Sayman Aruz YÜZ İL İNQİlab

rahatlıqla silahlarını  çıxarıb mağazanı gülləbaran 
etdilər. Dedilər: – ” Bu da pulun” – və çıxıb getdilər. O 
gün çox qorxmuşdum. Bu hadisələri Həjirə deyəndə, o 
həmişə özünə filosof qiyafəsi verib deyərdi: ”Biz kürd 
millətinin azadlığı  uğrunda döyüşürük, silahısa yalnız 
düşmənə tuşlayarıq. O silahlı kürdlər bizdən deyillər. 
İranin satqınlarıdırlar.” 
Onları  təpiklə  də olsa dar ağacına tərəf aparıb ipi 
boyunlarına saldılar. Məhkəmənin hökmünu oxuyan-
dan sonra göyə qaldırdılar. Həjir azadlığı  və ideologi-
yalarıyla birlikdə öldü. Camaatı fışqa səsi götürmüşdü. 
Bir nəfər dedi: “Üç kürd azaldı!” Dostusa cavabında 
dedi: “O qədər çoxdular ki, yüz-yüz assan da bitməz-
lər.” Kürdlərdə bir neçə arvad alıb, sonrasa hərəsindən 
bir neçə uşaq olması adi bir hal idi. Ona görə də sayları 
olduqca sürətlə çoxalırdı. Kürdlər dünyaya “Hər ailə-
dən bir uşaq vətənə qurban verilməlidir” şüarıyla uşaq 
gətirərdilər. Heç vaxt vətəni və dövləti olmayanların 
vətənə sevgisi, vətənlilərdən daha çox idi. Sulduz türk 
şəhəriydi, tarixlər boyu da belə olub, amma biz onu 
hardasa saxlaya bilməmişik. Kürdlərsə bizim topra-
ğımızda öz uşaqlarına vətənpərvərlik dərsi keçirdilər!  

 
35
Polislərin biri mikrofonun arxasına keçib camaaata 
xitab elədi: “Ay camaat, kimin nə  kəffarəsi
1
  yəni var 
tullasın.” Hərə əlini cibinə salaraq dəmir puldan-zaddan 
çıxarıb Həjirgil tərəfə tulladı. Mən də o zamanın pu-
luyla iki tümən çıxarıb-tulladım. Çox təsadüfi  şəkildə 
pul gedib düz Həjirin üzünə  dəydi.  İndi də bunun sir-
rində qalmışam, mənim pulum necə oldu ki, onun 
üzünə  dəydi?! Axı  mən o qədər də sürətlə atmamış-
dım... 
Evə qayıdanda atama gün ərzində olanları danış-
dım. O kişilərin sözünü də təkrarladım. Atam əlini ba-
şıma çəkib dedi: “Oğlum, Həjir bizim millətimizin düş-
məniydi. Amma ziyalı və ağıllı bir düşmən idi. Hörmə-
tin saxla... yadında olsun ki, diktator türkə də, kürdə də 
eyni gözlə baxır!” Ancaq sonralar mənə sübut oldu ki, 
diktator heç də hamıya bir gözlə baxmır. Həmişə han-
sısa millətin vasiyəsiylə başqa millətləri əzməyə çalışır. 
Hətta ən ideoloji diktaturalar da hansısa bir milli faşiz-
min  əsasında qurulublar. Din və ya demokratiyanın 
ikisi də  pərdə kimi hansısa pislikləri örtmək üçündür. 
Atama pulu onun üzünə  çırpdığımı deyə bilmədim. 
Həjirin hörmətini edam günü saxlaya bilməsəm də, ki-
tablarını bağçada, sözlərinisə beynimdə saxlamışam! 
 
 
                                                            
1
 kəffarəsi - dövlət tərəfindən edam olunanlara tullayırdılar. Guya 
yığılan pul kasıblara paylanacaq və beləliklə, onların günahlarının 
bağışlanmasında kömək olacaq. 

