Şamil Vəliyev – 50

Çayoğlunun yaradıcılığı
Mən el aşığıyam, el şairiyəm,
Adım «Çayoğludur», əlimdə sazım.
Yurdum Azərbaycan odlar diyarı,
Odur ki, odludur mənim avazım.

---

104
«Əlimdə» sazım ifadəsi ötən əsrin poeziyasında, bir çox şairlərin yradıcılığında
«mənim şerim»,  «mənim sözüm» frazeloci birləşmələrinə sinomin olaraq işlənmişdir.
Çayoğlunun 90-cı illərdə qələmə aldığı bu, şerdə «əlimdə sazım» həm də həqiqi
mənasında işlənmişdir. Çayoğlu (Bəhruz Dövlətabadi) şair olmaqla yanaşı həm də
musiqiçidir. Buna görə də onun şeirləri musiqilidir, ahənglidir və nəğmə üstündə
köhlənib. Qabəyahətən qələmə aldığı hiss olunaraqbizdə belə qənaət hissi olur ki,
Çayoğlunun şeirləri sanki öz çaldığı tirın ümumiyyətlə ilə xanəndələrin ifası üçün,
bəstəçilərin nəğmə mətni üçün yazmışdır.
Ağzımı tutsalar, incə sazımla,
Elimin dərdini söylərəm sənə.
Zəhmətlə xalqımın istəklərini
Ağlayıban bəyan eylərəm sənə.
Çayoğlu ötən illərdə çap etdirdiyi «Bayatı bayat olmaz» şeirlər kitabında ən çox
poetin növ kimi bayatıdan istifadə edib və …… kimi kitabın adını da «bayatı» ilə
əlaqədar rəsmiləşdirib.
Ağzımı tutsalar, incə sazımla,
Elimin dərdini söylərəm sənə.
Zəhmətlə xalqımın istəklərini
Ağlayıban bəyan eylərəm sənə.
Çayoğlu ötən illərdə çap etdirdiyi «Bayatı bayat olmaz» şerlər kitabında ən çox
poetik növ kimi bayatıdan istifadəedib və göründüyü kimi kitabın adını da «»bayatı ilə
əlaqədar rəsmilləşdirib.
Türkdilli xalqlarda bayatı şer növü kimi mürəkkəbdir. Azərbaycan ədəbiyyatında,
folklorunda bayatının misilsiz nümunələri yaranmışdır. Türk xalqlarının müştərək şer
növü olan bayatının yaranma tarixi qədim dvörlərdən gedib çıxır. Bayatı bu xalqların
tayfa, ulus. Və halında yaşadıqları dövrlərdə ağız ədəbiyyatı nümunəsi olduğu üçün
dilimizin bütün şirinliyi, poetik imkanları, məna şiirnliyi, poetik imkanları, məna
çalarlığı, bədii təfəkkürü, xüsusiyyətlərini özündə əks etdirir.

---

105
Dörd misra, hər misrası yeddi bənddən ibarət olması bu şer növünün asanlıqla
əzbərləşməsinə zəmin yaradır. Bayatıların da bir çox fonlklor nümunələri kimi müəllifi
məlum deyil.
Sevindirici haldır ki, müasir şairlərimiz də bayatılar yaradır. Cənub və Şimal
şerlərinin yaradıcılıqlarında bayatının gözəl nümunələrinə rast gəlirlər, xüsusilə də
Çayoğlunun poeziyasında. Çayoğlunun bayatıları mövzu etibarı ilə müxtəlif məzmunlu,
rəngarəngdir. Ümumiyyətlə, şairin öz kitabına verdiyi ad («Bayatı bayat olmaz») özünü
doğruldur. Bəli, bayatı bizə ədəbi növ kimi əbədidir, populyardır, müasirdir. Bayatı
bayat (Cənub növlərində «Bayat» V.Ə.) olma bilməz. Bayatı bizim tariximiz,
keçmişimiz, bu günümüzdür və inşaallah, sabahımızdır.
Xalqımız tarixən dərdini də bayatı ilə söyləyib, məhəbbəti də, sevinci də.
Çayoğlu da öz sözünü, elinin dərdini bayatı ilə deyir:
Bayatı qaynar çeşmə,
Yel çalar, oynar çeşmə.
Zülümkarlar əlindən,
Ürəyi deşmə-deşmə.
Bayatı el qəmidir,
Sazların dilqəmidir,
Hər kəlməsi bir ümman
Dərindir, sevməlidir.
Bayatı şikəstədə,
Dərman olar xəstədə.
Dolanır dildən dilə
Oxur (oxuyur V.Ə.) işçi işdə də.
Bayatı şirin baldı,

