G‘AZALLAR «Tor ko‘ngulluk beklar...» Tor ko‘ngulluk beklar, man-man demang, kenglik qiling, To‘qson ikki bovli1 o‘zbak yurtidur, tenglik qiling. Birni Qipchoq-u Xitoy-u, birni Yuz, Nayman demang, Qirq-u Yuz, Ming son bo‘lub, bir xon oyinlik qiling. Bir yaqodin bosh chiqorib, barcha bir to‘ng‘a kirib, Bir o‘ngurluk, bir tirizlik, bir yaqo, yenglik2 qiling. Kim qo‘yubdur, uhdayi o‘z mulkungizdin chiqmayin, Ikki, uch, to‘rt da’vosin etmakni ko‘tahlik3 qiling. Mardlar maydon chekib, rangin4 ko‘tarib zaxmlar, Sizga yo‘q ul javhar-u yuzga upo-englik qiling. Turdi yashagan davrda, ya’ni XVII asrning ikkinchi yarmida ijtimoiy hayotidagi muammolar avj nuqtasiga chiqqan, mamlakatda ichki nizolar kuchayib, amaldorlar orasida ham kin-u nifoq nihoyatda kuchayib ketgan edi. Turdi barcha amaldorlarning kibr-u havolarni yig‘ishtirib, o‘zaro ahil va hamjihat bo‘lib yashashga undaydi: Tor ko‘ngulluk beklar, man-man demang, kenglik qiling, To‘qson ikki bovli o‘zbak yurtidur, tenglik qiling. Bir qatragina suvning kuch va qudratini tasavvur qila olasizmi? To‘g‘ri, u hech qanday xavf va xatar solmasligi, hech kimni cho‘chita olmasligi mumkin. Ammo uning «zoti qulzum» – dengizga taalluqli ekanligini ham unutmaslik lozim. Lir ik qahramon mana shunga ishora qilmoqda. Zero, qatralarning yig‘ilgani – jami hududsiz dengizlarda ham po‘rtanalarni hosil qila oladi. Bundan murod shuki, meni nazarga ilinmaydigan birgina ushoq odam deb o‘ylash to‘g‘ri emas, menga o‘xshaganlar ning hammasi jamlansa, uyushsa, dengiz kabi olam ni, ya’ni shu dunyoni, mavjud hayotni ag‘dar-to‘ntar qilib yuborishning ham uddasidan chiqadi deganidir. Ya’ni, (endilikda) Qirq, Yuz, Ming urug‘ining boshliqlari mendan yuz o‘girmoqdalar, buni qarang, men qanday baxti qora va toleyi past kishiman. Demak, oldinroq uning o‘zi sanayotgan kishilar oldidagi obro‘ va e’tibori ancha baland bo‘lgan. U o‘z umridan rozi va minnatdor bo‘lib yashagan. Faqat keyingi paytlardagina vaziyat o‘zgargan. Mana shu holat shoirning o‘ziga «baxti qaro», «toleyi shum» sifatlarini qo‘llashga majbur qilgan. Hayot shoir uchun minglab sinovlarni, ko‘plab qiyinchiliklarni ro‘para qilgan. Hozir u hatto ignaning teshigidan ham o‘tadigan darajaga yetib kelgan:Rishtadek ming pech-u tob chashmi so‘zandin o‘tar, Bovujudi e’tibori chashmi mardum Turdiman.Buni turlicha talqin qilish mumkin:U shu darajada ozib-to‘zib ketganki, hozir ignaning teshigidan o‘tadigan ipga o‘xshab qolgan. Hayot qiyinchiliklari uni shu darajada pishitganki, u hatto hayotning har qanday to‘siq va mashaqqatlaridan ham o‘tishni uddalay oladi.