 
36
 
 
 
 
 
 
 
 
 
n sevdiyimiz işlərdən biri, gedib Cabbar və 
Bağdagülə baxmaq idi. Cabbar və Bağdagül 
ər-arvad idilər.  Şəhərin tanınmış  dəliləriydilər. Cabbar 
vaxtilə xan olubmuş. Özünün neçə parça kəndi və hek-
tarlarla  əkin sahələri varmış. Eşitdiyimə görə, uşaqları 
da olub, amma hökumət Cabbarın torpaqlarını alandan 
və onu dəli elədikdən sonra həm arvadı, həm də uşaq-
ları onu tərk etmişdilər. Bağdagül elə anadangəlmə 
ağıldan kəm olub. Cabbar tək olmasın deyə, onları 
evləndirmişdilər. Bu iş həm Allaha xoş gedirdi, həm də 
Cabbara! Hər axşam gəlib küçəmizin başında dayanıb, 
bağıra-bağıra hökuməti söyməyə başlayardılar. Cabbar 
söyərdi, Bağdagülsə başını yelləyərək Cabbarın söz-
lərini – “həyə, həyə” – deyə  təsdiq eləyərdi. Cabbarın 
adını çaşıb çağırsaydın pis günə qalardın. Əlindəki də-
mir  əsasını elə  fırlayıb arxanca tullayırdı ki, bəxtin 
gətirməsəydi mütləq haransa sınardı. Cabbar bir-iki 
dəfə bax beləsinə əsa tullayıb. Sol əliylə çöqəninindən
1
, 
                                                            
1
 çöqəninindən - əsa 
Ə 

 
37
sağ  əliylə  də Bağdagülün  əlindən yapışardı. Mən o 
səhnəni görüb Raziyənin əlindən yapışıb deyərdim: 
– Raziyə? 
– Hə 
– Mən Cabbar olsaydım, sən mənnən evlənərdin? 
Təəccüb və sual dolu baxışlarla üzümə baxıb de-
yərdi: 
– Hə... amma sən də  məni heç vaxt tək qoyma... 
yaxşı? 
Elə bil dünyanı  mənə verərdilər.  Əlini sıxıb Cab-
barla Bağdagülə göz dikərdim. 
– Heç vaxt.. heç vaxt səni tək qoymuyacam, Ra-
ziyə!  
Fəlsəfənin və hikmətin nə olduğunu bilirəm. Hətta 
çox şeylər barədə bir romanlıq fəlsəfə uydura bilərəm. 
Amma çox hadisələr var ki, onların nə hikmətini, nə də 
fəlsəfəsini başa düşə bilirəm. Bəlkə heç başa düşmək 
də lazim deyil. Mən mühitin məhsulu olaraq, yarı 
dindar, yarı materialist olduğum üçün şəraitlə heç vaxt 
tam razılaşa bilmirdim. Hiss eləyirdim havadayam. 
Həmişə darıxırdım, nəyisə gözləyirdim. Hər an elə 
bilirdim hansısa bir hadisə olacaq və hər şey dəyişəcək. 
Raziyənin gözləri bağlıydı.  Əllərini isə arxadan 
bağlayıb oturacaqda oturtmuşdular. Xanım Feyzi əl-qo-
lunu ölçə-ölçə danışırdı. Məlum idi ki, onu hədələyir. 
Raziyə sakit görünürdü.  
– Salam!  
– Salam, Seyid. 
– Nəyisə etiraf eliyib? 
– Yox. Gönü qalındı. Amma eybi yox. Dilə  gə-
ləcək gec-tez... 

