Sayali sadiqova

 
Qalaqlanmaq
– havalanmaq, özünü göylərdə hiss etmək: 
 
Məani gözlədü ŋ, düşdü ŋ xilafə, 
Qalaqlandu
 
ŋ ,
 uçarsın quru lafə. 
1
 
Гаджиева Н.Н. Произведение Абри Хадже ибн Адиля “Ихтийарат-и 
гаваид-и куллиййа” и его лексика. Канд.дисс., Баку, 1986. с.47
 
2
Изысканный дар тюркскому языку. Ташкент, 1978. с.322 

---

144 
Bu feilə istər qədim türk mətnlərində, istərsə də orta çağlara 
aid yazılı abidələrdə rast gəlmədik. “Tarama sözlüyü”ndə bu sö-
zə aid verilmiş yeganə nümunə elə yuxarıdakı beytdir. Qeyd 
edək ki, V.Radlovun lüğətində işlənən 
“kalak”
və 
“kalakla-
maq”
sözlərinin 
“qəmli nidalar və ümidsiz səslər çıxarmaq”
mənaları göstərilir. Bizcə, bu sözlər də eyni köklüdür. Əlavə 
edək ki, “Kutadğu bilig”də, “Altun Yaruq”da işlənmiş “qal” 
(ağılsız, dəli) sözü də, fikrimizcə, bu feillə eyni köklüdür. 
 
Qırğıl
- orta yaşlı adam: 
Olur tiflü cavanü 
qırğılü
 pir, 
Olur danavü eylər əql tədbir.
Mahmud Kaşğaridə də işlənmiş bu sözə Azərbaycan yazılı 
abidələrindən yalnız “Şühədanamə”də rast gəlmişik: 
Əmir Həm-
zə 
qırğıl
idi, Şeybənü ŋ qənimi oldı ki, ol dəxi 
qırğıl
idi.
Qeyd 
edək ki, bu faktı ilk dəfə prof. Mirzə Rəhimov qeyd etmişdir. 
Qədim türk mətnlərində işlənmiş 
“qırqıldamaq” 
(çallaşmaq, sa-
çı ağarmaq) feili də, fikrimizcə, bu kökdəndir. 
 
Qıvanmaq
- sevinmək, güvənmək, öyünmək: 
Cahan işin düzər bir qəmzəsiylə, 
Qıvanır
 canü könül busəsiylə.
Bu söz eyni mənada “Kutadğu bilig”də də 
“kevinmək”
və 
“kevənmək”
şəklində işlənmişdir. “Kevənmək” feilindən düzəl-
miş 
“kevənc”
və 
“kevinc”
(ümid, sevinc) sözü də bu əsərdə iş-
lənmişdir. “Kitabi-Dədə Qorqud”da 
“qıvanmaq”
feli 
“güvən-
mək”
lə qoşa işlənmişdir
1
.