Sayali sadiqova

 
Qızlıq
- bahalıq, qəhətlik: 
Yakınlıq, azlıq, iraklığü çokluq, 
Ucuzluq, 
qızlıqü
 aclıq, toklıq.
1
Kitabi-Dədə Qorqud (tərtibçilər: F.Zeynalov, S.Əlizadə), Bakı, 1988. səh.37 

---

145 
“Qızlıq”
sözü “Kutadğu bilig”də 
“bahalıq”, “nadir şey”, 
“bahalı şey”
mənalarında işlənmişdir . Bu söz Azərbaycan-türk 
yazılı abidələrindən Mustafa Zəririn “Yusif və Züleyxa” məsnə-
visində işlənmişdir. 
 
Qulağuz/qulavuz/qılavuz
- bələdçi, yol göstərən, rəhbər: 
 
Nə hasil dünyada ol 
qulavuzdan,
 
Ki, fərq etməyə eyüyi yavuzdan… 
 
Qanat açdivü bunlar uçdı düpdüz, 
Bulara Mustəfa oldı 
qulağuz.
Bu söz “Divanü- lüğət it-türk”də 
“qulabuz”,
“Kutadğu bi-
lig” və “Orta Asiya təfsiri”ndə isə 
“qulavuz”
şəklində işlənmiş-
dir.“Kitabi-Dədə Qorqud”da isə o, 
“qulağuz”
şəklindədir. “Əs-
Sihah”da bu söz iki yerdə qeydə alınmışdır. M.Zəririn “Yusif və 
Züleyxa” məsnəvisində də o işlənmişdir. Məmmədəmin Rəsul-
zadə bu sözün Nizami Gəncəvinin dilində də 
“qəlavuz”
şəklində 
işləndiyini qeyd etmişdir. Eyni faktı akad. Həmid Araslı da gös-
tərmişdir. Prof. Əmir Nəcibə görə 
“qulağuz”
quruluşca mürək-
kəb sözdür - 
“qulaq”
və 
“ağuz”
(ağız) sözlərindən təşkil olun-
muşdur və əski oğuz sözüdür. Prof. Əbdüləzəl Dəmirçizadə onu 
əsli itmiş mürəkkəb söz sayır. Prof. Həsən Zərinəzadə isə yazır 
ki, Səfəvilər dövründə fars dilində də 
“qəlavuz”, “qəlabez”
şək-
lində işlənən bu sözün kökündə
“yalavac”
(yol göstərən, bələd-
çi) sözü dayanır. Fikrimizcə, bu məsələdə Ə.Nəcibin fikri daha 
ağlabatandır. Ona görə ki, birincisi, bu söz ən qədim qaynaqlar-
da, o sıradan Nizami Gəncəvidə 
“qəlavuz”
şəklindədir. İkincisi, 
“qulaqağuz”-“qulağuz”
fonetik dəyişikliyi daha inandırıcıdır 
(yanaşı gələn aq-ağ hissəciklərindən biri düşmüşdür). Üçüncüsü 
isə, 
“qulaq”
və 
“ağız”
sözlərinin ayrı-ayrılıqdakı mənaları ara-
sında müəyyən yaxınlıq var (“bələdçi” qabaqda gedir - qulağı ilə 
eşitdiyini ağzı-dili ilə çatdırır). Qeyd edək ki, 
“qulaq”
sözü 
“göz”
sözü ilə birlikdə mürəkkəb söz kimi 
(
“qulaqgöz”
- nəza-

---

146 
rət) də işlənmişdir. Dilimizin Qərb qrupu şivələrində 
“qulağuz”
sözü 
“alağuz”, “qılvız”
şəklində qorunub saxlanmışdır. Qazax 
və Tovuz bölgələrində bu söz 
“xəbərçi”, “araqarışdıran”, “iki-
üzlü”, “yaltaq”
mənalarında işlənir. Çağdaş qazax dilində də 
“qulaqavuz söz”
ifadəsi 
“xəbər”, “şayiə”
mənasında işlənir. 
Maraqlıdır ki, bu söz fars dilində 
“qəlağuz”, “qəlavoz”
şəklində 
“bələdçi”
mənasında indi də işlənir
1
.