 
38
Raziyə doyunca döyülmüşdü. Bunu onun qanamış 
və  qızarmış üzündən bilmək olardı. Özüm bilərəkdən 
bir az gec gəldim ki, onu döyməyəm və döyülməyini 
görməyəm.  
Otağın dibindəki mizin üstündə işgəncə alətləri var 
idi. Alnıma soyuq tər gəldi. Ürəyimdə bu qəhbə Fey-
zini söyürdüm. Şah dövründə tanınmış fahişə olmuşdu. 
Ən səviyyəsiz kafelərdə mahnı oxuyub, keflilərin 
gucağında böyümüşdü. Bir çox adamları  bədbəxt elə-
yib, ailələrini dağıtmışdı. Deyirlər, hətta vaxtilə qadın 
alveriylə  də  məşğul olub. İnqilabdan sonrasa tövbə 
edərək adamları günahkar olduqlarına etiraf etdirməklə 
məşğul olub! Keçmişini unuda bilərsən, amma onu 
başqasına məcbur unutdura bilməzsən. Ona görə də bu 
qadının düşmənləri olduqca çox idi. Eşitdiyimə görə, 
inqilabın repressiya dövründə öz ərini solçu olduğu 
üçün İranın milli təhlükəsizlik orqanlarına satmışdı. O 
dövrdə kim bir nəfəri dövlətə satsaydı, ona həm yaxşı 
bir iş yeri verərdilər, həm də özünü hər hansı bir gü-
nahına görə güllələməzdilər. Bir çox solçular bu yolla 
öz canlarını götürüb Avropaya qaçmışdılar. Feyzinin 
ərini güllələmişdilər. Yenə də eşitdiyimə görə,  əri çox 
savadlı bir insan olmuşdu. Elə inqilabın  əsasını qoyan 
insanlardan biriymiş. “İnqilab öz balasının başını ye-
yər” sözü bu ailəyə tam uyğun idi.  
Məncə, inqilab yalnız öz balasının başını yeməz, 
bəlkə həm də özünə ögey balalar da seçər. Xalqın için-
dən olan, amma millətə heç bir aidiyyatı olmayan ögey-
ləri gətirib xalqın başında oturdar. Xanım Feyzi indi 
islamdan və Allahdan elə danışır ki, bilməyən elə bilər 

 
39
imam balasıdı. Fahişənin içdiyi and, tülkünün yu-
xusuna bənzəyər. Nə dərin olar, nə də inandırıcı.  
Bir neçə addım qabağa getdim. Raziyənin başının 
üstündə dayandım. Bir an gözüm qaraldı. Onu qucaq-
lamaq istədim. Etiraf eləmək istədim ki, Raziyə, günah 
səndə deyil, məndədi, amma balalarım gözümün qa-
bağına gəldi. Hacının o murdar və rəhmsiz süfəti gözü-
mün qabağına gəldi.  İyləmək istədim Raziyəni. Uşaq-
lıqda bu işi çox görmüşdüm. Onun bədəninin həmişə 
özünəməxsus iyi olardı. Amma aramızdakı  məsafəyə 
görə o iyi hiss edə bilmədim. 
– Seyid, neynirsiz? 
– Heç.. heç... 
Feyzi şübhələnə bilərdi. Axı onun kimilərin burnu 
yaxşı işləyir. Elə onu bura iy çəkməkdən ötrü tullamış-
dılar. Dərindən bir nəfəs alıb, Raziyəyə dedim: 
– Raziyə xanım! Sənin böyüdüyün məhəlləni yaxşı 
tanıyıram. Atanı da yaxşı tanıyıram. Çox mədəni bir 
ailədə böyümüsən. Özün ali təhsilli bir xanımsan. İstə-
diyimizi elə. Biz özümüz də istəmirik sənə hörmətsizlik 
eləyək. 
Raziyənin danışmağa halı yox idi. Başı sinəsinin 
üstünə düşmüşdü. Başını dik tutmağa çalışdı. 
– Məni və ailəmi tanıyırsızsa, deməli bilirsən, mə-
nim heç bir günahım yoxdu. Məni buraxın, insafınız 
olsun. 
Səsinə qurban olum, Raziyə! Elə  sızıldaya-sızıl-
daya bu sözü dedi ki, ürəyim parçalandı.  
Feyzi gedib mizin üstündən kəlbətini gətirib mənə 
dedi: 

