Scientific works

ƏDƏBİYYAT 
 
 1. Алиев, И.Г. Очерк истории Атропатены. Баку:  Азернешр,  1989, 160 s. 
  2. Azərbaycan  Sovet  Ensiklopediyası.  Vc.  Bakı  :  Azərbaycan  Sovet Ensiklopediyasının  Baş 
      Redaksiyası,  1981,  592 s. 
  3. Azərbaycan  tarixi.  Bakı:  Çıraq, 2007, 400 s. 
  4. Авляев Г.О. К вопросу о происхождении кереитов и их участии в этногенезе  
     средневековых ойратов Джунгарии и калмыков Поволжья // Проблемы этногенеза   
     калмыков. Элиста, 1984, с. 36.  
  5. Аманжолов А.С. История и теория древнетюркского письма.  Алматы :  Мектеп, 2003,  
      360 s. 

 
 
- 16 - 
  6. Бартолд В.В.  Очерки истории туркменского  народа. Сочинения. Т. II, ч 1, Москва:   
     Издательство Восточной литературы, 1963, 662 s. 
  7. Бартольд В.В. Турецкий эпос и Кавказ. Сочинения. Т. V, Москва:  Наука,   1968,  757 s.   
  8. Cəlilov  F.A.. Azər  xalqı.  Bakı:  Çıraq,  2005, 432 s. 
  9. Церен Э. Библейские холмы. Москва:Правда,  1986, 480 s. 
10. Цыдендамбаев Ц.Б. Бурятские  исторические хроники и родословные. Историко- 
      лингвистическое исследование. Улан-Удэ: Бурят.кн.изд-во,1972.  662 s.  
10.Дрвнетюркский словрь. Ленинград: Наука.1969,  676 с.   
11. Əhmədоv  T.M. Azərbaycan  tоpоnimikasının  əsasları.  Bakı:  Universitet  nəşr.,  1991, 312 s. 
12. Əliyarov  S.. “Kitabi  Dədəm  Qorqud”  əlyazmaları  üzərində  çalışmalar//Azərbaycan 
      filologiya  məsələləri.  III. Bakı:Elm,  1991, s.141. 
13. Əliyev  F., Əliyev  M. Naxçıvan  xanlığı.  Bakı:Elm,  1996, 106 s. 
14. Fəzlullah  Rəşidəddin.  Oğuznamə,  Bakı:  Azərnəşr.  1992, 72 s. 
15. Hacıyev  T. Azərbaycan  ədəbi dili  tarixi.  I c. Bakı:  ADU  nəşri,  1976,  155 s.+ 
16. Хойт С.К. Кереиты в этногенезе народов Евразии: историография проблемы. Элиста:   
      Изд-во КГУ, 2008,  82 s. 
17. İrəvan  əyalətinin  icmal  dəftəri.  Bakı:  Elm,  1996, 184 s. 
18. Жуковская  И.А. Заметки о монгольской антропонимии /Ономастика Востока.  
19. Kramer  S.N. Tarix  Şumerdən  başlanır.  Bakı:  Kasımi,  2009, 280 s. 
20. Кадырбаев А.Ш.  Канглы: племя или государство? // Письменные памятники и   
      проблемы истории культуры народов Востока.  М., 1986.  Материалы XX годичной  
      научной сессии ЛО ИВ АН СССР, Ч.1., 1985, s. 117. + 
21. Кайдаров А.Т. К историко-лингвистической характеристике канглы (кан) // Тюркская   
       ономастика.  Алма-Ата, 1984. с.39-47.+ 
22. Кляшторный С.Г.  Древнетюркские рунические, памятники. Москва: Наука  1964,  
      215 s.  
23. Габибейли Иса. Зарождение и развитие идеи азербайджанства//«Литературный 
      Азербайджан».-2012.-№10. s.32-38. + 
24. Qeybullayev  Q.A. Azərbaycan  türklərinin  təşəkkülü  tarixindən.  Bakı:  Azərnəşr,  1994,  
         278 s.       
25. Qeybullayev  Q.A. Qarabağ. Etnik  və siyasi  tarixinə  dair.  Bakı:  Elm,  1990, 248 s.  
26.  Qeybullayev  Q.A. Qədim  türklər  və Ermənistan.  Bakı:  Azərnəşr,  1992, 138 s.  
27. Гейбуллаев Г.А. К этногенезе азербайджанцев. Т. I, Баку:  Элм, 1991, 548 с. 
28. Гейбуллaев Г.А. Топонимия Азербайджана. Баку:  Элм, 1986, 192 с. 
29. Литвинский Б.А. Кангюйско-сарматский фарн.  Душанбе:  Дониш, 1968, 199 с.+ 
30.  Məmmədov  A. Kəngərlər.  Baki:  Azərnəşr,  1996, 131 s.+ 
31. Məmmədhəsən  Vəliyev  (Baharlı).  Azərbaycan.  Bakı:  Elm,  1993, 192 s. 
32. Мифы народов мира. Энциклопедия. Т. I, Москва: Советская энциклопедия. 1987, 
        671 с. 
33. Oğuz  Y., Tuncay  B. Türkün  gizli  tarixi.  Bakı:APOSTROF,  2009, 496 s. 
34. Радлов В.В. Вопросы об уйгурах.//  Приложениек 70 тому Записок АН, № 2, СПб., 
      1893, с.21-28+ 
35. Рашид ад-Дин. Сборник летописей. Пер. С персидского языка Хетагурова  Л.А. 
      Москва-Ленинград: Изд. АН СССР., т. I, кн. I, 1952, 221 с. 
36. Rəfiq  Özdək. Türkün  qızıl  kitabı.  II cild.  Bakı:Yazıçı,  1993, 232 s.   
37. Rzayev  F.H. Naxçıvan  əhalisinin  etnogenezi  tarixindən.  I c.(m.ö.VI-III  minilliklər).   
      Bakı:ADPU  nəşriyyatı.,  2013, s. 277, 529 s.. 
38. Севортян Э.В. Этимологический словарь тюркских языков.Т.  I, Москва:Наука,1974,   
        777 с. 
39. Смирнов К.Н.. Материалы по истории и этнографии Нахчыванского края. Баку:Озан, 
      1999, 156 s.+ 
40. Шаниязов  К.Ш.  К  этнической истории узбекского  народа.  Ташкент:  ФАН, 1974,   

 
 
- 17 - 
      344 с.+ 
41. Togan  Z.V. Azerbaycan,  İslam  Ansiklopedisi,  II. C., İstanbul:  Diyanet  Vakfi  Yayinları,   
      1961,  453 s.+ 
42. Всемирная история. Т. I, Москва:  Госиздат, 1956, 746 с. 
43. Всемирная история. Т. II, Москва:  Госиздат, 1956, 899 с. 
      Москва:  Наука,  1980, с. 13, 228 с.  
44. 
http://turkmenhistory.narod.ru/oguzhistory.html
 
 
ABSTRACT 
Firudin  Rzayev 
KANQAR TURKS IN THE  ETHNOGENY  OF NAKHCHIVAN  PEOPLE 
 
The  article  deals  with  the  ancient  Kanqar  kins  which  have  taken  part  in  the  history  of 
Nakhchivan  ethnogeny.  Their  historical  passed  way  b.c.  III  millennium  till  our  century  has  been 
investigated  by author  in  different  facts.   
 
Ancient  prototurk    Kanqar  kins  are  investigated  for  the  first  time  in  the  article.  The  author 
has  been  investigated  the  words  forming  by  kanqar/kanq/kanqyuy  component  on  basic  of  ancient 
source  and proved that  Kanqar are turkish  kins. 
Many  turkish  elements  kanq/kanqar  considerable  calligraphy  have  been  found  out  in  the 
geographical  names  with  this  component.  The  lexical-semantic  characters  of  oykonims  belong  to 
Kanqar  turks  has  been  investigated  by  the  author  in  the  article.  Result  of  these  investigations  the 
author  get more  new  scientific  facts.   
 
РЕЗЮМЕ 
Фирудин Рзаев 
ТЮРКИ  КАНГАРЫ В ИСТОРИИ  ЭТНОГЕНЕЗЕ  НАХЧЫВАНЦЕВ 
Статья  посвящена  об  участии  в  этногенезе  Нахчывана  к  древним  кангарам.  Автор 
статьи,  исследуя  путь  исторических  развитий  этих  племен,  выявил,  что  на  исторической 
арене они были с шумераи. Опираяс к многочисленным данным их появления на территории 
Нахчывана, было отнесенао к II тысячелетию до н.э.  
Тема  связанной  с  этими племенами до тех пор не была исследована учеными. Автор 
статьи первый раз коснулся к этй проблеме и выявил, что слово «Канг» связаны с тюркскими 
элементами это имя одного древнетюркского-азербайджанского  племени.  
Лексико-семантические  единицы  связанные  с  компонентом  канг/кангюй/кангар, 
подтверждают,  что  это  имя  одной  древнетюркской  племени.  Были  еще  выявлены  много 
интересные  и  научные  результаты,  которые  тесно  связаны  общеазербайджанской  и 
общетюркской  историей  и  с  распространением  племени  Кангар.  Путём  всестороннего 
анализа выявлены, многие научные результаты.  
 
