«scientific progress» Scientific Journal issn: 2181-1601 ///// \\\\\ Volume: 1, issue: 1

the
world
bilan 
a world
o‘rtasidagi tadqiqot tomonidan “bir qismdan iborat bo‘lish” degan 
oddiy tushuncha orqali belgilanadigan tafovutni eslatadi: 
the world
bu qaysidir bir 
narsaning, ya'ni, boshqa dunyoning qismi bo‘lmagan olamdir, 
a world
esa 
the
world
ning bir qismi hisoblanadi. 
Shunday qilib, “umuman dunyo” deb ataladigan, hamma uchun umumiy narsa 
sifatida his etiladigan olam aniq bir bayon predmeti bo‘lishi mumkin emas. Shuningdek, 
u bu dunyo haqida boshqa kishiga tasavvur berish uchun mo‘ljallanmaydi: “dunyo ko‘p 
jihatdan unga qarshi turadigan subyektiv ong bilan o‘zaro nisbatda muhokama qilinadi”. 

---

www.scientificprogress.uz 
«SCIENTIFIC PROGRESS» Scientific Journal
ISSN: 2181-1601 ///// \\\\\ Volume: 1, ISSUE: 1
65
 
S.T.Ter-Minasova insonning atrofdagi olamni tasavvur qilishining uchta shaklini 
ajratib ko‘rsatadi: dunyoning real manzarasi, dunyoning madaniy (yoki tushunchali) 
manzarasi, dunyoning tildagi manzarasi. 
Dunyoning real manzarasi bu insondan tashqaridagi obyektiv holat, bu insonni 
o‘rab turgan olam. 
Dunyoning madaniy manzarasi bu real manzaraning insonning sezish organlari 
yordamida olingan va uning jamoatchilik hamda individual ongi orqali o‘tgan 
tasavvurlari negizida shakllantirilgan tushunchalar prizmasi orqali aks etishidir. 
Dunyoning tildagi manzarasi voqelikni dunyoning madaniy manzarasi orqali aks 
ettiradi. Til – madaniyatning bir qismi, lekin madaniyat ham tilning faqat bir qismi. 
Demak, dunyoning tildagi manzarasi, mobodo madaniy manzara deganda biz inson 
ongida mujassam bo‘lgan dunyo obrazini, ya’ni, insonning jismoniy tajribasi va 
ma’naviy faoliyati natijasida yaratilgan dunyoqarashni tushunadigan bo‘lsak, unda 
to‘laligicha madaniy manzara bilan qamrab olinmagan. Shunday qilib, dunyoning 
madaniy va tildagi manzaralari o‘zaro bir-biri bilan chambarchas bog‘langan, uzluksiz 
ravishda o‘zaro harakatda bo‘ladi va dunyoning real manzarasiga chiqib boradi. 
S.T.Ter-Minasovaning fikricha, dunyoning milliy manzarasi uning tildagi 
manzarasiga nisbatan birlamchidir. Milliy manzara tegishli tildagi manzaraga nisbatan 
to‘larok, boyroq va teranroqdir. Biroq aynan til dunyoning milliy-madaniy manzarasini 
amalga oshiradi, verballashtiradi, uni saqlaydi va avloddan avlodga yetkazadi. Til 
dunyoning milliy qiyofasida mavjud bo‘lgan hamma narsani ham qayd qila olmaydi, 
lekin hamma narsani bayon qilishi mumkin. Bizning fikrimizcha, madaniyatning tilga 
nisbatan yoki, aksincha, tilning madaniyatga nisbatan birlamchiligi haqida gapirish 
maqsadga muvofiq emas. Aslida bular ikkita o‘zaro bir-biri bilan bog‘langan “dunyo 
manzaralari” bo‘lib, sabab-oqibatli aloqalarning ularga nisbatan qo‘llanish mumkin 
emas.