 
40
– Yaxşı ki, gəldiz, Seyid. Bir-iki dırnağı  çəkilsə 
ağlı başına gələr. 
Kəlbətini mənə  tərəf uzatdı.  Əslində  mənim  şərə-
fimi sınağa çəkdi. Bilmirəm alın yazısıdı, yoxsa öz elə-
diklərimdi başıma gəlir. Ata-babalarımız adı özləri qa-
zanar, alın yazılarını da özləri yazardılar.  
Əlim  əsirdi. Çalışırdım Feyzi bunu hiss etməsin, 
amma bilirdim, o bunu hiss eliyəcək. Kəlbətini  əlimə 
aldım,  əlim də  kələfçəyə dönmüşdü sankı. Qurumuş-
dum. Xanım Feyzi Raziyənin ayaqlarını oturacağa bağ-
ladı və baş barmağını iki barmağıyla ayırıb mənə dedi: 
– Yallah, Seyid! Gəl bu bülbülü oxutduraq! 
Həyətimizdəki gilas ağacına həmişə bülbüllər qo-
nardı. Bir dəfə onların birini daşla yerə salmışdım. Elə 
bu işimə görə də Raziyə bir həftə mənimlə danışmadı.  
Raziyəyə tərəf hərəkət elədim. Kəlbətini əlimdə elə 
sıxmışdım ki, az qala ətimə girəcəkdi. Bir tərəfdən 
uşaqlıq sevgilim Raziyə  və  şərəfim, başqa tərəfdənsə 
işim və ailəm. Bilirdim, sonunda hansınısa seçməliyəm. 
– Baş barmağından başla, Seyid! 
Dilimin altında söyə-söyə  kəlbətini Raziyənin baş 
barmağına tərəf apardım. Özümü söyürdüm – “ay şə-
rəfsiz, ay satqın, çək, çək”!  
Gərək kəlbətinlə  dırnağından yapışıb var gücümlə 
çəkib çıxarardım. Birinci dəfəm deyildi bunu edirdim, 
amma bu, tamamiylə fərqli bir şey idi. Dırnağından ya-
pışdım, gözlərinə baxdım. Üzü bağlıydı, amma nəfəs-
nəfəs
1
 vurması hiss olunurdu. Dilinin altında nəsə desə 
                                                            
1
 nəfəs-nəfəs - təngənəfəs olması 

 
41
də, başa düşmürdüm nə deyir. Ürəyim qan ağlayırdı. 
Əclaf idim. Olmasaydım burda neynirdim. Bir əlimlə 
Raziyənin ayağından yapışdım və gözümü yumub çək-
dim. Ayağı titrədi. Uşaqlıqda onun əlinə belə toxun-
mağı özümə  uğur sayardım. Ayağına heç vaxt toxuna 
bilməmişdim. Sonunda toxundum, amma! Raziyə bərk-
dən – “Ana” – deyərək çığırdı. Dırnağın yerindən qan 
axırdı. Bir dırnağa baxdım, bir də cəllad Feyziyə. Fey-
zinin üzündə bir razılıq əlaməti var idi. Raziyə ağlayıb-
sızıldayırdı. Yadıma gəldi ki, uşaqlıqda anası onu döy-
düyünə görə acığımdan evlərinin  şüşələrini daşa bas-
mışdım. İndi biri lazim idi məni daşa bassın. Feyzinin 
bağırtısıyla özümə gəldim: 
– Hə...? Ağrısı var? Hələ bu harasıdı, bütün bar-
maqlarını çəkəcəyik. Danış görüm... danış... 
Raziyənin saçlarından yapışmışdı  və silkələyərək 
hədələyirdi. Raziyə özünə bürünmək istəyirdi, amma 
əl-qolu bağlı olduğundan çox dəhşətli  şəkildə zarılda-
yırdı. 
– Mənim günahım yoxdu... Axı  mən neynəmişəm 
belə eliyirsiiiiz? 
– Pantürklərə gedib qoşulubsan. Hələ deyirsən 
neynəmişən? Olar kafərdilər, baaa, kafər. Sənin kimi 
qəhbələrdən çox gəlib bura gedib. Hələ darıxma!.. 
İçim ağlayırdı. Raziyənin bu gününü görməmə-
liydim. Bu Feyzi də lap yırtıcı heyvan kimi onun üs-
tünə düşmüşdü. Raziyə qırıq-qırıq dedi: 
– Axı türk nədi... pan nədi? Mən... mən türkəm, 
amma... pan deyiləm. Bəs siz... bəs siz nəsiz? Türk 
deyilsiz? 

