See discussions, stats, and author profiles for this publication at
-rasm. Dunyo iqtisodiyotida kuzatilayotgan tendensiyalar
Yüklə 13,45 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
4.5-rasm. Dunyo iqtisodiyotida kuzatilayotgan tendensiyalar.
Ayni paytda jahon bozori, xalqaro xo‗jalik munosabatlari va institutlari milliy xo‗jalik tizimlarining oddiy davomi, ularning yig‗indisi emas, balki ulardan tubdan farq qiluvchi tashkiliy tuzilma bo‗lib hisoblanadi. Iqtisodiy globallashuv bir qator xususiyatlarga ega: Birinchidan, keyingi yillarda dunyoda sodir bo‗lgan siyosiy o‗zgarishlar natijasida jahon xo‗jaligining universallashuvi, bozor iqtisodiyoti tamoyillariga asoslangan iqtisodiy makonning kengayishi. Ikkinchidan, kapital harakatining erkinlashuvi hamda moliya tizimlari va valyuta nazoratini tartibga solishning qiyinlashuvi. Ushbu jarayonlarning ta‘siri natijasida xalqaro savdo hajmlari, Jahon iqtisodiyotidagi tendensiyalar Moddiy manfaatdorlik asosida xalqaro hamkorlik Dunyo miqyosida bozor ishlab chiqarishi ko‗lamlarining Yalpi tarzda jahon xo‗jaligi aloqalarining rivojlanishi Ishlab chiqarishning baynalmilallashuvi 116 mamlakatlar o‗rtasida moliyaviy va sarmoya oqimlari bir necha barobar oshib bormoqda. Uchinchidan, milliy xo‗jaliklarning iqtisodiy jihatdan ochiqligining ortib borishi. Bunday holat dunyoda iste‘mol qilinayotgan tovar va xizmatlarning o‗rta hisobda deyarli yarmi to‗la yoki qisman iste‘mol qilinayotgan mamlakatlardan tashqarida ishlab chiqarilishini ifoda etadi. To‗rtinchidan, ishsizlikka va mamlakatlarning ish bilan bandlikning barqaror yuqori darajasini ta‘minlash qobiliyatiga ta‘siri bilan bog‗liqdir. Hozirgi kunda ilm talab qiladigan va yuqori texnologiyali tarmoqlar yuqori malakali, lekin kam miqdorda ishchi kuchi talab etadi. Keyingi yillarda mehnat, material va energiya talab etadigan tarmoqlarda band bo‗lgan past va o‗rtacha malakaga ega bo‗lgan xodimlar soni qisqarib bormoqda. Ularning bir qismi xizmat ko‗rsatish sektorlariga o‗tmoqda, lekin katta qismi ishsizlar qatoridan joy olmoqda. Beshinchidan, iqtisodiy jarayonlarning global muammolar, jumladan, resurslarning cheklanganligi, demografik vaziyatning va oziq-ovqat muammolarining keskinlashuvi, rivojlangan mamlakatlar bilan qoloq mamlakatlar orasidagi texnologik hamda intellektual salohiyatdagi tafovutning chuqurlashuvi, daromadlar bo‗yicha tabaqalashuvning kuchayishi, ekologik muammolarning keskinlashuvi bilan bog‗liqligidir. Globallashuv tarafdorlari ushbu jarayonda ishtirok etadigan barcha mamlakatlar undan foyda ko‗radi, degan fikrni bildiradilar. Biroq real hayotda global munosabatlarning ustunliklaridan asosan rivojlangan mamlakatlar manfaat ko‗rmoqda. Globallashuv ma‘lum ma‘noda iqtisodiyotning qutblashuvini kuchaytiradi. Mashhur venger iqtisodchisi M.Shimaining hisob- kitoblariga ko‗ra, 1995-yilda jahon YAIMning 80 foizi dunyo 117 aholisining 14,5 foizi yashaydigan 24 mamlakat tomonidan, 15 foizi dunyo aholisining 31,5 foizi to‗g‗ri keladigan 63 mamlakat tomonidan o‗zlashtirilgan. Jahon YAIMning bor yo‗g‗i 5 foizi dunyo aholisining yarmidan ko‗pi, ya‘ni 55,5 foizi istiqomat qiladigan 45 mamlakat tomonidan o‗zlashtirilgan 1 . 2005-yilda dunyo bo‗yicha olingan daromadning bor yo‗g‗i 39 foizi dunyo aholisining 84 foizi yashaydigan jon boshiga eng past va o‗rtacha daromadli mamlakatlar ulushiga to‗g‗ri kelgan. MDH hissasiga jahon Yalpi ichki mahsulotning bor-yo‗g‗i 4,1% to‗g‗ri keladi, YI mamlakatlarining ulushi esa 24%ni tashkil etadi. Yüklə 13,45 Mb. Dostları ilə paylaş:
|