Sanoat ishlab chiqarishni tashkil etish

12.2. Xaridorlarga va sotuvchilarga ta’sir etish uslublari
Sotuvchi uchun ko’rgazma va yarmarkaning ahamiyati birinchi navbatda o’z raqiblari tovarlarini o’rganish imkoniyatiga ega bo’lishi va turli reklama vositalaridan foydalanib, o’z tovarlarini keng reklama vositalaridan foydalanib, o’z tovarlarini keng reklama qilishi bilan belgilanadi.
Reklama va tovar sotishni rag’batlantirish tadbirlarini belgilash, rejalashtirish va uni amalga oshirish, katta xarajatlar sarflashni talab qilish bilan bir qatorda yuqori malakali mutaxassislarni ishga jalb etishni taqazo qiladi. Odatda sanoat firmalari bunday mutaxassislarga ega emas. SHu sababli, qoida tarzida, bu ishlarni amalga oshirish ixtisoslashgan tashkilotlarga buyuriladi. Ularning uch turi-reklama agentligi, umummilliy reklama beruvchilar, chakana reklama beruvchilar mavjud.
Reklama agentliklarini quyidagi printsiplariga ko’ra tavsiflash mumkin:
-ko’rsatadigan xizmatlari hajmiga ko’ra-universal;
-muayyan tovar va reklama vositalariga ko’ra ixtisoslashgan;
-faoliyati sohasiga ko’ra-ichki bozorda ish ko’radigan va ichki hamda tashqi bozorda ish ko’radigan turlari.
Hozirgi sharoitda «to’liq xizmat ko’rsatish» agentliklari tobora keng tarqalmoqda. Ular savdo reklama siyosatining umumiy va ayrim masalalari bo’yicha o’z mijozlariga maslahatlar beradi, u yoki bu tovarni chiqarishning maqsadga muvofiqligi haqida sanoat firmalariga tavsiyalar tayyorlaydi, reklama kompaniyasining rejasi va smetasini tuzadi, uni o’tkazishning muddatlari va davriyligini belgilaydi, reklama kompaniyasi rejasiga muvofiq holda o’rinlar va xizmatlarni sotib oladi, tadbir o’tkazish vaqtini belgilaydi, reklamani tayyorlashni amalga oshiradi. SHunday qilib, «to’liq xizmat ko’rsatish» agentligi reklama kompaniyasini ishlab chiqish bilan birga marketing bilan bog’liq ko’pgina xizmatlarni bajaradi.
AQSHda besh mingdan ortiq firma reklama agentligi tarzida ish olib boradi. Ammo asosiy ish bir necha yirik tashkilot hissasiga to’g’ri keladi. Yirik agentliklar yirik reklama beruvchilarga xizmat ko’rsatadi. Yirik reklama beruvchilar esa nisbatan katta bo’lmagan tovarlar guruhi: oziq-ovqat mahsulotlari, dori-darmonlar, kasmetika vositalari, avtomobillar, tamaki mahsulotlari va shunga o’xshashlar doirasida ish olib boradi. Ishlab chiqaruvchilar keng ko’lamli umummilliy reklama yordamida iste’molchiga tovarni ilgariroq sotishga va xaridorlarda o’z markasiga mansub tovarlar ixlos uyg’otishga harakat qiladilar.
Bunday hollarda reklama marketing kompleksida yetakchi tarkibiy qismga ayldanadi.
Reklama beruvchi bilan agentlik o’rtasidagi munosabatlar o’zaro tuziladigan shartnoma bilan tartibga solinadi Bu shartnomada agentlik ko’rsatadigan jami xizmatlar ko’rsatiladi. Reklamani tarqatish vositalariga xaqni reklama agentligi mijoz hisobidan to’laydi. SHu sababli ham mijoz agentlikka to’lovlarni o’z vaqtida o’tkazib qo’yishi kerak. Reklama agentligi xizmatlari uchun xaq beruvchi tomonidan emas, balki agentlikning reklamasidan foydalangan reklama-axborot vositalari tomonidan to’lanadi. Komission mukofot (vositachilik haqi)ning oddiy miqdori reklama qiymatining 15%ini tashkil etadi. Bundan tashqari, «to’liq xizmat ko’rsatish» agentliklari tomon haqi ham oladi. Tovon haqiga xarajatlarning haqiqiy qiymati bilan birga bozorni tadqiq etish, iste’molchilar talabi holatini tahlil qilish, iste’molchi ruxiyatiga ta’sir ko’rsatish usullarini ishlab chiqish kabi xizmatlarga kafolatli daromadlar ham kiradi. Juda ko’p hollarda xizmat ko’rsatishda agentlik mijozning reklamasi bilan bog’liq ishlarning bir yillik umumiy qiymatini baholaydi va oylik teng badallar ko’rinishida gonarar oladi. Gonarar summasini belgilash uchun buyurtmani bajarish uchun turli bo’limlar sarf etadigan umumiy ish soatlari miqdori hisoblanadi va soatlar soni bir soatlik ish haqi stavkasiga ko’paytiriladi, so’ngra bu miqdorga qo’shimcha xarajatlar va foyda uchun yana 25% qo’shiladi. Agentlik reklama vositalaridan vaqt va o’rin sotib olgani uchun mijozga rasmiy ye’lon qilingan tariflar bo’yicha komission tashlamalar bilan 15% chegirib, to’lov varaqasi yuboradi. CHetdan material bergan va xizmat ko’rsatganlarga to’lanadigan xaq varaqasida amaldagi xarajatlar keltiriladi. Yil davomida yoki oxirida xarajatlarning baholangan va amaldagi miqdorlari o’rtasidagi har qanday farqni tugatish uchun ganarar summasiga tuzatishlar kiritiladi.