 
42
Türküydük! Bu sözlə Feyzininin yaralı yerinə to-
xundu. Raziyə hələ bilmirdi ki, satılmış insanın milliy-
yəti olmaz. Millət anlamını insanın ruhu daşıyar, cismi 
yox. Bunu kitablardan oxumuşdum. 
– Görürsən? Görürsən, Seyid? Hələ bizə  dərs öy-
rədir bu qəhbə! Gəl, Seyid, gəl, ikinci barmağını  çək 
adam olsun! 
İkinci barmağını  çəkəndə Raziyə huşdan getdi. 
Ağrıdan dili və dodağını dişləmişdi, ona görə də doda-
ğından qan süzülürdü. Feyzi özünü Raziyə oturduğu 
oturacağa sökəmişdi ki, Raziyə yerə yıxılmasın, amma 
qəfildən mənə baxıb özünü qırağa çəkdi. Raziyə 
oturacaqla bilikdə yerə yıxıldı. Bağırdım: 
– Neynirsən, Feyzi?  
Əllərini kəmərinə qoyub dedi: 
– Nədi, ürəyin yanır, Seyid?  
– Ürəyim yanmır, bu qız huşdan gedib axı. Qoy 
ağlı başına gəlsin, sora eliyərsən! Əh... 
Artıq dözə bilmədim. Kəlbətini yerə atıb durdum 
ayağa.  Əllərim Raziyənin qanına bələnmişdi. Raziyə 
yerdə titrəyirdi. Bu dəhşətli mənzərənin yaradanı  mən 
idim, Raziyənin uşaqlıq sevgilisi! Otaq başıma fırla-
nırdı. Taleyi baltadan asılan ağac, sonunda torpaqla 
öpüşəcək, başqa heç bir yol yoxdur. Feyziyə dedim onu 
aparsın kamersına. Özüm də uduzmuş adamlar kimi 
Hacının otağına tərəf getdim.  
   
 

 
43
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
apırı fikirləşirdim. Papır Sulduzun qırağından 
keçən Gedər çayının üzərində qurulmuş körpü-
nün altında yaşayırdı. Özünə köhnə taxta və çiy kər-
piclə balaca bir tövləsayağı ev düzəltmişdi. Hər adamla 
danışmazdı. Özünə görə böyük bir sirrə çevrilmişdi. 
Bütün uşaqlar demək olar ki, Papırdan danışanda sanki 
böyük bir sirdən danışırlar kimi, mübahisə eləyərdilər. 
Kimisə ondan qorxur, kimisə onu doluyub gülərdi. 
Evində olmuşdum. Həm Papır olmayanda gizlicə dost-
larımla gedib evinə girmişdik, həm də özü olanda oraya 
yaxınlaşmışdım. Dəli olmağına baxmayaraq çox mehri-
ban və  səmimi insan idi. Doğrusu, mən onu qətiyyən 
“dəli” adlandıra bilməzdim. Uca və kürəkli bir kişiydi. 
Saqqalından və  pərişan saçından bilmək olardı içinin 
halını. Şəhərimizdə nakam sevgilərə “Papır sevgisi” de-
yirdilər. Papır öz əmiqızısına aşiq imiş. Əmisi öz qızını 
Papıra vermir və bir çox hadisələrdən sonra qız ölür. 
Papır bizə bu hadisəni dəlisayağı tərifləmişdi. Deyirdi: 
– Əmiqızımı başqasına ərə verdilər. Mən onu dəli 
kimi sevirdim. O da məni sevirdi. Özü mənə bunu de-
P 