                                                                     
 
NDU-nun  Elmi  Şurasının  30  mart  2015-ci  il  tarixli  qərarı  ilə  çapa  tövsiyə 
olunmuşdur  (protokol  № 08) 
         Məqaləni  çapa təqdim  etdi:  Azərbaycan MEA-nın müxbir üzvü Ə.Quliyev   
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
- 18 - 
НАХЧЫВАН  ДЮВЛЯТ   УНИВЕРСИТ ЕТ И.  ЕЛМИ  ЯСЯРЛЯР,  2015,  № 2 (67) 
 
NAKHCHIVAN ST AT E UNIVERSIT Y
.
  С ЖЫЕНТЫФЫЖ  WО РКС ,  2015,  № 2 (67) 
 
НАХЧЫВАНСКИЙ  ГОСУДАРСТ ВЕННЫЙ  УНИВЕРСИТ ЕТ .  НАУЧНЫЕ  ТРУДЫ,  2015,  № 2 (67) 
 
     FƏXRƏDDİN CƏFƏROV 
E-mail: [e-mail] 
UOT:  930 
 
NAXÇIVAN  ZƏHMETKEŞLƏRİ  1941-1945-Cİ İLLƏR MÜHARİBƏSİNDƏ 
 
 
Məqalədə  Böyük  Vətən  Müharibəsi  illərində  Naxçıvanın  mərd  oğul  və  qızlarının  düşmənə 
qarşı  qəhrəmanlıqla  vuruşmalarından,  muxtar  respublikamızda  xalq  təsərrüfatının  ayrı-ayrı 
sahələrində    görülən  işlərdən  danışılır.  Həmçinin,  məqalədə  Naxçıvan  zəhmetkeşlərinin 
vətənpərvərliyindən,  arxa  cəbhədə  görülən  işlərdən,  orduya  hərtərəfli  köməkliyindən,  döyüşçülərə 
sovqat  və  hədiyyələrin  göndərilməsindən,  müdafiə  fonduna  pul  və  qiymətli  əşyaların  göndərilməsi 
haqqında məlumat verilir. 
 
 
Açar  sözlər:  Qəzənfər  Əkbərov, Səfiyyə Sultanova, “Azərbaycan kolxozçusu” tank dəstəsi, 
Hacıyev Əjdər, “Qırmızı  Bayraq” ordeni. 
 
Key words:  Gazanfar Akbarov, Safiyya Sultanova, Hajiyev Ajdar, The Order of the “Red 
Banner” , “Azerbaijani Farmer” group of tank. 
Ключевые  слова:  Газанфар  Акперов,  Сафия  Султанова,  танковая  колонна 
«Азербайджанский колхозник», Аджар Гаджиев, орден «Красного знамени». 
 
         Xalq  tərəfindən  heç  də  təsadüfi  olmayaraq  Böyük  Vətən  müharibəsi  adlandırılmış  ötən 
müharibədən  qazanılmış  tarixi  qələbədən  yetmiş    il  keçir.  Bu  qələbə  bir  çox  xalqlar  kimi 
Azərbaycan  xalqının  misilsiz  igidliyi  və verdiyi  sarsıdıcı  qurbanlar  hesabına  əldə  edilmişdir.   
 
Araşdırılan  arxiv  sənədlərindən  məlum  olur  ki,  Böyük  Vətən  müharibəsi  illərində  muxtar 
respublikadan  29500  nəfərdən  çox  naxçıvanlı  düşmənə  qarşı  rəşadətlə  vuruşaraq  ölkəmizin 
istiqlaliyyəti,  xalqımızın  azadlığı  uğrunda  misilsiz  şücaət  göstərmiş,  saysız-hesabsız  qurbanlar 
vermişdir.  Müharibə  illərində  15500 nəfərə  qədər naxçıvanlı  həlak  olmuşdur  [1.v.3].   
 
Həmçinin  sənədlərdə  324    nəfərin  naməlum  həlak  olması,  994  nəfərin  naməlum  itkin 
düşməsi  və  müharibənin  gedişində  3691  nəfərin  yaralanıb,  şikəst  halda  Naxçıvana  qayıtması 
göstərilir. 
 
Böyük  Vətən  müharibəsində  göstərdikləri  şücaətə  görə  həmyerlilərimizdən  üç  nəfəri: 
Qəzənfər  Əkbərov,  Abbas  Quliyev  və  Nəcəfqulu  Rəfiyev  Sovet  İttifaqı  Qəhrəmanı  kimi  yüksək  ada 
layiq  görülmüşdür.  Səkkiz  nəfər  Lenin  ordeni,  1  nəfər  I,  II,  III  dərəcəli  Şöhrət  ordeni,  102  nəfər 
“Şöhrət  ordeni’nin”  ayrı-ayrı  dərəcələri,  105  nəfər  I  və  II  dərəcəli  “Böyük  Vətən  Müharibəsi” 
ordeni,  315  nəfər  “Qırmızı  Ulduz”,  29  nəfər  “Qırmızı  Bayraq”  ordenləri  ilə  təltif  olunmuşdur. 
Minlərlə  döyüşçü  müxtəlif  medallar  və ali  baş komandanlığın  təşəkkürünü  almışdır  [1.v.12]. 
Arxiv  sənədlərindəndən  aydın  olur  ki,  müharibənin  ilk  günlərində  vətənimizin  ayrı-ayrı 
yerlərində  keçirilən  saysız-hesabsız  mitinq  və  yığıncaqlar  xalqın  tam  birliyinin  parlaq  nümunəsinə 
çevrildi.  O,  ağır,  qanlı-qadalı  günlərdə  fəhlələr,  qulluqçular,  kolxozçular  və  ziyalılar  dəstə-dəstə 
hərbi  komissarlığa  gəlir,  döyüşən  ordu  sıralarına  göndərilmələrini  xahiş  edirdilər.  1941-ci  il  22 
iyulda  olan  məlumata  görə  Naxçıvan  MSSR-dən  1127  nəfər  kommunist,  2156  nəfər  komsomolçu, 
3208 nəfər  bitərəf  ordu sıralarına  yola  düşmüşdür  [2.v.6]. 
Muxtar  respulikamızın  zəhmətkeşləri  hökumətin  alman  faşistlərini  məhv  etmək  üçün  bütün 
ölkəni  vahid  ordugaha  çevirmək  haqqındakı  göstərişlərini  həyata  keçirərək  şəhər  və  kəndlərdə  xalq 
qoşunu  dəstələrinə  yazılır,  qırıcı  batalyonlar  təşkil  edir,  idarə  və  müəssisələrdə,  evlərdə  özünü 
müdafiə  dəstələri  yaradılır.  1941-ci  il  22  iyul  tarixə  olan  məlumata  görə  Muxtar  Respublika  üzrə  10 
min  595  nəfər  xalq  qoşunu  sıralarına  yazılmışdır.  Bunlardan  3  min  208  nəfəri  qadınlar  olmuşdur 
[2.v.2]. 

 
 
