Savod o’rgatish darslarida o’quvchilarni ongli o’qishga o’rgatish

3. Boshlang„ich o’quvchilarining ongini


shakllantirishda o’qitishning roli.

Savod o’rgatish larda a fanini o‘qtish boshqa har qanday o‘quv predmetini o‘qitish kabi ta‘lim, tarbiya va amaliy fazilatlarni hal qilishi kerak. Savod o’rgatish o‘quvchilarining ongini shakllantirishni amalgam oshirish muvaffaqiyati pedagoglar ixtisosiga, uning kasbga oid tayyorgarchiligiga bog‘liq.

Savod o’rgatish larda a o‘qitish umuman maktab a kursini o‘zlashtirishning dastlabki bosqichi sifatida qaraladi.

Shu sababli Savod o’rgatish larda ishlashda o‘rta maktablarda a o‘qitishda ko‘zda tutiladigan umumiy masalalarni hisobga olish va bu masalalarni hal etishda Savod o’rgatish ta‘limning ahamiyatini to‘g‘ri baholash kerak.

O‘rta ,atematika dasturiga taaluqli ko‘pgina masalalar Savod o’rgatish sinlardayoq ko‘pgina shu darajada mustahkam o‘zlashtirilishi kerak – ki, bunda ular o‘quvchilar ongida butun umr saqlanib qolsin, boshqa masalalar esa o‘qitilishning dastlabki bosqichida keyingi larda mufassal qarab chiqishga tayyorgarlik ko‘rish maqsadidagina kiritiladi; yoki biror malaka va ko‘nikmalarni shakllantirish jarayonida fikrlash qobiliyati darajasini oshirish imkoniyatiga ega bo‘lish uchun kiritiladi.

Maktabning boshlang`ich larda bolalar a sohasida dasturda nazarda tutilgan bilimlar, uquvlar va ko‘nikmalarning ma‘lum hajmini ongli ravishda va mustahkam egallab olishlari haqida gap borganda yuqorida aytib o‘tilgan mulohazalarni hisobga olish kerak.

a kursi o‘quvchilar kuchi yetadigan darajada o‘quv materiallarini umumlashtirishni, o‘rganilayotgan faktlar asosida yotuvchi umumiy prinsip va qonuniyatlarni tushuntirishni, qarab chiqilayotgan hodisalar orasida mavjud bo‘lgan bog‘lanishlarni tushuntirishni nazarda tutadi. Bu asosan amallarning xossalarini, ular asosidagi mavjud bog‘lanishlarni o‘rganishga, bolalarda shakllanayotgan amaliy o‘quv va ko‘nikmalarning asosi bo‘lgan munosabatlar va bog‘lanishlarga taaluqlidir.

O‘quvchilarda egallangan bilim, o‘quv va malakalarni turli hil shartlarda qo‘llanishga o‘rgatishni o‘quvchilarning maxsus masalasi sifatida qarash mumkin.

Shu bilan birga bilimlarni qo‘llanish ham bolalarning o‘quv ishlari samaradorligi oshirishning muhim vositalaridan biridir. Bilim, o‘quv malakalarning to‘la qiymatli o‘zlashtirilishiga ularning o‘zgaruvchili sharoitlarda mustaqil qo‘llanishi natijasidagina erishish mumkinligini psixologlar isbotlashdi. Bolalarning maktabda Savod o’rgatish lardan keyingi ga o‘tishida albatta vujudga keladigan ko‘p darajada aynan ana shu asosida bartaraf etishi mumkin va aksincha, agar o‘qituvchi har tomonlama bilimlarga maxsus e‘tibor bermasa va bolalarni bir hil turdagi savollarga, topshiriqlarga ifodalarga, masalalarga o‘rgatib qo‘ysa bu 5 – da fanlar bo‘yicha o‘qitishga o‘tishdagi murakkablikni yanada oshiradi. Bu masala bolalar bilim qobiliyatlarni o‘stirishning ancha umumiy

masalasi bilan uzviy bog‘langan. Savod o’rgatish danoq kuzatish va taqqoslash, solishtirilayotgan hodisalardagi o`xshashlik va farq qilayotgan belgilarni ajaratish, tahlil, sintez va umumlashtirish, abstarksiyalash, aniqlashtirish kabi amallarni bajarish uchun ko‘p ish qilingan bo‘lishi kerak.

O‘quvchilar fikrlash qobiliyatini shakllantirish masalasi bilan ularda to‘g‘ri, aniq, qisqa nutqni o‘stirish masalasi uzviy ravishda bog‘langandir.

a o‘qitishning asosiy vazifalardan biri o‘quvchilarga hisoblash,

o‘lchash va grafik ko‘nikmalarning ma‘lum aniq sistemasini hosil qilishdan

iborat, boshqacha aytganda bu sistema eng sodda amallarni bajarishdan iborat bo‘lib, ko‘p marta takrorlash hisobiga avtomatizmgacha yetkazildi.

Bu vazifani yetarlicha baholamaslik amalda bolalar bilimlari sifatining

pasayishiga olib keladi. Shunga qaramay hozirgi vaqtda Savod o’rgatish

a kursini o‘rganishni faqatgina ko‘nikmalar hosil qilish va bir xildagi faktlarni o‘zlashtirish bilan almashtirish ham mumkin emas.

O‘quvchilar imkoni boricha mustaqil ravishda qonuniyat va munosabatlarni ochishda kuchlari yetadigan darajada umumlashtirishlar qilishni o‘rganishlari,

shuningdek, og‘zaki va yozma xulosalar qilishni o‘rganishlari kerak. Savod o’rgatish a programmasi xuddi shunga yo‘naltiriladi, unda o‘qitishda nazariylik sa‘viyasini oshishida ochiq – oydin ifodalangan, nazariyaning amliyot bilan uzviy bog‘langanligi amaliyot bilan uzviy bog‘langanligi seziladi.

ani o‘qitishda nazariy tafakkurni oshirish talabi nimani bildirishini

ayoniy ko‘rsatish uchun bir misol keltiramiz. 1-da ilgari ishlatilgan programmaga ko‘ra birinchi o‘nlik sonlarni ketma-ket o‘rganiladi. Har bir sonni qarashda masalan 2 sonini hosil qilishda 1 ni 1 ga qo‘shish kerak ekanini tushuntiriladi. Bu faktlarning hammasi har xil darslarda bir – biriga bog‘lanmagan hollarda qaraladi. Bunday yaqinlashishda bolalar oldingi darslarda olgan

bilimlarini umumlashtirish imkoniniberuvchi sharoit vujudga kelmasdi. Shu bilan birga bu yaqinlashish navbatdagi 5 va 6 sonlarni o‘rganishga bag‘ishlangan darslarda ularning yangi bilimlarni o‘zlashtirishlariga kam yordam beradi.

Savod o’rgatish o’quvchilarining ongini shakllantirish