oxumaq felinin
kökü (
oqu ) və
-yıcı şəkilçisindən ibarətdir.
Oqıyıcı sözünə qədim türk mətnlərində eyni mənada
oqıcı və
oqığçı şəkillərində rast gəlirik. Orta yüzilliklərə aid türk yazı-
lı abidələrində isə bu söz
okucu və
okuyucu şəkillərində qeydə
alınmışdır. Maraqlıdır ki, sözügedən mətnlərdə istər
oqıcı və
oqığçı sözləri, istərsə də
okucu və
okuyucu leksemlərinin yalnız
dəvət edən, dəvətçi anlamında işlənməsi göstərilir. Aydınlıq
üçün qeyd edək ki,
oxumaq feli türk dillərində tarixən iki məna-
da işlənmişdir:
çağırmaq, dəvət etmək və
mütaliə etmək, oxu- maq . Bu amili nəzərə aldıqda belə bir fikrə gəlmək olar ki,
oqı- yıcı sözünü müasir ədəbi dilimizdəki
oxucu, mütaliə edən anla-
mında ilk dəfə işlədən və yazılı ədəbi dilə gətirən, bununla da
onu zənginləşdirən söz ustalarından: şair, yazıçı və tərcüməçilər-
dən biri də Xızır bin Əbdülhadi Bəvazici olmuşdur.
Oqıyıcı sözü ilə bağlı daha bir məsələni qeyd etməyi lazım
bilirik. Azərbaycan ədəbi dili tarixinə aid kitab və araşdırmalar-
da
–ıcı –ici şəkilçisi əsasən, feildən sifət düzəldən şəkilçi kimi
təqdim olunur
1
. Konkret olaraq XVI əsr yazılı tərcümə abidəsi
“Kəvamilüt-təbir”də, eləcə də eyni yüzilliyin yadigarı olan Nişa-
tinin “Şühədanamə” tərcüməsində isə bu şəkilçi ilə düzələn sözlə-
rin çoxu qrammatik mənaca isimdir. Məsələn, “Şühədanamə”də:
qayırıcı (hami),
saxlayıcı (gözətçi, qoruyucu); “Kəvamilüt-tə-
bir”də:
alıcı (müştəri),
yazıcı (mizə, katib; yazan, yazıçı) və s.
