimal va taqdim etilishi shart bo’lgan ma’lumotlar ro’yxati keltirilgan: Kompaniya Kompaniya nomi Manzili: ko’cha, uy raqami yoki ishlab chiqaruvchining manzilini bildiruvchi boshqa ma’lumot; Murojaat manzili: pochta indeksi; Pochta indeksi – shahar, graflik (tuman), shtat/provinstiya (viloyat); Telefon raqami (mavjud bo’lsa), faks raqami (mavjud bo’lsa), elektron pochta manzili (mavjud bo’lsa); Global identifikastion raqami (GLN) (mavjud bo’lsa); Mamlakat xududida yoki xorijda yuridik shaxs sifatini tasdiqlovchi hujjat, bu hujjat (masalan, soliq to’lovchini hisob raqami, QQS raqami, ishlab chiqaruvchini idenfikastion raqami va h.k.) qayta ro’yxatdan o’tkazishni oldini olish maqsadida tekshiriladi. Korxonaning geojoylashuvi GLOBAL G.A.P. standartlari bo’yicha avvalgi qayd raqami (GGN). Arizachi: Bir mahsulotni turli sertifikatlashtirish organlari yokisertifikatlash tirishning har variantlari bo’yicha ro’yxatdan o’tkazishi mumkin emas. Har xil
mahsulotni turli
sertifikatlashtirish organlari yoki sertifikatlashtirishning har variantlari bo’yicha ro’yxatdan o’tkazishi mumkin. (masalan, olmani 1-variant bo’yicha, olchani 2-variant bo’yicha sertifikatlashtirish mumkin; olma bitta sertifikatlashtirish organi tomonidan, olcha esa boshqasida, yoki ikkalasi ham bitta organ tomonidan sertifikalanishi mumkin).
43
Bir vaqtni o’zida turli mamlakatlar xududida joylashgan ishlab chiqaruvchilar guruhi ro’yxatdan o’tkazilishi mumkin emas (xalqaro 2-variant mavjud emas!). Ro’yxatdan o’tkazishni yakunlashda arizachi: Sertifikatlashtirish organiga belgilangan tartibda ariza topshiradi; Sublistenziyalash va sertifikatlashtirish haqida Kelishuvga imzo qo’yadi; GLOBALG.A.P. bo’yicha qayd raqamini oladi; GLOBALG.A.P. bo’yicha ro’yxatga olish to’lovini amalga oshirish bo’yicha rozilik beradi. Ro’yxatdan o’tkazish jarayoni (birinchi marta sertifikatlashtirish va sertifikat berishda) audit boshlanguniga qadar tugatilishi kerak. Birinchi marta sertifikatlashirish va sertifikat berishda: sertifikatlashtirish organi to’ldirilgan ariza qabul qilib olgan paytdan boshlab 28 kalendar kuni davomida arizani tasdiqlashi va GLOBAL G.A.P. ro’yxatga olish raqami (GGN) ni taqdim etishi shart. Ishlab chiqaruvchilarni tekshirish va audit qilish grafik shakllantiriladi va belgilangan grafik asosida amalga oshiriladi. 2-variant bo’yicha sertifikatlashtirish jarayonida ham baholash yuqoridagi tartibda amalga oshiriladi. Ichki audit bir yilda bir marta amalga oshiriladi. Sertifikat muddatini uzaytirishni “inspekstion darcha” ning istalgan vaqtida amalga oshirish mumkin. Bu oraliq joriy sertifikatning amal qilish muddatining tugashidan 4 oy muddat oldin boshlanib, sertifikat muddatining tugashidan 4 oy muddat o’tgandan so’ng tugaydi, ya’ni 8 oydan iborat bo’ladi. Masalan,
Qayta sertifikatlashtirish maqsadida o’tkaziladigan inspekstiyalar oralig’i 6 oydan kam bo’lmasligi kerak. Inspekstiyalarni o’tkazish davomiyligi kamida 3 soatdan iborat bo’ladi. GLOBAL G.A.P. sertifikatiga ega bo’lish uchun quyidagi talablar bajarilishi kerak bo’ladi: Yüklə 1,58 Mb. Dostları ilə paylaş:
|