- 19 - 
Böyük  Vətən  müharibəsi  cəbhələrində  mərdliklə  vuruşan  Naxçıvanın  oğul  və  qızlarından  bir 
çoxu  Qafqazın  ətəklərindən  Berlinə  qədər  şanlı  döyüş  yolu  keçmiş,  vətən  uğrunda  qanını  belə 
əsirgəməmişdir.  Bu  qəhrəmanlardan  partizan  dəstəsinin  komandiri  Əli  Babayev  və  Buhenvald 
qəhrəmanı,  mərd  döyüşçü  Əkbər  Ağayev,  İtalya  partizan  hərəkatının  fəal  iştirakçısı  Cəlil  Rəfiyev, 
general-mayor  Akim  Abbasov,  Nemət  Kərimov,  Əjdər  Hacıyev,  Adil  Cəfərov,  Qurban  Qurbanov, 
Bağır  Bağırov,  Yusif  Qasımov,  Sadıq  İsmayılov,  Baloğlan  Rüstəmov,  Kazım  Kazımov,  Bünyad 
İsmayılov,  Həsənalı  Səfərov,  Yunis  Zeynalov,  Yaqub  Zalov,  Əkbər  Məmmədov,  İbrahim 
Məmmədov,  Bəxtiyar  Kərimov,  Əli  Kərimov,  Ənvər  Hacıyev,  Mirməmməd  Seyidov,  Allahverdi 
Kərimov,  Zeynalabdin  Kazımov,  Ağoş  Mirişli,  Həmid  Mürsəlov,  Əli  Şeyxov,  Əli  Əliyev,  Yunis 
Əliyev,  Hacı  Rzayev,  Əli  İsmayılov,  Hüseyn  Rzayev  və  on  minlərlə  naxçıvanlı  ölkəmizdən  çox-cox 
uzaqlarda  belə  ümumi  düşmənə  qarşı  ölüm-dirim  mübarizəsi  aparmışlar. 
Həmyerlilərimizin  vətən  müharibəsi  cəbhələrində  göstərdikləri  qəhrəmanlıqlar  haqqında 
siyasi  rəhbərlərin,  komandirlərin  və  eləcə  də  özlərinin  ata-ana,  bacı-qardaşlarına,  Naxçıvan 
zəhmetkeşlərinə,  partiya  komitəsinə,  respublika  hərbi  komissarlığına  və  işlədikləri  təşkilatın  əmək 
kollektivinə  göndərdikləri  barıt  qoxulu  məktublar  bu günə  kimi  dövlət  arxivində  mühafizə  olunur. 
Barıt  qoxulu  məktublardan  biri,  Böyük  Vətən  müharibəsi  iştirakçısı,  Naxçıvan  (Babək) 
rayon  Cəhri  kənd  sakini  Qasımov  Yusif  Səfəralı  oğlu  haqqında  “N”  qoşun  hissəsi  komandirinin 
siyasi  hissə  üzrə  müavini  kapitan  Hüseynov  yoldaşın  21  dekabr  1943-cü  ildə  Naxçıvan  Vilayət 
Partiya  Komitəsinə  göndərdiyi  məktubunda  yazır:  “Sizlərə  salam  göndərməklə  bildirmək  istəyirəm 
ki,  Sizin  rayonun  Cəhri  kənd  sakini  Qasımov  Yusif  Səfəralı  oğlu  bölməmizin  ən  cəsarətli 
döyüşçülərindən  biri  kimi  komandanlıq  tərəfindən  həmişə  qiymətləndirilməkdədir.  O,  topun 
tuşlayıcısı  vəzifəsində  işləyir.  Qasımov  yoldaş  silahının  yaxşı  ustası  olmuşdur.  O,  son  günlərdə  öz 
topu  ilə  düşmənin  3  tankını,  5  müşahidə,  8  pulemyot  nöqtələrini  məhv  etmiş  və  200-dən  artıq 
hitlerçi  qırmışdır. 
Komandanlıq  Qasımov  yoldaşı  ali  dövlət  mükafatına  təqdim  etmişdir.  Kapitan:  Hüseynov.” 
Yusif  Qasımov  göstərdiyi  şücaətə  görə  “Qırmızı  Ulduz”,  “Qırmızı  Bayraq”,  “Vətən 
Müharibəsi”  ordenləri  ilə  və  bir  çox  medallarla  təltif  olunmuşdur.  Y.Qasımov  Melitopol  və 
Taqanroq,  Dnepr,  Visla,  Oder  və  Neyse  çaylarının  sahillərində  gedən  döyüşlərdə,  həmçinin  faşist 
Almaniyasının  ürəyi  olan  Berlində  gedən  döyüşlərin  iştirakçısı  olmuşdur. 
Bu  məktub  isə  13  nəfər  naxçıvanlı  gənc  döyüşçünün:  baş  serjant  Məmməd  Bağırov,  Həmid 
Mürsəlov,  İsmayıl  İsmayılov,  serjant  Zeynalabdin  Kazımov,  Əli  Şeyxov,  Əli  Əliyev,  Yunis  Əliyev, 
Bəhlul  Əliyev,  Qəşi  Abbasov,  baş  serjant,  starşina  Ağoş  Mirişli,  kiçik  leytenant  Müzəffər 
Məmmədov,  Qocayev  və  kiçik  siyasi  rəhbər  İslam  Səfərlinin  Naxçıvan  rayon  gənclərinə  1942-ci 
ildə 
göndərdikləri 
məktubdur. 
Məktubda 
döyüşçülərimiz 
yazırlar: 
“Naxçıvanın 
bütün 
zəhmətkeşlərinə,  kolxozçularına,  kolxozçu  qadınlarına,  fəhlələrinə,  fəhlə  qadınlarına,  ziyalılara 
bizdən  alovlu  qızıl  əsgər  salamı. 
Biz  komsomol  sırasında  böyümüş  və  tərbiyə  almış  gənclərik.  Biz  əlimizə  silah  alaraq  əziz 
vətənimizin  müdafiəsinə  qalxmışıq.  Vətən  uğrunda  son  damla  qanımız  qalana  qədər  vuruşacağımıza 
və azğın  düşmənə  qarşı  sarsıdıcı  zərbələr  vuracağımıza  and içirik... 
...Naxçıvan  gəncləri!  Biz  özümüzün  və  Sizin  alçaq  alman  faşistlərinə  olan  kininizi 
süngümüzə  yığaraq,  əclaf  düşmənlərimizin  köksünə  çalacağıq.  Biz  düşmənlə  mərdcəsinə 
vuruşduğumuz  kimi,  Siz  də  təsərrüfatda,  dəzgah  başında  namusla  çalışın.  Cəbhəni  və  ölkəni  hər  cür 
məhsulla  bol-bol  təmin  edin.  Siz  bunu  yaxşı  bilin  ki,  həyat  mərdlərin,  qoçaqların  və  həyat  uğrunda 
mübarizə  edənlərindir.  Biz  Sizi  əmin  edirik  ki,  alçaq  faşizmin  məhv  edilməsində  qəhrəmanlıqla 
vuruşanların  ilk  sırasında  olacağıq”  [3.1942, 29 avqust]. 
O  zaman  bu  cəsur  döyüşçülərin  sırasında  orta  məktəbi  yenicə  bitirmiş,  hamımızın  yaxşı 
tanıdığımız  sevimli  şairimiz  İslam  Səfərli  də  var  idi.  Onlar  Naxçıvandan  cəbhəyə  gedərkən  13  nəfər 
olmuşlar. 
Böyük  Vətən  müharibəsi  iştirakçısı,  Naxçıvan  sakini  Əjdər  Hacıyev  isə  7  dekabr  1944-cü  il 
tarixdə  Naxçıvan  Vilayət  Partiya  Komitəsi  adına  göndərdiyi  məktubunda  yazırdı:  “Hörmətli 
H.Nəcəfov  yoldaş!  Döyüşən  ordudan  hərarətli  salam  göndərməklə  əhvalınızı  soruram.  Bu  gün 
qalibiyyətli  döyüş  əməliyyatından  sonra  Sizə  məktub  yazmağı  qərara  aldım.  Bir  dəqiqə  belə 

 
 
- 20 - 
yadımdan  çıxmırsınız,  xüsusilə  son  gecə  yola  düşərkən  Naxçıvan  Vilayət  Partiya  təşkilatı  adından 
mənə  verdiyiniz  tapşırıqları  bacardıqca  əla  yerinə  yetirirəm.  Hərbi  Akademiyada  oxuyanda  bütün 
dərslərdən  əla  qiymət  almışam.  1943-cü  ilin  iyul  ayından  cəbhədəyəm.  Yenə  də  öhdəmə  düşən 
hərbi  vəzifəni  layiqincə  yerinə  yetirməklə  7  dəfə  Ali  Baş  Komandanlığın  təşəkkürünü  və  iki  dəfə  isə 
“Vətən  Müharibəsi”  və  “Qırmızı  Ulduz”  ordenləri  ilə  təltif  edilmişəm.  İki  dəfə  ağır,  bir  dəfə  yüngül 
yaralanıb  döyüş  meydanından  çıxmamışam. 
Mən  olan  hissədə  Naxçıvandan  bir  çox  yoldaşlar  var.  Onları  həmişə  başıma  toplayıb  söhbət 
edirəm  və  Naxçıvan  zəhmetkeşlərinin  etimadını  qazanmağı  onlardan  tələb  edirəm.  416-cı  Taqanroq 
diviziyasının  bayrağını  daha  da  yüksəldirik.  Sağlıq  olsun,  müharibə  qalibiyyəti  ilə  alnıaçıq 
qayıdacağıq. 
Hər  bir  naxçıvanlının  iki-üç  ordeni,  medalı  döşlərini  şöhrətləndirir.  Naxçıvan  rayonunun 
Nehrəm  kəndindən  mayor  Əli  Əliyev,  Təzəkəndli  baş  leytenant  Məmməd  Məmmədov, 
Mahmudkəndli  (Noraşen  rayonu)  mayor  M.  Mahmudov,  Cabbar  Hüseynov,  Şahbuz  rayonundan  üç 
ordenli  kəşfiyyatçı  T.Məmmədov  bizim  hissənin  adlı-sanlı  komandiri  və döyüşçüləridir. 
Biz  naxçıvanlılar  öz  döyüş  tariximizə  Melitopol,  Taqanroq,  Nikolayev,  Odessa,  Kişinnyov 
şəhərlərini  yazmaqla  4  min  kilometrə  kimi  şücaətli  döyüş  yolumuz  var.  Yüzlərlə  kənd  və  minlərlə 
sovet  adamlarını  əbədi  olaraq  alman  faşist  işğalçılarının  zülmündən  azad  edib,  şən  həyatlarını  bərpa 
etmişik. 
Bizim  hissəmizin  adı  Azərbaycan  zəhmetkeşlərinin  adı  ilə  sıx  bağlıdır.  Hər  yeni 
qalibiyyətimiz  üçün  Bakı  fəhlələri  10  min  tonlarla  artıq  neft  verir.  Azərbaycan  kolxozçuları  öz 
qəhrəman  əməkləri  ilə  pambıq,  taxıl,  ət,  yağ  və  başqa  kənd  təsərrüfatı  planlarını  vaxtından  əvvəl  və 
artıqlaması  ilə  yerinə  yetirir.  Bu  da bizim  əsgərlərin,  komandirlərin  fəxridir. 
Naxçıvanlı  döyüşçülərin  salamını  həmyerlilərimizə  yetirməyinizi  rica  edirik.  Hörmətlə: 
mayor  Əjdər Hacıyev.  7 dekabr 1944-cü il.”  [4.v.14]. 
Muxtar  Respublikamızın  mərd  oğulları  ilə  çiyin-  çiyinə  vuruşan  qızlarımız  da  olmuşdur.  O 
vaxt  Naxçıvanın  bir  çox  qızları  düşmənin  məhv  edilməsində  bilavasitə  iştirak  etmək  üçün  könüllü  
olaraq  cəbhəyə  yola  düşmüşlər  və  müharibənin  ilk  günlərindən  100-ə  qədər  naxçıvanlı  qız  hitlerçi 
işğalçılara  qarşı  qəhrəmancasına  vuruşmuşlar.  Onlar  vətən  sevgisinə    sadiq  qalaraq  cəbhədə  igidlik, 
fədakarlıq  nümunələri  göstərmişlər.   
Yüzlərlə  komsomolçu  qızlar  kimi  müharibənin  ilk  günlərində  hərbi  komissarlığa  ərizə  verib 
könüllü  olaraq  ordu  sıralarına  yollanan  Səfiyyə  Sultanova,  Zərifə  Camalbəyova,  Firuş 
Məmmədəliyeva,  Surə  Allahverdiyeva,  Fövqiyyə  Cəfərova,  Dilbər  Təhməzbəyova,  Səkinə 
Quliyeva,  Zina  Şirzadova,  Asiya  Hüseynova,  Vera  Abbasova,  Səkinə  Vəliyeva  və  başqaları 
Naxçıvan  Tibb  məktəbində  tibb  bacısı  və  feldşer  ixtisasına  yiyələnərək  cəbhəyə  getmiş,  hərbi 
qospitallarda,  batalyonlarda  xidmət  etmişlər. 
Naxçıvan  MR  Dövlət  Arxivində  olan  sənədlərdən  aydın  olur  ki,  1941-ci  ilin  iyul  ayında 
Muxtar  Respublika  üzrə  kolxoz  sədrlərinin,  idarə-müəssisə  rəhbərlərinin  və  işçilərinin  müşavirəsi 
keçirilmişdir.  Bu  müşavirədə  faşist  işğalçılarına  qarşı  qəhrəmanlıqla  vuruşan  döyüşçülərimizin 
ailələrinə  yardım  göstərmək  məqsədilə  yardım  fondlarının  təşkil  edilməsi  və  ön  cəbhədə 
vətənimizin  müdafiəsində  qəhrəmanlıqla  vuruşan  əsgərlərə  hədiyyələr  göndərilməsi  müzakirə 
edilmişdir.  Dövlət  tərəfindən  ayrılmış  komissiyaların  və  həmçinin  zəhmətkeşlərin  təşəbbüsü  ilə 
cəmi  4  ay  ərzində  Muxtar  Respublika  üzrə  müdafiə  fonduna  1.208.000  manat  nağd  pul,  1.727.000 
manatlıq  istiqraz  vərəqəsi,  7  kq  700  qram  qızıl-gümüş  toplanaraq  dövlət  bankına  verilmiş,  tədarük 
məntəqələrinə  66,1  ton  taxıl,  64,3  ton  ət,  2155  kq  yun,  897  kq  yağ,  10,6  ton  tərəvəz,  Qızıl  Ordu 
döyüşçülərinə  3634  cüt  yun  corab,  1461  cüt  yun  əlcək,  3546  dəsmal,  120  ədəd  balınc  üzü,  160  ədəd 
mələfə  və xeyli  alt-üst  geyimləri  toplanıb  cəbhəyə  göndərilmişdir  [2.v.8]. 
1941-ci 
ildə 
Azərbaycanın 
qabaqcıl 
qadınlarının 
ölkəmizin 
müdafiə 
fondunun 
möhkəmləndirilməsi  haqqında  müraciətinə  qoşulan  Naxçıvan  qadınlarından  Rübabə  Talıbova  qızıl 
qol  saatı,  300  manat  pul,  800  manatlıq  istiqraz  vərəqəsi,  evdar  qadın  Quliyeva  Leylan  3,5  qram 
qızıl,  2  mis  qazan  və  300  manatlıq  istiqraz  vərəqəsi,  Abbasova  Sidiqə  bir  qızıl  üzük,  300  manat 
dəyərində  istiqraz  vərəqəsi,  Həsənova  Qumru  650  manat  pul,  1000  manat  istiqraz  vərəqəsi, 
Abbasova  Züleyxa-qızıl  üzük,  Abbasova  Vəsilə  qızıl  sırğa,  Fətullayeva  Əqiyyə  bir  qram  qızıl,  1500 