---

106
Ormandı, uca dağdı.
Babalardan tükənməz
Qiymətli yadigardı.
Bayatı gül sözüdür,
Zəmanənin gözüdür
Hər nə demiş babalar
Həqiqətin özüdür.
Bayatı bayat omlaz,
Deməginən qurtulmaz.
Ana məhəbbətidir
Heç zaman unudulmaz.
Bayatılarda olduğu kimi, Çayoğlunun da bu poetik növdə yaratdığı nümunələrdə
də çağdaş həyatın nəzəri, sevinci, enişi-yoxuşu, sosial-siyasi, mədəni-əxlaqi hadisələrini
özündə təcəssüm etdirir.
Çayoğlunun bayatıları ilə yanaşı bir çox lirik şerləri də vardır və bu nümunələr
bədii-poetik cəhətdən diqqəti cəlb edir. Eləcə də 52 bənddən ibarət olan «Xatirələr
dünyası» poeması şairin yaradılığında xüsusi yer tutur. Onun bu poeması ustad
şəhriyyarın «Hüdd nabaya salam» ruhunda yazılmışdır. Ümumiyyətlə, Şəhriyar
poeziyası nümunələri xalqımızın, eləcə də söz adamlarının ruhuna elə hopub ki, hər kim
uşaqlıq xatirələrini, epistlyar yönümlü bədii nümunələr yer verirsə istər-istəməz
«Heydərbaba» təsiri atlına düşür. Yaranan əsərlərdə hecanın II-lik ölçüsü ilə qələmə
alınır, deyim, mövzu, ifadələrdə Şəhriyar ədəbi təsiri hiss olunur. Deyərdin ki, Çayoğlu
da Şəhriyar ədəbi məktəbinin nümuyəndəsidir.
Əzəl gündən qəmi dərdə çatmışam,
Həsrət ilən, qucaqlaşıb yatmışam,

---

107
Yuxu içrə hər nə desən tapmışam,
Səhər durub axtarmışam yerimi,
Görmüşəm ki, yel aparıb berimi.
Mən dəm qarpızı tək susuz boy atdım,
Sıldırım daşların qoynunda yatdım,
Böyüdükcə ağır dərdlərə batdım,
Dağlar bir ana tək məni bəslədi
Duyğum itkin diləkləri səslədi.
«Bu misralar şairin uşaqlıq günlərinin çox da şənliklər və qayğısızlıqlar içində
keçməzdiyini göstərir, eyni halda xoş günlərin şirin xatirənsini canlandırmağı, doğma
yurdunun təbii mənzərələrini göz önünə gətirdiyi də unutmur» (prof H.Məmmədzadə).
Çayoğlunun doğma Vətəni, onun təbiəti, ilə qırılmaz, möhkəm bir ünsiyyət var.
«Quru göl» şerində orijinal, ürəkaçan, gözəl peyzaclar yaratmağa nail olmuşdur.
Səba mizrab olub düşüb canıma,
Nə qəşəng nəğmələr dağıdır sinən.
Bağrında öpüşür buludla günəş
Səsindən qanıram dağlıdır sinən.
Çayoğlunun poeziyasında xalqımıza qarşı olan haqsızlığa, zülmə qarşı dərin nifrət,
etiraz hiss olunur.
Yeniyetmələrin, məktəbyaşlı uşaqların əziyyət qəddarcasına istifadə edən
sahibkarların cəmiyyətlərini ifşa etmək üçün müasir xalçanı dilləndirir, onun dili ilə bir
çox kədərli, ürəkağrıdan məktəbləri oxuculara söyləyir.
Niyə səf bağlayıb baxırsız mənə?
Qanların rəngidir boyuyub səni
İncə barmaqlarla məzlum balalar,
Gecələr yatmayıb toxuyub səni.

---

108