Sayali sadiqova

Rus 
dilində 
№ 
Azərbaycan 
dilində 
1 
2 
3 
İ+İ+İ 
İ+S+İ 
S+S+İ 
İ+Say+İ 
İ+F
S
+İ 
F
S
+İ+İ 
1 
2 
İ+İ+İ 
S+İ+İ 
S+S+İ 
Say+İ+İ 
F
S
+İ+İ 

---

299 
II. 
Tərkibindəki elementlərinin kalka edilməsinə və işlənil-
məsinə görə terminlərin aşağıdakı qruplara ayırmaq olar:
 
a/ 
birləşmənin hər iki tərəfi rus dilindən kalka edilir,
bucaq 
təcili /ускорение угловые/, at qüvvəsi /лошадная сила/, ağırlıq 
mərkəzi /центр тяжести/, bucaq ölçüləri /меры углов/, maddi 
nöqtə /материальная точка/, ölçülən çoxluq /измеримое мно-
жество/, təbii tezlik /естественная частота/, iti şüa /острый 
луч/, sərbəst rəqs /свободные колебание/.
b/ 
birləşmənin birinci tərəfi kalka edilir, ikinci tərəf alınan 
dildəki kimi saxlanılır
: tezlik generatoru /генератор частоты/, 
idarəedici impuls /управляюший импульс/, riyazi induksiya 
/математическая индукция/, ölçülən funksiya /измеримая 
функция/, riyazi model /математическая модель/, qüvvə mo-
menti /момент силы/, ədədi inteqrallama /численное интегри-
рование/, açıq interval / открытий интервал /. 
c/ 
birləşmənin birinci tərəfi rus dilindəki kimi işlənir, ikinci 
hissəni təşkil edən söz isə kalka edilir
: Markov maşını /Мар-
ковская машина/, amplitud ölçüsü /мера амплитуды/, interva-
lın ortası /середина интервала/, minimal çoxhədli /минималь-
ный многочлен/, natural ədəd /натуральное число/, inteqral 
əməl /интегральное действие/, kompleks tam ədəd /комплек-
сное целое число / və s.
Kalka üsulu ilə əmələ gələn terminlərdən danışarkən bir 
məsələni də qeyd etmək zəruridir. Ən əvvəl kalka zamanı termi-
nologiyada işlənən termin, termin-söz birləşmələri ilə tərcümə 
prosesi zamanı dilimizə, terminologiyaya gəlmiş alınmalar qa-
rışdırılmamalıdır. Tərcümə prosesində elə terminlər olur ki, on-
ları tərcümə etmək lazım gəlmir və ya mümkün olmur. Bu halda 
həmin terminlər eynilə /ingilis, rus və başqa dildə olduğu kimi/ 
terminologiyamıza daxil edilir. Terminologiyada olan beynəlmi-
ləl terminlərin əksəriyyəti bu qayda üzrə yaranmışdır. Kalka za-
manı isə anlayışlar öz dilimizdə olan sözlərlə, terminlərlə verilir. 
Bu prosesdə dilimizin qrammatik vasitələri /morfoloji və sintak-
tik üsul/ əsas götürülür. Burada həm məfhumlar, həm də bu məf-
humları ifadə edən sözlərin birləşməsi hadisəsi yenidir. Yəni bir-

---

300 
ləşmənin tərkibini təşkil edən sözlər və ya sözlə, şəkilçi dilin öz 
söz və şəkilçiləridir. Lakin bu sözlərin bir-birinə birləşib yeni el-
mi anlayış ifadə etməsi hadisəsi yenidir. Konkret dil materialla-
rının təhlili göstərir ki, dilimizdə işlənən kalkaşəkilli terminlərin 
əksəri Azərbaycan dilinin daxili imkanları əsasında yaranmış və 
terminologiyamıza daxil olmuşdur. Kalkaşəkilli terminlərin icti-
mai rolu və işlənmə dairəsi geniş olub, terminologiyada əhəmiy-
yətli yerlərdən birini tutur.