 
 
- 21 - 
manatlıq  istiqraz  vərəqəsi,  Səfiyeva  Pəri  1  qızıl  boyunbağı  900  manatlıq  istiqraz  vərəqəsi, 
Qədimova  Simuzər  qızıl  üzük,  2  gümüş  qaşıq,  800  manat  pul  və  1000  manatlıq  istiqraz  vərəqəsi, 
Aslanova  Məryəm  600  manat  pul,  2000  manatlıq  istiqraz  vərəqəsi,  Qədimova  Lida  2  qızıl  üzük, 
1500  manatlıq  istiqraz  vərəqəsi,  Xəlilova  Təyyibə  8  qram  qızıl,  300  manat  pul,  qızıl  sırğa, 
Kazımova  Güllü  1  qızıl  üzük,  500  manatlıq  isriqraz  vərəqəsi,  Əliyeva  Xavər  300  manat  pul,  500 
manatlıq  istiqraz  vərəqəsi,  Behbudova  Gülabə  bir  qızıl  üzük,  1000  manatlıq  istiqraz  vərəqəsi, 
Səkinə  Rzalı  6 qram  qızıl,  300 manat  pul,  500 manatlıq  istiqraz  vərəqəsi,  10 kq mis  təhvil  vermişlər.   
Əbrəqunus  (Culfa)  rayon  kolxozları,  kolxozçular  və  işçi  xidmətçiləri  tərəfindən  22  avqust 
1941-ci  il  tarixə  kimi  dövlət  müdafiə  fonduna  6700  kq  buğda,  145  baş  qoyun,  keçi,  17  baş  donuz,  1 
baş  inək,  127  kq  yağ,  440  kq  pendir,  7000  kq  üzüm,  1000  kq  kartof,  210  ədəd  yumurta,  250  kq 
noxud,  465 kq yun,  4 kq bal,  410 kq mis  qırıntısı  və 3410 kq qara metal  toplayıb  göndərmişlər.   
Şahbuz  rayonunun  kolxozçuları  Nurs  kənd  kolxozu  tərəfindən  13  qoyun,  2  öküz,  1  donuz, 
50  kq  yağ,  200  kq  pendir,  Türkeş  kənd  kolxozu  15  qoyun,  300  kq  üzüm,  500  kq  buğda,  300  kq 
qarpız,  Gecəzur  kənd  kolxozu  200  baş  qoyun,  10  baş  keçi,  500  kq  kartof,  500  kq  ət,  Gömür  kənd 
kolxozu  105 baş qoyun  və Kükü  kənd kolxozu  15 baş qoyun  və 15 baş keçi  vermişlər.   
Ordubad  rayon  zəhmətkeşləri  1941-ci  ilin  6  ayında  (iyul-dekabr)  müdafiə  fonduna  243108 
manat  nağd  pul,  249620  manat  istiqraz  vərəqəsi,  7013  kq  ət,  122  kq  yun,  52  kq  yağ,  24  kq  bal, 268 
kq  pendir,  7624  kq  buğda,  545  kq  arpa,  35  kq  noxud,  1326  kq kartof, 255 ədəd dəri, 2 kq 37 qram 
gümüş,  77  qram  qızıl,  70900  kq  qara  metal,  5412  kq  rəngli  metal,  1200  kq  qurğuşun,  Qızıl  Ordu 
döyüşçülərinə  isə  18  ədəd  isti  alt  köynəyi,  143  ədəd  isti  atl  paltarı,  34  ədəd  şalvar,  73  ədəd  yun 
adyal,  1242  ədəd  balınc  üzü,  65  ədəd  balınc,  121  ədəd  mələfə,  596  kq  yun,  195 ədəd dəri, 165 ədəd 
dəsmal,  47 ədəd qutu  bağlama  və s. əşyalar  göndərmişlər.   
10  sentyabr  1941-ci  ilə  kimi  Şərur  rayon  zəhmətkeşləri  müdafiə  fonduna  23179  manat  nağd 
pul,  111135  manat  istiqraz  vərəqəsi,  2707  qram  qızıl,  10632  kq  taxıl,  11.478  kq  ət,  354  kq  yağ, 
1088  kq  yun,  2533  kq  mis,  70212  kq  qara  metal,  52  cüt  yun  corab,  10  cüt  yun  əlcək,  2  ədəd  isti 
paltar  toplayıb  göndərmişlər.   
Rayon  zəhmətkeşlərindən  rayon  dükanının  işçisi  Zeynalova  bir  aylıq  zəhmət  haqqı,  bir  qızıl 
üzük,  bir  isti  kürk,  3  cüt  yun  corab,  3  cüt  əlcək,  bir  cemper,  3  kq  mis,  Daşarx  kənd  sovetinin  sədri 
Xədicə  Hüseynova  bir  ədəd  gümüş  papiros  qutusu,  bir  cüt  qızıl  sırğa,  bir  aylıq  zəhmət  haqqı,  300 
manat  istiqraz  vərəqəsi,  2  cüt  yun  corab,  2  cüt  yun  əlcək,  1  sırıxlı  pencək,  Yengicə  sənaye  artelinin 
sədri  Mirəli  Seyidov  10  günlük  zəhmət  haqqı,  500  manat  istiqraz  vərəqəsi,  4  qram  qızıl,  bir  isti 
pencək,  Şərur  rayon  orta  məktəbinin  müəllimi  Cəfərova  Şura  6  günlük  zəhmət  haqqı,  1000  manat 
istiqraz  vərəqəsi,  9  qram  qızıl,  rayonun  uşaq  bağça  müdiri  Nadirova  Gövhər  10  günlük  zəhmət 
haqqı,  1000  manat  istiqraz  vərəqəsi  3  qram  qızıl,  5  kq  mis  müdafiə  fonduna  verməklə,  müharibə 
qurtarana  kimi  3 günlük  zəhmət  haqqısını  verəcəyini  bildirmişdir. 
Şərur  rayonundan  olan  cəbhəçi  anası  K.  Əliyeva  1941-ci  ilin  oktyabrında  şəxsi  bağlama 
hazırlayıb  Moskvanın  müdafiəçilərinə  ana  məhəbbəti  ilə  dolu  məktubunda  yazırdı:  “Qoy  mənim  bu 
balaca  ana  sovqatım  sizin  düşməni  məhv  edən  əllərinizi  qızdırsın.  Düşmənə  qəzəbinizi  artırsın, 
qələbənizi  yaxınlaşdırsın.” 
20  noyabr  1941-ci  il  tarixə  kimi  Qızıl  Ordu  döyüşçülərinə  Şərur  rayon  zəhmətkeşləri 
tərəfindən  411  ədəd  yarımşuba,  656  baş  xırda  buynuzlu  heyvan  dərisi,  150  ədəd  əlcək,  49  ədəd  isti 
papaq,  80  ədəd  sırıxlı,  40  ədəd  yun  köynək,  16  ədəd  isti  alt  paltarı,  22  ədəd  mayka,  625  cüt  yun 
corab,  2  çəkmə,  3  kürk,  371,5  kq  yun,  20  adyal,  30  balınc  üzü,  216    cib  dəsmalı,  993  üz  dəsmalı, 
148 ağ köynək,  117 ədəd əl-üz  sabunu,  66 paltar  sabunu  və sair  əşyalar  göndərilmişdir.   
1941-ci  ilin  6  ayında  və  1942-ci  ilin  birinci  və  ikinci  rüblərində  Naxçıvan  (Babək)  rayon 
zəhmətkeşləri  müdafiə  fonduna  və  qızıl  əsgərlərə  230  sırıxlı  pencək,  1.980  cüt  yun  əlcək  və  yun 
corab,  940  dəst  isti  alt  paltarı,  2.220  ədəd  dəri,  413  kq  yun,  1kq  12  qram  qızıl, 6 kq gümüş, 872.000 
manat  pul,  1.255.000 manat  istiqraz  vərəqəsi  və sahibsiz  uşaqlar  üçün  11.467 manat  pul  vermişlər. 
Müdafiə  fondunun  möhkəmləndirilməsi  haqqındakı  hökumətin  göstərişlərini  alqışlayan 
evdar  qadınlar  qiymətli  hədiyyələrini  belə  müdafiə  fonduna  vermişlər.  Bunlardan  Səkinə 
Məmmədova  3  qızıl  üzük,  Rübabə  Talıbova  9  qram  qızıl,  Leyla  Rzayeva  9  qram  qızıl,  Şura  Bektaşi 
3 qızıl  üzük,  Səkinə  Rzalı  6 qızıl  üzük  və başqalarını  göstərmək  olar. 