 
44
mişdi. Bax... (Əmiqızısının yazdığı  məktubları göstə-
rərdi). Hələ çoxunu itirmişəm. Görürsən! Burda yazıb 
məni nə qədər sevirdi.  
Həvəslə məktublara baxıb soruşardıq: 
– Səni sevirdisə, başqasına niyə  ərə getdi? Get-
məyəydi də... 
Saqqalını qaşıya-qaşıya cavab verərdi: 
– Hərdən insanın gücü çatmır nəyisə  dəyişməyə. 
Axına qarşı  çıxa bilərsən... amma... amma haqlı olsan 
da... uduzarsan!.. 
– Sora nə oldu, Papır? 
– Toy gecəsi  ərini bıçaqlyıb mənim yanıma qaç-
mışdı... gəlin paltarında gəlmişdi... çox qorxmuşdu.. elə 
bilirdi mən ona arxa dura biləcəyəm... atasıgil də arxa-
sıca bura gəldilər... çox əsəbiləşmişdilər... 
Papır köynəyinin qolyla gözlərinin yaşını silib 
davam elədi: 
– Onu qucağımda öldürdülər...  ərinin qardaşları 
gülləylə vurdular... gözü gözümə baxa-baxa öldü... 
– Sən neynədin, Papır? 
Gözünü uzaqlara dikərdi. Gözünün dibindəki yaş 
astaca süzülüb yanağına axardı. 
– Mən... mən bir iş görə bilmədim. Heç nə eliyə 
bilmədim... mən də onunla bərabər öldüm... adım Piruz 
idi... “Ağa Piruz” deyirdilər mənə... itirdim, oldum Pa-
pır... Papır... 
Həmişə fikirləşirdim ki, mən Papırın yerinə olsay-
dım, özümü öldürərdim. Ya da ki, qızı toydan qabaq 
götürüb qaçardım. Hər halda nəsə bir iş görərdim. Heç 
vaxt yol verə bilmərəm sevgilimi gözümün qabağında 

 
45
öldürələr, mən də sadəcə, oturub baxım. Qızı öldürəni 
öldürərdim heç olmasa. Tək qalıb qüssə yeməkdənsə, 
ölüb qəhrəman olmaq daha yaxşıdı. Aşiq kimi qəbirdə 
yatmaq, aciz kimi tövlədə yaşamaqdan daha yaxşıdı. 
Atamın sözü yadıma düşdü: “Oğlum, bilirsən niyə bir 
xalq yüz il inqilab edər, amma uğur qazana bilməz? 
Ona görə ki, onun özünə olan sevgisi Papır sevgisi kimi 
olar.” Papır bədbəxt adam idi. Zəif adam mütəhərrik bir 
ölüdür. Nəfəs çəkir, yemək yeyir, su içir, hətta sevə də 
bilər, amma heç vaxt bütöv ola bilmir. Yarımçıq yaşa-
yır və yarımçıq ölür. Papır öləndən bir neçə gün sonra 
bilmişdilər ölümünü. Meyidi iylənmişdi. Deyilənlərə 
görə, evindən həmişə it iyi gəlirdi deyə, kimsə öldüyü-
nə şübhələnməmişdi. Kimsəsiz olduğu üçün aparıb çox 
sakitcəsinə quyladılar. Dəfn mərasimində barmaq sayı 
qədər də adam olmayıbmış. Bir neçə nəfər Allaha xatir 
yığışıb pul qoyub, onu yerdən görürmüşdü. Neçə dəfə 
qəbrinin üstünə getdim, amma nədənsə  qəbrini tapa 
bilmədim. Sonralar həmin yerləri söküb, qəbirləri dağı-
dıb, yerində un zavodu və çoxlu anbarlar tikmişdilər. 
Nə Papırdan əsər qalmışdı, nə də o qəbristandan. 
Hacı namazdan gəlirdi. Əclafın namazı bir dəqiqə 
belə gecikməzdi. Cəlladın namaz qılması fahişənin töv-
bəsinə bənzəyər. Salavat çevirə-çevirə mənə başıyla sa-
lam verib otağına keçdi. Arxasınca otağa girib qapını 
arxamca bağladım. Hacı keçib öz mizinin arxasında 
otura-otura soruşdu: 
– Neyniyə bildiz, Seyid? Nəsə dedizdirə bildiz? 
– Yox hələ, Hacı... iki dırnağını öz əllərimlə  çək-
dim... məndən qabaq da xanım Feyzi işgəncə vermişdi, 

