Sanoat korxonalarida ishlab chiqarishni tashkil etish

7.2.Asbob va texnik uskunalarga bo’lgan talabni rejalashtirish tizimi. 
Texnologik uskuna sarfining yillik hisobini 3 xil usul bilan hisoblash mumkin. 
1. Uskunalarning yeyilish normasi. 
2. Namunaviy jihozlanish, 
3. O‘tgan davrdagi sarflarning statistik ko‘rsatkichlari bo‘yicha. 
Korxonalarda texnologiya, uskunaga bo‘lgan ehtiyoj xizmatlarni ishlab 
chiqarish rejalarini bajarishga sarfi va ishlab chiqarish jarayonini uzluksizligini 
ta‘minlashga xizmat qiluvchi zahiralardan (zapaslardan) tashkil topadi.
Yeyilishi normasi bo‘yicha yillik instrument sarfi fondi natural ko‘rsatkichlarda 
quyidagicha aniqlanadi: 
A
u
= mt
m
/[t
eyil
(1 - 

)] 
Bu yerda: 
m – rejalashtirilayotgan yilda ishlab chiqarish dasturi bo‘yicha ushbu 
instrument yordamida ishlov beriladigan detallar soni, dona, 
t
m
– bir detal operatsiyaga sarflanadigan mashina vaqti, soat, 

- instrumentlarning tasodifan ishdan chiqishini hisobga oluvchi koyeffitsiyent 
(

= 0,05

0,3), 
t
eyil
– instrumentni to‘liq yeyilguncha mashina ish vaqti, soat. 

---

Instrumentning to‘liq yeyilishiga ishlash vaqti 
t
eyil
= (

st
/l
o‘t
+ 1) t
o‘t
(1 - 

)
bu yerda: L
o‘t
– instrumentning ishchi qismlarini kesuvchi
chegarasini o‘tkirlash darajasi, mm. 
t
o‘t
– instrumentni 2 ta ketma-ket o‘tkirlash orasidagi
mashinada ishlash vaqti, min. 
l
qoy
– normal sharoitda bir o‘tkirlash davomida
olinadigan qatlam, mm. 
Namunaviy jihozlar usuli bo‘yicha instrumentga bo‘lgan talabning yirik sarf 
fondi quyidagicha aniqlanadi: 
A
u
= J
m
.
R
f
/ [t
ey
(1 - 

) 
.
100] 
J
m
– berilgan turdagi jihozlarning yillik mashina ish
vaqti fondi. 
R
f
– instrumentdan foydalanish darajasi, %. 
Jihozning mashina ish vaqti fondi quyidagicha aniqlanadi: 
F
m
= F
g
.
S 
.
K
m
F-
g
– jihozlarning yillik haqiqiy ishlagan vaqti. 
S – jihoz faoliyatining smenaliligi. 
K
m
– jihozning mashina vaqti koyeffitsiyenti. 
Bu usul bo‘yicha isntrumentning to‘liq yeyilishiga sarflangan vaqt 
quyidagicha aniqlanadi: 
t
yoyil
= (

o‘t
/l
qat
+ 1) t
o‘t
Slesarlik montaj instrumentlariga bo‘lgan talabni quyidagicha aniqlash 
mumkin: 
A
u
= F
nom
.
R
f
/ [t
ey
(1 - 

) 
.
100] 
F
nom
– instrumentning bir soatdagi ishining yoyilish
nominal fondi. 
Ishlab chiqarish instrumentlariga bo‘lgan talabni rejalashtirish ikki tizimga 
asosan olib boriladi: buyurtmaga va omborxonaga (tizim max – min). 
Rejalashtirishning buyurtmaga berish tizimi keng tarqalgan. Uning mohiyati 

---

shundaki, asboblarga talab paydo bo‘lishigacha yoki paydo bo‘lgan davrda 
buyurtma beriladi.
Lekin bu tizimga nisbatan max-min tizimi samaraliroqdir. Chunki bu usul 
qo‘llanganda asboblar zaruriy miqdorda ishlab chiqarishning uzluksizligini 
ta‘minlab turishga yordam beradi. Bu tizimning mohiyati shundaki, instrument 
zaxirasining max va min chegaralari hisoblanadi. 
Minimal zaxira sug‘urta zaxira xarajatlariga ega bo‘lib omborxonalardagi 
asboblar miqdori ushbu miqdordan kamaymasligi talab etiladi.Ushbu miqdor 
quyidagi formuladan aniqlanadi: 
Z=N
k
*D 
Bu yerda :B-kunlik sarf me‘yori, dona; 
D-asbobni tezkor tayyorlash yoki keltirish muddati, kun. 
mt
. Max zaxira (Z
max
) min zaxira va ikki buyurtma orasidagi sarflangan 
instrumentlar yig‘indisiga teng bo‘ladi. 
Z
max
= Z
min
+P 
P-buyurtma miqdori. 
Buyurtmani uzatish vaqti buyurtma nuqtasi bilan xarakterlanadi. Bu nuqtada 
instrumentlar uzatish zaruriyati paydo bo‘ladi. 
Buyurtma uzatiladigan holatda instrument zapasi darajasi quyidagicha 
aniqlanadi: 
Z
b.n. 
= Z
min
+ A
k
.
T
b
A
k
–kunlik talab; 
T
b
– buyurtmani qabul qilish va bajarish davri uzunligi,kun.
Rejalashtirilayotgan davrga instrumentlarga bo‘lagan umumiy talab ehtiyoj 
quyidagicha aniqlanadi. 
N = A
i
+ Q
ob
- Q
fakt
Z
fakt
– rejalashtirilayotgan davr boshiga instrumentlarning haqiqiy zaxirasi. 
Zay – instrumentning aylanma fondi (ishlatilayotgan va zaxiradagi). 
Max va min zaxira o‘rtasida quyidagicha munosabat mavjud: 
Z
ob
= Z
max
+ Z
min 
/ 2
bundan 

---

Z
max
= 2 Z
ob
- Z
min