 
 
- 22 - 
Ümumiyyətlə,  1941-ci  ilin  iyun  ayından,  1943-cü  ilin  oktyabr  ayına  kimi  Naxçıvan  (Babək) 
rayonu  üzrə  Qızıl  Orduya  və  alman  faşist  işğalçıları  zülmündən  azad  olunmuş  rayonlara  aşağıdakı 
köməkliklər  edilmişdir.  Müdafiə  fonduna:  1  kq  12  qram  qızıl,  2  kq  961  qram  gümüş,  343960  manat 
pul,  1200.055  manat  istiqraz  vərəqəsi,  172600  kq  qara  metal,  7018  kq  rəngli  metal,  40000  kq  taxıl 
və  81  baş  qoyun.  Müdafiə  hektarlarına:  21169  kq  taxıl  və  833  kq  noxud.  Tank  koloniyasının  inşası 
üçün  2880203  manat  nağd  pul  və  gənc  pionerlər  adına  hərbi  təyyarənin  inşası  üçün  329000  manat 
nağd  pul,  döyüşən  orduya  3823  ədəd  bağlama,  ümumi  çəkisi  13133  kq  olan  34  baş  heyvan,  6582 
cüt  yun  corab  və  əlcək,  273  ədəd  sırıxlı,  150  cüt  keçə  çəkmə,  2558  ədəd  dəri,  946  dəst  alt  paltarı və 
köynəyi,  124  ədəd  jilet,  98  ədəd  isti  papaq  və  isti  paltar  alınması  üçün  31633  manat  pul  köməkliyi 
edilmişdir  [5.v.108].   
Alman  faşist  işğalçılarından  azad  olunmuş  rayon  əhalisinə  29672  manat  nağd  pul,  309  baş 
xırda  və  iribuynuzlu  heyvan,  23177  kq  taxıl,  1097  ədəd  dəri,  150  kq  yağ,  1257  ev  əşyaları  və  sair 
toplanaraq  göndərilmişdir  [5.v.109]. 
Naxçıvan  zəhmətkeşləri  cəbhədə  döyüşçülərimizə  bayram  (oktyabr  inqilabının  25-ci 
ildönümü  münasibətilə)  hədiyyələri  və    isti  paltar  göndərməklə    ölkənin  müdafiəsi  fonduna  xeyli 
vəsait  toplayıb  vermişlər.    Onlar  1942-ci  ilin    sentyabr-oktyabr    aylarında  qəhrəman  döyüşçülərə  və 
ölkənin  müdafiəsi  fonduna  60  kürk,  45  köynək,  25  dəst  isti  alt  paltarı,  1033  cüt  yun  corab,  79  cüt 
keçə  çəkmə,  127  cüt  yun  əlcək,  30  ədəd  qulaqlı  papaq,  20  sırıxlı  pencək,  10  jilet,  35  qoyun,  2625 
ədəd qutu  sovqat, 13719 manat  nağd  pul  vermişlər  [6.1942, 7 noyabr]. 
 
Naxçıvan  şəhərindəki  1nömrəli  orta  məktəbin  müəllim  və  şagirdləri  döyüşən  Qızıl  Ordu 
əsgərlərinə  bayram  münasibətilə  900  manat  dəyərində  10  qutu  sovqat,  bundan  başqa  Naxçıvan 
MSSR  Xalq  Daxili  İşlər  Komissarlığının  işçiləri  11,  poçt-teleqraf    kontorası  işçiləri  10,  Böyükdüz, 
Vayxır  və  Kültəpə  (Naxçıvan(Babək)  rayonu  kənd  kolxozunun  əməkçiləri  hərəsi  10  qutudan  ibarət 
bayram  sovqatı  göndərmişlər  [7.1942,  3 noyabr]. 
 
1942-ci  ilin  dörd  ayında  muxtar  respublika  üzrə  müdafiə  fonduna  1milyon  208  manat  nağd 
pul,  1  milyon  727  manat  istiqraz  vərəqəsi,  7  kq  700  qram  qızıl-gümüş  toplanaraq  dövlət  bankına 
verilmişdir.  Cəbhəyə  66,1  ton  taxıl,  64,3  ton  ət,  10,6  ton  tərəvəz,  milyonlarla  kq  yağ  və  yun,  3634 
cüt  yun  əlcək, çoxlu  geyim  göndərilmişdir  [8.v.109]. 
 
1942-ci  ildə  Qızıl  Ordu  üçün  taxıl  fondu  yaradılması  haqqında  qərara  uyğun  olaraq 
Naxçıvan  zəhmətkeşləri  cəbhə  üçün  881  ton  taxıl,  630  ton  çəltik,  2741  kq  quru  meyvə  və  sair  yola 
salmışlar.   
 
1942-ci  il  iyunun  25-də  Naxçıvan  Muxtar  Respublika  gəclərinin  Naxçıvan  şəhərindəki 
parkında  (Böyük  bağda)  birinci  antifaşist  mitinqi  keçirilmişdir.  Bu  yığıncaqda  müdafiə  fonduna 
325000  manatadək  nağd  pul,  döyüşçülər  üçün  10  min  dəst  isti  paltar,  Qara  Dəniz  Donanması  üçün 
12000  manatlıq  hədiyyə  göndərilməsi  qərara  alınmış  və  bu  qərar  tezliklə  yerinə  yetirilmişdir 
[9.1942, 28 iyul].   
 
1942-ci  ilin  iyul  ayında  isə  Şərur  rayon  gənclərinin  antifaşist  mitinqi  olmuşdur.  Həmin 
mitinqdə  komsomolçu-traktorçu  Səkinə  Mustafayeva  çıxış  edərək  demişdi:  “...lazım  gələrsə  biz 
traktorçu  qızlar  da  öz  traktorumuzu  böyük  tanklarla  əvəz  edərək  düşmən  üzərinə  gedəcəyik.” 
Səkinə  Mustafayeva  çıxışının  sonunda  gənc  kolxozçulara  müraciətində  dedi:  “Mən,  sizi  bol  məhsul 
uğrunda  mübarizəyə  çağırıram.  Bol  məhsul  düşmən  üzərində  qələbə  deməkdir!”  [10.1942, 11 iyul]     
 
Şərur  rayonunun  zəhmətkeşləri,  xüsusilə  komsomolçu  gənclər  daima  vətənimizi  yırtıcı 
düşməndən  mərdliklə  təmizləməkdə  olan  şanlı  Qızıl  Ordunun  416-cı  Taqanroq  diviziyasının 
qorxmaz  döyüşçülərinə  1943-cü  ilin  sentyabr  ayında  21  kq  yağ,  560  yumurta,  200  dəftər,  70  qələm, 
53  paket,  275  iynə,  39  sap,  10  litr  spirtli  içki  və  başqa  şeylər  toplayıb  göndərmişlər.  Rayonun 
Mahmudkənd  kolxozunun  üzvləri  bu  sahədə  daha  yaxşı  iştirak  etmişdir.  Onlar  3  kq  yağ,  50 
yumurta,  60  iynə,  12  sap,  15  paket  və  bir  baş  qoyun  toplayaraq  göndərmişlər  [11.1943,  23 
sentyabr].    
 
Naxçıvan  Muxtar  Respublikası  zəhmətkeşləri  alman  faşist  işğalçılarından  azad  edilmiş 
Çərkəz  vilayətinin  zəhmətkeşlərinə  və  bu  vilayətin  bərpa  edilməsinə  1943-cü  ildə  394478  manat 
pul,  611  sentner  taxıl,  994  kq  noxud,  1662  kq  darı,  1978  kq  quru  meyvə  toplamış  və  göndərmişdir. 
Kolxozçular  və  kolxozçu  qadınlar  öz  şəxsi  mal-qaraları  hesabına  701  baş  qoyun,  keçi,  16  inək,  44 

 
 
- 23 - 
baş  donuz,  329  kq  yağ  və  935  kq  yun vermişlər. Bundan başqa 8 kq bal, 512 kq pendir, 35 toyuq, 10 
pud duz  vermişlər. 
 