 
46
amma faydası olmuyub. İnanmıram bu qızdan bir şey 
qoparda bilək... 
Hacı təsbehini əlinə alıb dedi: 
– Nəsə dedizdirə bildizsə, heç. Dedizdirə bilməsəz, 
çox vaxt qoymuyun. Onun hökmü bəllidir! 
Etiraz bir ləhn
1
 ilə dedim: 
– Hacı, bu siyasilərnən adam öldürənlərin heç fərqi 
yoxdu? Axı, baba, bunlar heç olmasa dərs oxumuş 
adamlardılar! 
Ləhnimdə etirazı hiss elədi. 
– Seyid! Bu siyasilər adam öldürənlərdən daha çox 
qorxuludular. Onlar şəxsə, amma bular dövlətə qarşı 
çıxırlar. Başa düşürsən? 
– Qələt eliyirlər, Hacı. Vallah, bular öz uşaqları-
mızdılar. 
– Elə öz uşaqlarımızın səsini kəsməsək, özgələr 
bizi buduyra
2
, Seyid! 
– Bu inqilab az uşağın səsini kəsmədi, Hacı!  
Baxışlarında  şübhəni hiss edirdim. Səsini bir az 
ucaltdı: 
– Günah öləndə olar!  
İstədim nəsə deyəm ki, Hacı sözümü kəsdi: 
– Yaxçı-yaxçı! Bu barədə sonra danışarıq. Get be-
şinci bölməyə, beş-altı Pejak
3
 terrorçusu gətiriblər. Pər-
vəndələrini oxu, gör nədi! 
Məyus olmuşdum. Kürd terrorçularının yolu bura-
ya tez-tez düşürdü. Çoxunun taleyisə  məlum idi – 
                                                            
1
 ləhn - danışıq tərzi 
2
 Buduyra
 
- didib dağıdar 
3
 Pejak -PKK-nın İran bölməsi 

 
47
edam! Ürəyimdə fikirləşdim, kaş Raziyə bilərdi ki, 
kürdləri də onlar kimi qırırıq. Düşmənin kim olduğunu 
ideologiyanın forması  bəlli edər. Bizim ideologiyamız 
milliçilik yox, musəlmançılıq və ümmətçilikdi, hansı 
dildə oxuyub-yazmağımız da bəlliydi. Quran ərəb dilin-
də olduğu üçün ərəb dilini, fars dili ərəb dilinə yaxın 
olduğu üçün dövlət dili kimi qəbul etməliydik. Ona gö-
rə  də “milli haqq” və “ana dili” kimi anlamlar bizlərə 
yad və yasaq idi. Bu nə  qədər yalnış olsa da, həqiqət 
idi. 
 
