Sanoat korxonalarining muxim moliyaviy kursatkichlaridan biri rentabellikdir. Ishlab chikarish rentabelligi korxona (firma) ishi samaradorligini umumlashtiruvchi kursatkichlardan biridir. U korxonaning daromad olish darajisini ifodalaydi.
Rentabellik nazariyasida uning bir kancha turlari mavjud bulib, ularga jumlasiga kuyidagilar kiradi:
sotish rentabelligi;
asosiy faoliyat rentabelligi;
xususiy kapital rentabelligi;
asosiy kapital (fondlar) rentabelligi:
Sotish rentabelligi deganda, xar bir sotilgan maxsulot summasiga kancha xarajat kilinganlik darajasi tushuniladi. Demak, bu kursatkich sotilgan maxsulot kiymati bilan ana shu maxsulotni ishlab chikarishga sarflangan xarajatlarni takkoslash asosida yuzaga keladi. Bunday koeffistient baxolash siyosatidagi uzgarishlarni va sotilgan maxsulot tannarxini nazorat kilish buyicha korxonaning kobiliyatini tavsiflaydi.
Sotish rentabelligi deganda, xar bir sotilgan maxsulot summasiga kancha xarajat kilinganlik darajasi tushuniladi. Demak, bu kursatkich sotilgan maxsulot kiymati bilan ana shu maxsulotni ishlab chikarishga sarflangan xarajatlarni takkoslash asosida yuzaga keladi. Bunday koeffistient baxolash siyosatidagi uzgarishlarni va sotilgan maxsulot tannarxini nazorat kilish buyicha korxonaning kobiliyatini tavsiflaydi.
Maxsulot tannarxini pasaytirishning manbalari va omillari
Mexnat unumdorligini oshirish, xomashyo va material, yokilgi va elektr energiya xarajatlarini kamaytirish, xizmat kursatish va boshkarish sarflarini kiskartirish, ishlab chikarishdan tashkari, xarajatlarni tejash sanoat maxsuloti tannarxini pasaytirishning eng muxim manbalari xisoblanadi.
Mexnat unumdorligini oshirish uchun yangi texnika, texnologiya jarayonlarini va ishlab chikarishni ustirish yoki tashkil etishning ilgor usullarini joriy kilish orkali xar bir mexnatchi tomonidan tayyorlanayotgan maxsulotni kupaytirish kerak. Bu xolda xar bir maxsulot birligiga sarflanadigan ish xaki kiskaradi, ammo ishchining umumiy ish xaki esa ortib boradi. Mexnat unumdorligi ish xakiga nisbatan jadal usgandagina tannarx pasayadi.
Mexnat unumdorligini oshirish uchun yangi texnika, texnologiya jarayonlarini va ishlab chikarishni ustirish yoki tashkil etishning ilgor usullarini joriy kilish orkali xar bir mexnatchi tomonidan tayyorlanayotgan maxsulotni kupaytirish kerak. Bu xolda xar bir maxsulot birligiga sarflanadigan ish xaki kiskaradi, ammo ishchining umumiy ish xaki esa ortib boradi. Mexnat unumdorligi ish xakiga nisbatan jadal usgandagina tannarx pasayadi.