Muxtar  respublikamızın  zəhmətkeşləri  çoxlu  miqdarda  geyim  və  ev  əşyaları,  o  cümlədən 
1.831  müxtəlif  qab-qacaq,  206  yataq  paltarı,  472  geyim  paltarı,  260  cüt  corab,  138  cüt  əlcək,  15 
palaz,  30  uşaq  çarpayısı,  9  stol  və  stul  toplayaraq  göndərmiş,  kənd  təsərrüfatı,  rabitə  və  səhiyyə 
işlərində  istifadə  etmək  üçün  5  kotan,  2  dəyirman  daşı,  93  müxtəlif  tibb  alətləri  və  128  ayrı-ayrı 
rabitə  materialları  toplayaraq  göndərmişdilər  [12.v.18]. 
 
29  sentyabr  1943-cü  ildə  Naxçıvan  şəhər  və  rayon  müəllimlərinin  yığıncağı  keçirilmişdir. 
Yığıncaqda  müəllimlər  Çərkəz  vilayətinin  bərpa  edilməsində  və  alman  faşist  zülmündən  azad 
edilmiş  çərkəzlilərə  kömək göstərməkdə  fəal  iştirak  edəcəklərini  bildirmişlər. 
 
Yığıncaqda  iştirak  edənlər  muxtar  respublikanın  bütün  müəllimlərinə  məktub  qəbul  etmiş, 
onları  da çərkəzlilərə  yardım  etməyə  çağırmışlar. 
 
Həmin  məktubda  deyilir:  “Alman  faşist  quldurları  qəhrəman  Qızıl  Ordumuzun  zərbələrini 
Tivin,  Moskva,  Stalinqrad  ətraflarında  və  Oryol,  Kursk,  Belqord,  Xarkov  istiqamətlərində  yaxşıca 
dadmışlar.  İndi  Hitlerin  “məğlubedilməz”  şərəfli  diviziyaları  Dnepr  sahillərində  dalbadal  məhv 
edilir  və sürətlə  qərbə doğru  qaçırlar.   
 
Hər  gün  yüzlərlə  şəhər  və  kəndlərimiz  həyasız  düşməndən  təmizlənir.  Indi  bizim  əsas 
vəzifəmiz  alçaq  faşist  köpəklərinin  müvəqqəti  ağalıq  etdikləri  yerlərdə  dağıdılmış, 
külə  döndərilmiş  kəndləri  və  şəhərləri  bərpa  etməkdən,  əsarətdən  qurtararaq  zəhmətkeşlərə 
qardaşlıq  köməyini  genişləndirməkdən  ibarətdir.   
 
Biz  bu  vəzifəni  yerinə  yetirməyə  başlayaraq  ikinci  növbədə  25.000  manat  pul,  500  dəftər, 
500 ədəd müxtəlif   kitab  və  sair  verməyi  öhdəmizə  almışıq. 
 
Həmin  yığıncaqda  müəllimə  Xanım  İmanova,  avqust  ayı  maaşını  (480  manat),  1  çarpayı,  1 
balınc,  Yevgeniya  İbrahimova  450  manat  pul,  1  yorğan,  Fatma  Məmmədova  300  manat  pul,  1 
adyal,  müəllim  Murad  Tutayuk  690  manat,  İdris  Səlimov  594  manat,  Hüseyn  Mirzəyev 
(Şıxmahmud  kəndindəki  məktəbin  müəllimi)  650 manat  pul  vermişlər  [13.v.10]. 
 
Həmçinin,  Naxçıvan  Muxtar  Respublika  zəhmətkeşləri  müharibə  illərində  alman-faşist 
işğalçılarından  azad  edilmiş  Stavropol  ölkəsinin  əməkçilərinə  423840  manat  pul,  8348  pud  buğda, 
4168  pud  arpa,  429  pud  düyü,  700  pud  noxud,  901  pud  meyvə  qurusu,  450  baş  qaramal,  226  baş 
davar,  çoxlu  paltar  və müxtəlif  ev əşyaları  göndərmişlər.   
 
Stalinqrad  vilayətinə  isə  132795  manat  pul,  881  pud  taxıl,  2741  kq  quru  meyvə,  1134  baş 
iribuynuzlu  və  xırdabuynuzlu  heyvan,  946  cüt  corab,  521  cüt  əlcək,  836  kq  yun,  305  ədəd  alt 
paltarı,  994  kq  noxud,  1556  kq  kartof,  6972  kq  çəltik,  44  baş  donuz,  314 kq yağ, 38 kq bal, 512 kq 
pendir,  35  ədəd  quş,  10  pud  duz,  1743  ədəd  ev  əşyaları,  189  ədəd mələfə, 15 ədəd palaz və 30 ədəd 
uşaq çarpayısı  toplayaraq  göndərmişdilər.   
 
Naxçıvan  (Babək)  rayon  zəhmətkeşləri  müharibənin  ilk  günlərindən  cəbhəyə  yekdilliklə 
böyük  yardımlar  etmişlər.  Belə  ki,  1  kq  12  qram  qızıl,  6  kq  965  qram  gümüş,  556.502  manat  pul, 
1.541.055  manat  istiqraz,  47.000  kq  taxıl,  414  kq  yağ,  1700  kq noxud, 100 baş donuz, 106 baş iri və 
xırdabuynuzlu  heyvan,  300  kq  kartof,  179.618  kq  qara  və  rəngli  metal,  tank  dəstəsi  üçün  2.918458 
manat  və təyyarə  dəstələri  yaradılmasına  329.000 manat  nağd  pul  vermişlər.   
 
Rayonun  kolxozları  tərəfindən  əkilmiş  müdafiə  hektarlarından  839  kq  noxud,  50.139  kq 
taxıl,  Qızıl  Ordu  döyüşçülərinə  4.523  bağlama  (16.136  kq),  50  baş  heyvan,  30.600  manat  pul,  500 
litr  araq və şərab, 7.250 cüt  yun  corab və geyim  paltarı  toplanaraq  döyüşçülərə  göndərilmişdir. 
 
Döyüşçülərə  isti  paltar  alınması  üçün  Naxçıvan  Dövlət  Bankına  31.663  manat  nəğd  pul 
verilmişdir.  Bunlardan  əlavə  kolxoz  və  kolxozçuların  artıq  olan  taxıllarından  dövlət  qiyməti  ilə  500 
ton taxıl  satılmışdır.   
 
Naxçıvan  (Babək)  rayonun  kolxozçuları,  fəhlə  və  qulluqçuları  cəbhəçi  ailələrinə  xüsusi 
qayğı  göstərərək  birdəfəlik  48.037  kq  taxıl,  22400  manat  nağd  pul,  heyvanların  saxlanması  üçün 
125  ton  yem,  236  kq  ət,  100  kq  yağ,  6.000  müxtəlif  yeyinti  şeyləri,  südündən  istifadə  etmək  üçün 
96  qoyun  və  keçi,  50  ton  yanacaq  və  bunlardan  başqa  süd,  pendir,  üzüm  və  sair  ərzaqla  yardım 
etmişdir. 

 
 
- 24 - 
 
Alman  faşist  işğalçılarından  azad  olunmuş  rayonların  əhalisinə  Naxçıvan  (Babək)  rayon 
zəhmətkeşləri  tərəfindən  Çərkəz  muxtar  vilayətin  bərpası  üçün  297927  manat  nağd  pul,  26574  kq 
taxıl,  686  baş  iri  və  xırdabunuzlu  heyvan,  82  kq  yağ,  508  ədəd  dəri,  574  kq  yun,  3953  ədəd  müxtəlif 
ev və geyim  şeyləri  toplanaraq  göndərilmişdir.   
 
Naxçıvan  (Babək)  rayon  zəhmətkeşləri  tərəfindən  1943-cü  ilin  yanvar  ayında  “Azərbaycan 
kolxozçusu”  tank  dəstəsinin  yaradılması  və  qırıcı  təyyarələrin  artırılması  fonduna  2.087.463  manat 
və təyyarə  hazırlanması  fonduna  isə  497781 manat  vermişdilər. 
 
Tank  dəstəsi  yaradılması  və  təyyarə  hazırlanması  fonduna  yardım  edilməsi  işində  qabaqcıl 
kolxozlardan:  Cəhri  kənd  kolxozunun  kolxozçu  qadınları  tərəfindən  263300  manat,  Didivar  kənd 
kolxozunun  kolxozçu  qadınları  tərəfindən  135500  manat,  Nehrəm  kənd  kolxozunun  kolxozçu 
qadınları  tərəfindən  130000  manat,  Əznəbürd  kənd  kolxozçu  qadınları  tərəfindən  97000  manat 
yardım  edilmişdir  [13.v.3]. 
 
23  fevral  1943-cü  ildə  Qızıl  Ordunun  25-ci  ildönümü  münasibətilə  Şərur  rayon 
zəhmətkeşləri,  kolxozçu  qadınları  alman  işğalçılarının  zülmündən  azad  edilmiş  ölkələrin  əhalisinə 
yardım  olaraq  110  baş  qoyun-keçi,  645  pud    buğda,  244  pud  arpa,  11  pud  çəltik,  49  pud  noxud,  11 
min  ədəd  yumurta,  4  baş  iribuynuzlu  mal,  205  cüt  əlcək,  389  cüt  corab,  62  alt  paltarı,  118  köynək,  4 
şalvar,  11  sırıxlı,  161  dəri,  104188  manat  pul,  99  kq  yun,  11  ədəd  adyal,  19  dəsmal,  131  qaşıq  və 
fincan,  27  fufayka,  14  döşək,  42  balınc,  100  ədəd  mis  qab,  85  boşqab,  5  kürk,  5  cemper,  8 palaz və 
cecim,  15 kq tütün  toplayaraq  göndərmişlər. 
 
1  mart  1943-cü  ildə  Şərur  rayon  ZDS  İK-nin  iclasında  tank  dəstəsinə  və  təyyarə 
eskadronuna  edilən  köməkliklər  haqda  məsələ  müzakirə  edilmiş  və  yığıncaqda  qeyd  olunmuşdur  ki, 
1  mart  1943-cü  ilə  kimi  Şərur  rayon  kolxozçuları  tərəfindən  tank  dəstəsinin  və  təyyarə 
eskadronunun  yaradılması  üçün  3.800.000 manat  nağd  pul  və 4980 pud taxıl  təhvil  verilmişdir.   
 