 
 

 
48
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
ahin arıq və uzun bir oğlan idi. On il eyni sinif-
də oxuduq. Uşaqların içində yalançılıqla tanın-
mışdı. Hər dəfə yalan danışanda onun gözlərində dərin 
kədər görərdim.  Əslində, o kədərdən bilərdim ki, 
nəyisə yalan danışır. Hündürboy olmağına baxmayaraq, 
həmişə küçə döyüşlərində kötək yeyərdi və mən gedib 
onu müdafiə eləyərdim. Futbol oynayanda heç kim onu 
öz komandasına götürməzdi. Komandalar seçiləndən 
sonra o, divara söykənmiş vəziyyətdə tək qalardı. Ona 
yazığım gələrdi.  
Atasının apteki var idi. Dəfələrlə onu aldadıb ata-
sının aptekindən özümüzə vitamin həbləri gətizdir-
mişdik. Şahin onları oğurlauyıb gətirərdi. Gətirməyən-
də də əlimizdən qapaz yeyərdi. Cavanlıqda onu qucaq-
layıb sataşardıq. O isə özünə çəkilib gizlicə ağlayardı. 
İndi həmin günləri fikirləşəndə özümdən acığım gəlir. 
Deyilənə görə, atası  İran-İraq müharibəsinin sonuna 
qədər cəbhədə olmuş  və bir neçə yerdən qəlpə yarası 
almışdı. Yaxşı kişiydi. Həmişə özündə olardı. Azda-
nışan adam idi. Mənim azdanışan adamlardan xoşum 
gələrdi. Adamların sirrini öyrənməkdən ləzzət alardım. 
Ş 

 
49
Məncə, insanlarda bir çox sirlər var ki, heç onları sax-
lamağa gərək yoxdu. Yəni, ümumiyyətlə, sirr deyillər. 
Amma elə sirlər də var ki, açılsa dünya qarışar. Ona 
görə də açılmaması hamıya sərfəlidir.  
Mən onları tanıyandan anası xəstəydi. Bir gün de-
yirdilər uşaqlığını çıxarıblar, o biri gün deyirdilər əsəb-
dən dəli olub. Son vaxtlarda da Şahin deyərdi anamın 
xərçəngi var. Elə bil yazıq arvadın sinə  xərçəngi var 
idi. Neçə il yataqda yatdı. Mən heç o qadını yaxından 
görməmişdim.  
Məktəbdə uşaqlar iki yerə bölünmüşdülər. Bir qrup 
sayca olduqca çox olan türklər idı. İkinci qrupsa kürd-
lər idi ki, az olmaqlarına baxmayaraq həmişə bir yerdə 
olardılar. Onlar bizi hansısa küçədə  tək tapıb döyə 
bilirdilər, amma biz heç vaxt onları tək tuta bilməzdik. 
Boş vaxtlarımızda bir neçə nəfər bir araya gəlib kürdlər 
məhəlləsinə döyüşə gedərdik. Hətta qızbazlığa da oraya 
gedərdik. Axı kürdlərin qadınları bizimkilərə baxanda, 
açıq-saçıq geyinərdilər. Hər qapının ağzına bir neçə 
kürd qadını  yığışıb söhbətləşəndə bizim üçün əsl  əy-
ləncə zamanı  gəlirdi. Onların o kirli, kök ayaqları  və 
şirə bağlamış uzun saçları bizim üçün dünyanın  ən 
gözəl şeyləriydi. Şahin heç vaxt bizimlə gəlməzdi. Ona 
görə də onu – “mamasının gül balası” – deyə dolayar-
dıq. Balıq tutmağa  şəhərimizin qırağından axan çaya 
gedərdik. Saatlarla tilovu suya atıb balıqları gözləyər-
dik. Hərdən evə 4-5 balıqla gələr, hərdən də sallana-
sallana bomboş qayıdardıq.  
Bir gün Şahinlə balığa getməyi planlaşdırdıq. 
Danışdıq ki, səhər-səhər saat 9 da çayın üstündən keçən 
körpünün başında olaq. Mən düz saat 9 da ordaydım,