Rayonun  kolxoz  sədrlərindən  Bəhman  Cəfərov  70000  min  manat,  Abbas  Hüseynəliyev 
40000  min  manat,  Xanım  Məmmədova  50000  min  manat,  Məmməd  Əliyev  350000  min  manat, 
Hüseyn  Əliyev  100000 min  manat  nağd  pul  təhvil  vermişlər.   
 
Naxçıvan  Muxtar  Respublikasında  yaşayan  hərbi  qulluqçu  ailələrinə  dövlət  təminatı 
şöbələrinin  vasitəsilə  1943-cü ildə  12.930.142 manat  yardım  verilmişdir.   
 
1943-cü  ildə  əsgər  ailələri  uşaqlarından  yaşlılara  2514,  bağçalara  9398,  uşaq  evlərinə  449 
nəfər,  cəmi  12361  nəfər  uşaq  müəssisələrinə  cəlb  edilmişdir.  Ata-anasını  itirən  uşaqlardan  93  nəfəri 
Muxtar  Respublika  Zəhmətkeşləri  tərəfindən  oğulluğa  və  qızlığa  götürülmüşdür.  1931  əsgər 
ailəsinə  xəstəxanalarda  və  20000  nəfərdən  yuxarı  isə  poliklinikalarda  və  evlərdə  tibbi  yardım 
göstərilmişdir.   
 
Əsgər  ailələrinə  1943-cü  ildə  bir  çox  kənd  təsərrüfatı  məhsulları  ilə  yardım  edilmişdir. 
Məsələn,  3134  ailəyə  141  ton  440  kq  ət,  668  ailəyə  1  ton  146  kq  yağ,  806  ailəyə  1  ton  439  kq 
pendir,  3301  ailəyə  172  min  115  ədəd  yumurta,  3068  ailəyə  6186  ədəd  dəri  və  772  ailəyə  bir  ton 
142  kq  yun,  14613  ailəyə  174  ton  774  kq  ərzaq,  o  cümlədən,  131  ton  833  kq  taxıl,  5622  cüt 
ayaqqabı,  2705  dəst  paltar,  6981  sentner  odun,  mal-qaraları  üçün  9073  sentner  yem,  1  ton  159  kq 
sabun,  1260  metr  parça,  1000  dəstdən  yuxarı  alt  paltarı,  100  metrdən  çox  bez,  tənzif,  183  ipək  baş 
yaylığı,  648 cüt  ayaqqabı  və sair  yardım  olunmuşdur  [13.v.36-38]  
 
Qızıl  əsgər  ailələrinə  mənzil  kirası  üzrə  36000  min  manat  güzəşt  verilmiş,  bundan  başqa  165 
otaq verilmiş,  706 ailənin  evi  təmir  edilmişdir.   
 
Müharibə  illərində  cəbhəyə  kömək  üçün  Ordubad  rayon  zəhmətkeşləri  “Azərbaycan 
kolxozçusu”  tank  koloniyasına  və  təyyarə  hazırlanması  üçün  1.950.250  manat  istiqraz,  77  ton  rəngli 
və  qara  metal,  4500-ə  qədər  bağlama,  2  kq  qədər  qızıl,  gümüş  və  çoxlu  miqdarda  isti  paltar  və  ərzaq 
məhsulları  toplanıb  göndərilmişdir. 
 
Bundan  başqa  qızıl  əsgər  ailələrinə  kömək  məqsədi  ilə  61860  kq  taxıl,  16533  kq  müxtəlif 
ərzaq  məhsulları,  4236  cüt  ayaqqabı,  1620  ədəd  paltar,  3873  sentner  yanacaq  (odun),  2862  ədəd 
cürbəcür  sənaye  malları  toplanıb  verilmişdir.   
 
Qızıl  əsgər  ailələrindən  183  nəfərinin  evi  təmir  edilmiş,  37  nəfərə  isə  yeni  yaşayış  evləri, 
428  nəfər  isə  dirrik  yerləri  verilmişdir.  Bu  müddət  ərzində  Ordubad  rayonunun  qızıl  əsgər  ailələrinə 
3.229.672 manat  yardım  edilmiş  və hərbi  ailələrə  pensiya  verilmişdir. 

 
 
- 25 - 
 
Müharibə  illərində  sahibsiz  uşaqların  tərbiyə  edilməsinə  xüsusi  diqqət  yetirilirdi.  1942-ci 
ildə  2  uşaq  evində  200  uşağın  tərbiyə  edilməsinə  583.800  manat  pul  sərf  edilmişdirsə,  1943-cü  ildə 
400  uşağı  əhatə  edən  3  uşaq  evinə  1.056.300  manat,  1944-cü  ildə  isə  1.108.900  manat  pul 
buraxılmışdır  [13.v.9]. 
 
Müharibə  illərində  Muxtar  Respublikanın  gəncləri  də  (komsomolçuları)  ordunun  müdafiə 
qüdrətinin  daha  da  möhkəmləndirilməsinə  doğru  yönləndirilən  bütün  kampaniyalarda  fəal  iştirak 
etmişlər.   
 
Gənc  komsomolçular  tərəfindən  müdafiə  fonduna  300  qram  qızıl,  1  kq  561  qram  gümüş,  15 
ədəd qızıl  üzük,  11 ədəd qızıl  qolbaq,  5 ədəd qızıl  saat və bir  çox şeylər  vermişdilər  [14.v.20]. 
 
Komsomolçu  gənclər  “Azərbaycan  kolxozçusu”  tank  dəstəsi  fonduna  1.369.709  manat  nağd 
pul  vermişdilər.  Müharibə  dövründə  komsomolçu  gənclərin  qüvvəsi  ilə  6631  ədəd  isti  geyim 
paltarları  və  436708  manatlıq  sovqat  bağlama  toplayaraq  ön  cəbhədəki  döyüşçülərimizə 
göndərmişdilər.   
 
16 
yanvar 
1943-cü 
ilə  qədər  Naxçıvan  Muxtar  Respublikasının  rayonları  üzrə 
komsomolçuların  və  pionerlərin  “Azərbaycan  koxozçusu”  tank  dətəsinə  yığdıqları  vəsait  aşağıdakı 
kimi  olmuşdur:  Naxçıvan  (Babək)  rayonu  üzrə-230000  manat,  Şərur  rayonu  üzrə-381645  manat, 
Ordubad  rayonu  üzrə-50433  manat,  Şahbuz  rayon  üzrə-41718  manat,    Əbrəqunus  rayonu  üzrə-
35000  manat,  Culfa  rayonu  üzrə-10000  manat,  cəmi-748796  manat.  “Azərbaycan  gənc  pionerləri” 
tank  dəstəsinə  yığılan  pul  vasaiti  aşağıdakı  kimi  olmuşdur:  Naxçıvan  (Babək)  rayon  üzrə-780000 
manat,  Şərur  rayon  üzrə-318000  manat,  Ordubad  rayonu  üzrə-98970  manat,  Şahbuz  rayon  üzrə-
4000  manat,  Əbrəqunus  rayonu  üzrə-550  manat,  cəmi:  410447  manat  toplanaraq  ödənilmişdir. 
“Azərbaycan  gənc  pionerləri”  hərbi  təyyarənin  inşası  üçün  rayonlar  üzrə:  Naxçıvan  (Babək)  rayonu 
üzrə-24710  manat,  Ordubad  rayon  üzrə-11504  manat,  Şahbuz  rayonu  üzrə-3180  manat,  Əbrəqunus 
rayonu  üzrə-2000  manat,  Culfa  rayonu  üzrə-6000  manat,  cəmi:  120.114  manat  pul  toplanaraq 
verilmişdir  [14.v.3].   
 
Naxçıvan  zəhmətkeşləri,  o  cümlədən  respublika  komsomolçuları  və  pionerləri,  xüsusilə 
Tambov  kolxozçularının  təşəbbüsünə  cavab  olaraq  “Daha  çox  tank  verək”  tank  dəstələrinin 
yaradılması  fonduna  1.279.357  manat  pul  toplayıb  keçirmişlər.  Məsələn,  Şərur  rayonunun  Siyaqut 
kənd  orta  məktəbinin  V  sinif  şagirdi  pioner  Hüseynov  Əmir  Abbas  oğlu  5000  manat,  Dəmirçi  kənd 
orta  məktəbinin  V  sinif  şagirdi  pioner  Həsənov  Əli  Əhməd  oğlu  2400  manat,  pioner  Mustafayeva 
Xavər  İlyas  qızı  25000  manat,  Məmmədov  Cəlil  Baba  oğlu  20.000  manat  “Azərbaycan  gənc 
pioneri”  tank  dəstəsinin  inşası  fonduna  keçirmişlər.  Bundan  başqa  Dəmirçi  məktəbinin  pionerləri 
bir  gün  ərzində  26.836 manat  toplayıb  həmin  fonda  keçirmişlər  [15.v.2]. 
 
Şərur  rayonun  Maxta  kənd  məktəbinin  komsomolçu  və  pionerləri  “Azərbaycan  gənc 
pionerləri”  tank  dəstəsinin  yaradılması  üçün  13.550  manat  taplayıb  keçirmişlər.  Qarabağlar  kənd 
məktəbinin  komsomolçu  və  pionerləri  bu  işə  daha  böyük  təşəbbüslə  qoşulmuşlar.  VII  sinif  şagirdi 
Mədətov  Qaraş  Mədət  oğlu  31  dekabr  1942-ci  ildə  kəndin  gənclərinin  yığıncağında  çıxış  edərək, 
tətildə  qazandığı  10.000  manat  pulu  tank  dəstəsinin  fonduna  verdi.  Q.Mədətovun  çıxışından  sonra 
15  gün  ərzində  məktəbin  pioner  və  komsomolçuları  “Azərbaycan  gənc  pioneri”  tank  dəstəsinin 
fonduna  15.000 manat  pul  keçirdilər.   
 
Bundan  başqa  Şərur  rayon  Qıvraq  kənd  kolxozunun  komsomolçu  gəcləri  11.000  manat, 
Sərxanlı  kənd  kolxozunun  7  komsomolçusu  12.000  manat  pul  və  1000  kq  taxıl,  Yengicə  kənd 
kolxozunun  komsomolçusu  Məmmədova  Lətifə  2500  manat  pul  və  150  kq  darı,  Düdəngə  kənd 
kolxozunun  komsomolçusu  Şirəliyev  Həsən  6000  manat,  Kürtcülü  kəndinin  sakini  kolxozçu 
İbrahimov  Abbas  8000  manat,  Ulya-Noraşen  kənd  kolxozunun  gənc  kolxozçusu  Mahmudov  Ləzgi 
5000  manat,  Keştaz  kənd  kolxozunun  komsomolçusu  Ceyran  Qəzənfərov  5000  manat  nağd  pulu 
“Azərbaycan  gənc  pioneri”  tank  dəstəsinin  yaradılması  fonduna  keçirmişlər.   
 
Naxçıvan  (Babək)  rayonun  pioner  və  kolxozçuları  da  bu  təşəbbüsə  qoşulmuşlar. 
Qaraxanbəyli  kəndinin  “28  aprel”  adına  kolxozun  gənc  komsomolçusu  Cəfərov  Rza  Qara  oğlu  tətil 
zamanı  qazandığı  20000  manat,  Mərzə  kənd  kolxozunun  komsomolçusu  Hüseynəliyeva  Zeynəb 
İbrahim  qızı  10.000  manat,  Xalxal  kənd  kolxozunun  komsomolçuları  10.000  manat,  Bulqan  kənd 
kolxozunun  komsomolçuları  8.000  manat,  kolxozun  komsomol  təşkilat  katibi  Abbasov  Şirəli  2.000 

 
 
- 26 - 
manat  və  60  kq  buğda,  kolxozun  üzvü  Bağırov  Məmmədəli  3.000  manat,  100  kq  buğda  və  1  qoyun, 
Qaraçuq  kəndinin  komsomolçuları  və  pionerləri  “Azərbaycan  kolxozçusu”  tank  dəstəsinin  inşasına 
35.000 manat  pul  və 2.000 kq buğda  toplayaraq  keçirmişlər  [15.v.13]. 
 
Naxçıvan  Muxtar  Respublikası  üzrə  təkcə  yanvar  1943-cü  ilə  kimi  “Azərbaycan 
kolxozçusu”  tank  dəstəsinə  6.779.771  manat  və  hərbi  təyyarələrin  tikintisi  üçün  2.326.406  manat 
pul  yığılıb  göndərilmişdir. 
 
Müharibə  kolxozların  inkişafına  və  gəlirinin  artmasına  mane  ola  bilməmişdir.  1943-cü  ilə 
nisbətən  1944-cü  ildə  kolxozların  gəliri  80%  artmışdır.  Naxçıvan  MSSR  sənayesi  1944-cü  ildə 
məhsul  buraxılışını  1941-ci ilə  nisbətən  15% artırmışdır. 
 
Müharibə  illərində  zəhmətkeşlər  tərəfindən  Muxtar  Respublikada  dövlətə  kənd  təsərrüfatı 
məhsulları  planları  xeyli  artıqlaması  ilə  yerinə  yetirilmişdir.  Əgər  1940-cı  ildə  Naxçıvan  Muxtar 
Respublikası  üzrə  dövlətə  2899  ton  taxıl  verilmişdirsə,  1944-cü  ildə  3861  ton  taxıl  verilmişdir  ki,  bu 
da  1940-cı  ilə  nisbətən  962  ton  artıq,  yaxud  133,8  faiz  təşkil  edirdi.  1944-cü  ildə  dövlətə  1310  ton  ət 
təhvil  verilmişdir  ki,  bu  da  1940-cı  ildəkindən  202  ton  yaxud  18,3  faiz  artıq  olmuşdur.  1940-cı  ildə 
dövlətə  40  ton  kartof  təhvil  verilmişdirsə,  1944-cü  ildə  isə  148  ton  olmuşdur  ki,  bu  da  1940-cı  ilə 
nisbətən  370  faiz  təşkil  edir.  1944-cü  ildə  kolxozçularımız  və  kolxozçu  qadınlarımız  dövlətə  641 
tərəvəz  təhvil  vermişdilər.  Dövlətə  yumurta  təhvili  1944-cü  ildə  1940-cı  ilə  nisbətən  215  faiz  olmuş, 
yağ  təhvili  isə  8000 kq yaxud  122 faiz  artıq  verilmişdir.   
 
Azərbaycan  KP  Naxçıvan  Vilayət  Komitəsinin  və  Naxçıvan  MSSR  Xalq  Komissarları 
Sovetinin  11  yanvar  1944-cü  il  tarixli  qərarı  ilə  alman  faşist  işğalçılarından  azad  edilmiş  rayonların 
və  vilayətlərin  respublika  kolxozları  şərəfinə  qısa  bir  müddət  450  baş  öküz,  bundan  başqa  120  baş 
inək,  1700 baş qoyun  və keçi,  80 baş donuz  göndərilmişdir  [16.v.13]. 
 
1944-cü  ilin  altı  ayı  ərzində  Muxtar  Respublika  üzrə  690  nəfər  hərbi  qulluqçu  ailəsi  işə 
düzəldilmişdir.  Hərbi  qulluqçu  ailələrindən  8802  nəfərin  uşağı  uşaq  müəssisələrinə  qəbul 
edilmişdir.   
 
Bundan  başqa  1944-cü  ilin  6  ayı  ərzində  hərbi  qulluqçu  ailələrinə  dövlət  yardımı  olaraq 
2.752.349  manat  birdəfəlik  yardım  edilmiş,  57  ailə  mənzillə  təmin  olunmuş,  176  ailənin  evi  təmir 
edilmiş,  2781  ailəyə  paltar,  4321  ailəyə  ayaqqabı,  17942  ailəyə  155763  kq  ərzaq  və  5367  ailəyə 
sənaye  malları  verilmişdir. 
 
Böyük  Vətən  müharibəsi  illərində  Şahbuz  zəhmətkeşləri  ölkənin  müdafiə  fondunun  və  Qızıl 
Ordu  döyüşçülərinin  kənd  təsərrüfatı  məhsulları  ilə  təmin  edilməsində  az  iş  görməmişlər.  Rayonun 
kolxozları  1941-ci  ildən  1945-ci  ilə  kimi    507,5  ton  ət,  13  ton    yağ,  42  ton  yun,  541,5  ton taxıl, 1337 
ədəd gön,  1626 ədəd dəri  vermiş  və dövlət  tədarükat  planlarını  artıqlaması  ilə  yerinə  yetirmişlər.   
 
Şahbuz  rayon  zəhmətkeşləri  Böyük  Vətən  müharibəsində  Qızıl  Ordu  üçün  təyyarə  və  tank 
dəstələri  yaratmaq  fonduna  1  milyon  865  min  manat  pul  və  350.000  manatlıq  dövlət  istiqraz 
vərəqəsi  verilmişdir. 
 
Müdafiə  fonduna  möhkəmləndirilməsi  üçün  Culfa  rayon  zəhmətkeşləri  1945-ci  ilin 
əvvəllərində  421019  manat  nağd  pul,  201000  manat  dövlət  istiqraz  vərəqəsi,  39  ton  ət,  50880  kq 
taxıl  və  sair  toplayaraq  cəbhə  üçün  göndərmişlər.   
 
Rayonun  zəhmətkeşləri  “Azərbaycan  kolxozçusu”  tank  dəstəsinin  yaradılması  üçün  öz  şəxsi 
vəsaitlərindən  81236  manat  nağd  pul  və  96000  manatlıq  istiqraz  vərəqəsi  toplayaraq  həmin  fonda 
vermişlər.   
 
Həmin  qulluqçu  ailələrinin  vəziyyətinin  yaxşılaşdırılması  məqsədi  ilə  Culfa  rayonu  1943-
1944  və  1945-ci  illərdə  488683  manat  maddi  yardım,  285311  manat  təqaüd  və  34650  manat 
birdəfəlik  yardım  edilmişdir.  Bundan  başqa  hərbi  qulluqçu  ailələrinə  500  ədəd  paltar,  200  metr 
parça və sair  ərzaq  məhsulları  ilə  köməklik  edilmişdir. 
 
Müharibə  illərində  cəbhəyə  rayon  zəhmətkeşləri  tank  koloniyası  təyyarə  eskadronuna 
1.950.000  manat  nağd  pul,  250000  istiqraz  vərəqəsi,  77  kq  rəngli  və  qara  metal,  4500  ədəd 
bağlama,  2  kq-a  qədər  qızıl-gümüş  və  çoxlu  miqdarda  isti  paltar  və  ərzaq  məhsulları  toplayıb 
göndərmişlər.   
 
Ümumiyyətlə,  Naxçıvan  Muxtar  Respublikasının  zəhmətkeşləri  Böyük  Vətən  müharibəsi 
illərində  alman  faşist  işğalçılarının  darmadağın  etmək  üçün  müdafiə  fonduna  180  milyon  89  min 

 
 
- 27 - 
manat  nağd  pul,  12  kq  qızıl,-gümüş,  yarım  milyon  ton  taxıl,  160  min  dəstdən  artıq  isti  paltar,  10 
mindən  artıq  bağlama  göndərmişlər.